Փաստ ինֆո

Այս տարվա հունվարին ՀՀ֊ԱՄՆ ռազմավարական գործընկերության հանձնաժողովի կանոնակարգի  ստորագրումը իշխանությունները ներկայացնում են իբրև դարի դիվանագիտական ձեռքբերում։ Ընդ որում, հայերեն լեզվով պաշտոնական հրապարակումներում բացակայում էր անգամ «հանձնաժողով» եզրույթը, ինչը միայն հետո լրացվեց, մինչդեռ՝ ոչ ճիշտ վերտառությունը այն թյուր տպավորությունն էր ստեղծում, թե, իբր, ստորագրվել է ռազմավարական գործընկերության միջազգային պայմանագիր։ Ինչևէ, հաշվի առնելով այս փաստաթղթի իրավական կտրվածքով խիստ իրարամերժ մոտեցումները, «Փաստինֆո»-ն փաստաթղթի վերաբերյալ պարզաբանումների համար դիմել է իրավագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Գևորգ Դանիելյանին։

֊ Պարոն Դանիելյան, նախ, այս փաստաթուղթը համարվո՞ւմ է, արդյոք, միջազգային պայմանագիր։ Առանձին գործիչներ ընդգծում են, որ սա համաձայնագիր է, ոչ թե պայմանագիր, չունի միջազգային պայմանագրին բնորոշ հատկանիշներ և այլն։

- Զուտ ձևական հատկանիշներով այն միջազգային պայմանագիր է, անվանումը չունի իրավական արժեք, սակայն բովանդակությամբ առավելապես հիշեցնում է դասական իմաստով հռչակագրային փաստաթուղթ, որով բացարձակապես անդրադարձ չի արվել միջպետական հարաբերություններին բնորոշ որևէ առանցքային խնդրի, կարծես այդպիսիք ընդհանրապես գոյություն չունեն։ Դրա փոխարեն այն հիմնականում՝ նվիրված է իշխանության քաղաքականության գովքին և առավելապես հիշեցնում է նախընտրական քարոզչության բուկլետի։ Մյուս կողմից, թերևս՝ անտեսված են Ադրբեջանի կողմից իրականացված ու հենց այս պահին իրականացվող ոճրագործությունները, իսկ դրանց մի մասը հրամցվել է անդեմ ու խայտառակ մեղմ որակումներով։ Մասնավորապես, կոնկրետ ոլորտներում դույզն ինչ որոշակի պարտավորություններ ստանձնելու փոխարեն դրական լույսով արձանագրվել են Հայաստանում խիստ խնդրահարույց նախաձեռնությունները։ Ընդ որում, այդ փաստաթղթում արձանագրված գովեստի խոսքերն աղերս անգամ չունեն նույն ԱՄՆ֊ի պետդեպարտամենտի ամենամյա զեկույցներում և միջազգային կազմակերպությունների կողմից արձանագրված գնահատականների հետ։ Մի խոսքով, ըստ էության, դա ոչ այնքան պայմանագիր է, որքան հաշվետվության ամփոփում։

Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից Արցախի, այնուհետև Հայաստանի նկատմամբ քաղաքականությունը լղոզված թեզերով ներկայացնելուն, ապա դա անասելի վտանգավոր է, հատկապես՝ այս փուլում Բաքվում ընթացող շինծու դատավարությունների տեսանկյունից, քանզի ստացվում է, որ մենք ևս լծվում ենք այդ  կեղծիքների արդարացմանը։

֊ Ասում եք, որ շրջանցվել են էական խնդիրները և դրանց ողջամիտ լուծումներ առաջադրելու անհրաժեշտությունը, կոնկրետ ի՞նչն է անտեսվել։

- Բոլոր ոլորտներում ձեռագիրը նույնն է՝ նախ, հանգամանալից շարադրվում են ձեռքբերումները, այնուհետև վերացական, հռչակագրային ձևակերպումներով ընդգծվում է, որ ԱՄՆ֊ը բոլոր այդ նախաձեռնություններին հետևողականորեն կաջակցի։ Ընդ որում, առանձին հարցերում նույնիսկ առաջադրվել է ուսումնասիրություններ կատարելու անհրաժեշտությունը, այսինքն՝ նախապես որևէ կոնկրետ խնդիր չի ուրվագծվել, ուղղակի ուսումնասիրությունները ցույց կտան։

Ասվածի համատեքստում, անդրադառնալով օրինակ՝ արդարադատության ոլորտին, պարզապես թվարկվել են Հայաստանում արված որոշ քայլերը, սակայն որևէ անդրադարձ չկա այն հարցերին, թե կոնկրետ ի՞նչ լուծում կարող է տրվել տասնամյակներ շարունակ ՀՀ֊ԱՄն հարաբերություններում կուտակված խնդիրներին, օրինակ՝ վերջապես կնքվի՞ իրավական համագործակցության պայմանագիր, որը կպարտավորեցներ ԱՄՆ֊ին հանձնել Հայաստանում սպանություններ և այլ առանձնապես ծանր հանցագործություններ կատարած և ԱՄՆ֊ում անարգել բնակվող անձանց և այլն։

Ինչ վերաբերում է պաշտպանության և անվտանգության ոլորտներին, ապա կարելի է ընդգծել բովանդակային երկու սկզբնակետ՝ ա) Հայաստանը պետք է ինքնուրույն լուծի այդ ոլորտներում իր խնդիրները և բ) ԱՄՆ֊ը կաջակցի, որպեսզի Հայաստանը կարողանա դա անել։ Արտաքուստ հրաշալի դրույթներ են, կարելի է ասել յուրաքանչյուր հայի երազանքն է ապավինել սեփական ուժերին։ Բայց սատանան մանրուքների մեջ է՝ նախ, ԱՄՆ֊ը անգամ ակնարկ չի անում, որ իր աջակցությունը դրսևորվելու է գոնե զենքի մատակարարմամբ, էլ չխոսենք իրական ռազմական աջակցության մասին, քանզի խոսքն ընդամենը երկու տեսակի աջակցության մասին է՝ ռազմական խորհրդակցություններ և ոսուցում։ Բացի այդ, մի կողմից՝ Հայաստանը նշված միջազգային փաստաթղթով հավաստիացնում է, որ ի զորու է երաշխավորել սեփական ուժերով իր տարածքային ամբողջականությունը պաշտպանելու խնդրի լուծումը, մյուս կողմից՝ իր ամեն տեսակի զիջումները փորձում է արդարացնել պատերազմի վտանգի առջև իր անխուսափելի անկարողությամբ։

Դժվար չէ նկատել, որ այսպիսի զարգացումներն անթաքույց ենթադրում են ՀԱՊԿ֊ից և ընդհանրապես ՌԴ ռազմական աջակցությունից կտրուկ հրաժարվելու քաղաքականության մեկնարկ, ինչն արդեն վաղուց է կիրառման փուլում, սակայն հենց այսպիսի նախաձեռնություն խրախուսող փաստաթղթում լռության է մատնված այն հարցը, թե մինչ այդ, այսպես կոչված՝ անցումային փուլում ի՞նչ երաշխիքներ կարող է ունենալ Հայաստանը։ Ընդ դրում, այս դեպքում «անցումային փուլ» արտահայտությունը խիստ պայմանական եմ նշում, քանզի ԵՄ անդամակցությունը ուղղակի վերացական, անիրատեսական ենթադրությունների դաշտից է։ Չեմ էլ ուզում անգամ անդրադառնալ այն սոցիալական և բարոյական արժեքներին, որոնք անհամատեղելի են գոնե ազգային ինքնությունը պահպանելու առաքելության հետ։

Շատերն այս շրջանում հնչեցնում են իբրև թե արտաքուստ պարզ պնդում՝ թե բա ՌԴ֊ն շահագրգռված չէ տարածաշրջանում խաղաղություն հաստատելով, քանզի դրանից հետո ինքը, իբր, անելիք չի ունենա և կվերածվի բուտաֆորիայի։ Այս մտքի հեղինակներին հարկ է խնդիրը վերլուծել առավել լայն դիապազոնով, նախ, Հայաստանը ՌԴ֊ի հետ ոչ միայն ռազմական, այլև լրջագույն տնտեսական, ընդհուպ՝ էներգետիկ կապերի մեջ է, ընդ որում, ապրանքաշրջանառությունը վերջին տարիներին ոչ թե սահմանափակվել, այլ էապես ընդլայնվել է։ Ավելորդ է անգամ խոսել ներկայումս մատակարարվող գազի գնի մասին, ինչը մեր Երկրում քիչ, թե շատ տնտեսական կայունություն ապահովող լրջագույն երաշխիք է։ Եվ եթե կան մարդիկ, որ այս համակարգային կապերին էական նշանակություն չեն տալիս, ապա առնվազն պարտավոր են բացատրել, թե որոնք են դրանց համարժեք գործոնները։ Նախապես նկատենք, որ այդպիսիք ուղղակի չկան ՀՀ֊ԱՄՆ ռազմավարական գործընկերության հիշյալ փաստաթղթում։ Երբ պատասխանատու պաշտոնյաները իբրև այլընտրանք են մատնանշում այնպիսի փաստարկներ, ինչպիսիք են ցորենը բրնձով փոխարինելը, Ադրբեջանից գազ ստանալու հնարավորությունը և այլն, ապա պարզ է դառնում, որ չկա իրական այլընտրանք, կան ուղղակի անհեռանկար, իրականությունից զուրկ գեղեցիկ, բայց և խիստ վտանգավոր պոպուլիստական թեզեր։    

֊ Ընդհանրապես, ինչպե՞ս եք վերաբերում ԱՄՆ֊ի հետ հարաբերությունների բարելավմանը, կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ դա անխուսափելիորեն կհանգեցնի հայ֊ռուսական հարաբերությունների վատթարացմանը։ Այս տեսանկյունից մեկ հարց ևս՝ հնարավո՞ր է, արդյոք, որ Հայաստանը միաժամանակ խորացնի իր գործընկերային հարաբերությունները և ԵՄ֊ի և ԵԱՏՄ֊ի անդամակցության հարթությամբ։

-Միանշանակ դրական եմ վերաբերում ԱՄՆ֊ի հետ հարաբերությունների խորացմանը, իմ դիտարկումները բոլորովին այլ խնդիրների են վերաբերում, մասնավորապես՝ այդ հարաբերությունների խորքային բովանդակությանը։ Նախ, նկատենք, որ սկզբունքորեն բարիդրացիական հարաբերություններ ամրացնելուն ուղղված բազում պայմանագրեր ԱՄՆ֊ի հետ կնքել է նաև ՌԴ֊ն, սակայն խնդիրն այս դեպքում ոչ թե պարզապես գործընկերային, այլ ռազմավարական դաշնակցի ընտրության, ավելի ճիշտ՝ ընտրության փորձի մասին է։

Ինչ վերաբերում է միաժամանակ երկու վերպետական միջազգային կազմակերպություններին անդամակցելու հարցադրմանը, ապա սկզբնական մի փուլում դա դեռ հնարավոր էր, մինչդեռ՝ ներկայումս բացառվում է ինչպես գործնական, այնպես էլ իրավական ասպեկտով։ Խոչընդոտները բազմաթիվ են ու բազմասպեկտ։ Նշեմ միայն մեկը՝ ԵԱՏՄ կանոնադիր փաստաթղթերով  ամրագրված է, որ անդամ պետությունը պետք է ղեկավարվի բացառապես այդ իրավական հիմքերով, այդ թվում՝ այն դեպքերում, երբ դրանք հակասում են այլ միջազգային պայմանագրերի։ Ներկա փուլում, ԵՄ կանոնադրական հիմքերն ընդհանուր աղերսներ անգամ չունեն ԵԱՏՄ կանոնադրական հիմքերի հետ, ուստի ավելորդ է անգամ ընթացակարգային այլ խնդիրներին անդրադառնալը։

֊ Եթե այդ փաստաթուղթը, ըստ էության, էական որևէ դրույթ չի բովանդակում, այլ պարզապես օգտագործվում է իբրև հակակշիռ ադրբեջանական ագրեսիվ հռետորաբանությանը և ներքին քաղաքական հարթությամբ առավել շահեկան դիրք ձեռք բերելու նկրտումներով, ապա ի՞նչ արժեք ունի այդ փաստաթուղթը, ինչո՞ւ է հայտնվել ուշադրության կենտրոնում։

-Ինչպես արդեն ասացի, դրանում առկա են նաև հայ֊ադրբեջանական հարաբերություններին առնչվող իրադարձությունների բացահայտ աղավաղված արձանագրումներ կամ լավագույն դեպքում՝ շրջանցման անհաջող փորձեր։ Բնորոշ է այն, որ այդ փաստաթղթում չկա անգամ ակնարկ Բաքվում ռազմագերիների և պատանդի կարգավիճակում քաղաքական գործիչների նկատմամբ իրականացվող շինծու դատավարությունների առնչությամբ, իսկ Արցախից ռազմական գործողությունների միջոցով բռնագաղթած հայությունը բնորոշվել է իբրև տեղահանված փախստականներ, որոնց պարզապես հարկ է նյութական աջակցություն ցուցաբերել։ Այլ կերպ ասած, այս փաստաթղթով ոչ միայն աղավաղված է միջազգային կազմակերպությունների կողմից արձանագրված որակումները, այլև փորձ է արվել կանխորոշելու միազգային դատական ատյանների վճիռները։ Սա գուցե համահունչ է միմյանց նկատմամբ դատական հայցերից հրաժարվելու ներկայիս թեզին, սակայն չպետք է միամիտ լինել՝ Ադրբեջանը իր զառանցանք հիշեցնող նորանոր պահանջներն իբր չբավարարելու պատճառաբանությամբ պատեհ առիթը բաց չի թողնի միջազգային դատական ատյաններ դիմելու համար, ուստի մեր կողմից անթույլատրելի է ի սկզբանե հակափաստարկներ բերելու հիմնավորումները միջազգային փաստաթղթերով հերքելը։

Աղբյուր` Փաստինֆո