Փաստ ինֆո

Ադրբեջանցիների՝ Հայաստան վերադարձի հարցն արդեն վաղուց է շրջանառվում, վերջերս այդ թեզն ակտիվ շրջանառության մեջ է դրվել ընդհանուր «արևմտյան Ադրբեջան» հնարածին և կեղծ թեզի ներքո։ Այստեղ մի քանի շեշտադրումներ պետք է անել։ Նախ՝ 1988 թ-ից մինչև Խորհրդային Միության փլուզվելը Հայաստանից մեկնած ադրբեջանցիներից որևէ մեկը իրավական հիմք չունի վերադարձ պահանջելու։ Այս մասին «Փաստինֆոյի» հետ զրույցում ասաց ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան Ձյունիկ Աղաջանյանն՝ անդրադառնալով Իլհամ Ալիևի հայտարարությանը, թե մոտ 300 հազար ադրբեջանցի դիմել է Հայաստանի ղեկավարությանը՝ վերադարձի պայմաններ ստեղծելու խնդրով։

Աղաջանյանը շեշտեց, որ նրանք մեկնել են ինքնակամ, սեփականության իրավունքից ինքնակամ հրաժարվելով, և այդ հրաժարումը եղել է իրենց կողմից Ադրբեջանից մեր հայրենակիցների բնակարանների կամ տների հետ փոխանակման կամ վաճառքի միջոցով։ «Ադրբեջանցիների այն շատ փոքր տոկոսը, որոնց տները քանդվել էին երկրաշարժի ժամանակ՝ նրանք ստացել են էին փոխհատուցում՝ հայկական ԽՍՀ-ի կողմից 72 մլն ռուբլու չափով։ Այսինքն, նրանցից որևէ մեկը իրավունք չունի պահանջելու վերադարձ, քանի որ ինքնակամ են մեկնել»։

Նա նաև շեշտեց, որ Խորհրդային Միության տարիներին ընդհանուր խորհրդային միության տարածքում բնակության վայրը սահմանվում էր տվյալ անձի փաստական բնակության վայրով և սեփականության՝ հողի կամ այլ սեփականություն քաղաքացին չուներ, քանի որ դրանք պետության կողմից տրվում էր երկարաժամկետ վարձակալության հիմունքներով։ «Այսինքն, երբ նրանք բնակության են տեղափոխվել այլ հանրապետություն՝ նրանք դարձել են այդ հանրապետության բնակիչներ՝ անկախ նրանից, թե այդ հանրապետությունում իրենց ինչպես են հյուրընկալել ու պահել։

Այսինքն, իրավական տեսակետից իրենք որևէ բան պահանջելու իրավունք չունեն։ Որևէ բան նաև չեն կարող պահանջել պատմական տեսակետից։

Այս խնդիրը բարձրացվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի տարածքում ճանաչելուն զուգընթաց և արցախահայերի իրավունքների ոտնահարմանը զուգընթաց։ Դա նաև ժամանակին փորձ արվեց ներկայացնել նույն հարթության վրա, ինչ արցախահայերի իրավունքների ճանաչումը, որն իբրև թե բանակցվում էր արևմտյան հարթակներում և մեզ հրամցվում էր արցախահայերի անվտանգության և իրավունքների ապահովման առումով, սակայն ժամանակը ցույց տվեց, որ սա միայն փափուկ բարձ էր մեր հանրության, հատկապես, արցախահայության գլխի տակ, որին հաջորդեցին կազմակերպված էթնիկ զտումները, ինչը ցեղասպանական գործողություն է Ադրբեջանի կողմից։

Փաստացիորեն, մեր իշխանությունների, եթե ոչ ակտիվ մասնակցությամբ, ապա անգործության արդյունքում մենք տեսանք հայ ժողովրդի ցեղասպանություն՝ արցախահայերի էթնիկ զտում և մեր պատմական հայրենքի անխոտոր մասերից մեկի բռնազավթում ագրեսոր Ադրբեջանի կողմից»։

Նրա խոսքերով՝ այս հարցի բարձրացմամբ փորձ է արվում ճնշման ենթարկել և հերթական զիջումները կորզել մեր իշխանություններից, քանի որ, ըստ ամենայնի, և արտահոսած տարբեր տիպի տեղեկությունների վրա հենվելով, կարելի է ասել, որ գոնե այս իշխանության ղեկին նստած անձը հանձնառություններ ունի այդ առումով։ «Ես չեմ բացառում, որ այդ նույն եվրոպական կամ արևմտյան հարթակներում սա փորձ է արվել էթնիկ համերաշխության, փոխադարձ փոխանակումների, ինտեգրման դաշտի ստեղծման հնարավորությունների ներքո քննարկել։ Ենթադրում եմ, այս հարցը քննարկվել է 2020 թ-ի պատերազմից հետո ստորագրված Նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթում առկա փախստականների վերադարձի մասին դրույթի շրջանակում։ Մեր հանրությունը այդ կետն ընկալեց Արցախի գրավյալ հատվածներ արցախահայերի վերադարձի իրավունքի շրջանակում, որն այդպես էլ երբևէ քննարկման առարկա չդարձավ։ Ենթադրում եմ, որ այդ կետի ներքո համաձայնություն կար հակընդդեմ դեպի Հայաստան որոշակի քանակով ադրբեջանցիների ընդունել, իբրև թե հավասարության նշան դնելու համար։ Սակայն դրանք անհամադրելի գործողություններ են, եթե ադրբեջանցիները իրավունք չունեն պահանջելու որևէ վերադարձի իրավունք, քանի ինքնակամ են մեկնել, իրենց իսկ վկայություններով՝ դա հրահանգ է եղել Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի ղեկավարության կողմից, սակայն եթե անգամ նման կետ քննարկման դրվի, ապա դա պետք է վերաբերվի բացառապես Գանձակից, Բաքվից, Սումգայիթից և Ադրբեջանի այլ քաղաքաներից հայերի բռնի արտագաղթի ու նրանց մազապուրծ լինելու երևույթների համատքեստում։ Այս դեպքում՝ մենք խոսում ենք ոչ միայն մարդու իրավունքների, այլև սեփականության իրավունքների ոտնահարման, ոչնչացման մասին և փոխհատուցման բացակայության մասին»։

Աղաջանյանը նաև նշեց, որ խնդիրը նրանում է, որ այժմ փորձ է արվում նմանատիպ ճնշումներով հերթական զիջումները կորզել բանակցային գործընթացքում, բայց պետք է հիշել, որ Ադրբեջանը բացարձակապես ցանկություն չունի որևէ խաղաղության պայմանագիր կնքելու, հակառակը օգտագործում է այս գործընթացը անընդհատ ամենատարբեր պահանջները ներկայացնելու և արևմտյան ճնշման ներքո ՀՀ իշխանությաուններից այդ պահանջների բավարարումը կորզելու համար։

«Խնդիրը նրանում է, որ արևմուտքը շտապեցնում է և մենք Սիրիայում տեղի ունեցածը հաշվի առնելով՝ կարող են ասել, որ Իրանի հանդեպ գործողությունների ծրագիրը ավելի նյութական, առարկայական տեսք են ստանում, ու այստեղ էական դերակատար է Ադրբեջանը։ Արևմտյան ուժերը ճնշում են գործադրում, որպեսզի Իրանի դեմ գործողությունների հանձնառությունը իրականացվի և իր հանձնառությունը իրականացնելու դիմաց Ադրբեջանը նման պահանջներ է ներկայացնում հայկական կողմին՝ փաստացիորեն այդ պահանջները դնելով արևմուտքի սեղանին ու նրանց ձեռքերով ու ճնշմամբ փորձելով հայկական իշխանություններից այդ հերթական զիջումները կորզել»։

Անդրադառնալով հայկական կողմից որևէ արձագանքի բացակայությանը՝ Աղաջանյանն ասաց, որ դա պայմանավորված է նրանով, որ իշխանության ղեկին նստած անձը ունի հանձնառություններ, հետևաբար, նա բացահայտորեն հերքել կամ մերժել դիմումների առկայությունը չի կարող։

«Չեմ բացառում, որ հետկուլիսային բանակցություններ են վարում, ու փորձ են անում հանրության շրջանում վախի ու սարսափի մթնոլորտը շարունակաբար պահելով՝ նաև որոշակի դաշտ ստեղծել համաձայնության մթնոլորտ ձևավորելու համար, որպեսզի մեր հանրությունը վախենալով ադրբեջանցիների վերադարձից՝ հնարավորթյուն տա այս իշխանություններին գնալ ցանկությունների իրականացմանը, այդ թվում՝ անիրավաչափ գործողությունների, անկլավների փոխանցման, սահմանների սահմանազատմամբ որոշակի գործողությունների, որոնք հայկական կողմին նպաստավոր չեն, և դրանով իսկ նաև ճանապարհ հարթել Թուրքիայի հետ սահմանի բացման համար, ինչը կրիտիկական է Իրանի դեմ գործողությունների առումով»։

Աղբյուր` Փաստինֆո