Փաստ ինֆո

Բնականաբար ամեն ինչ շատ պարզ է։ ՀԿԿ-ն, ՔԿ-ն որոշ չափով գործադիրի մաս են, բայց ես սահմանադրագետ չեմ, չեմ կարող ասել, թե որքանով վարչապետը, որը կառավարության ղեկավար է, իրավունք ունի միջամտելու նաև նման հարցերում։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց «Թրանսփարենսի ինթերնեյշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոնի» ծրագրերի ղեկավար Վարուժան Հոկտանյանը՝ անդրադառնալով Նիկոլ Փաշինյանի կողմից՝ «SMS»-ով «խնդրանք-պահանջի» հիման վրա իրավապահ մարմինների ղեկավարների հրաժարականներին։

Նշենք, որ կառավարության նիստում Փաշինյանը նաեւ ԲԴԽ, ՀԿԿ, ՔԿ նախագահների հրաժարականները ներկայացրեց կառավարությունում տեղի ունեցող փոփոխությունների համատեքստում։ Նշենք, որ կառավարության անդամները՝ ի դեմս նախարարների, քաղաքական պաշտոններ են ու քաղաքական որոշմամբ նրանց փոփոխությունը նորմալ է, այլ հարց է ԲԴԽ-ի, ՔԿ եւ ՀԿԿ-ի դեպքում, որոնք համարվում են անկախ մարմիններ, իսկ նրանց նախագահներին քաղաքական որոշմամբ փոփոխելը մեծ ռիսկ է պարունակում դատական իշխանության եւ քննչական մարմինների վրա գործադիրի ուղիղ միջամտության համար։

«Մենք չենք ապրում Գերմանիայում, Մեծ Բրիտանիայում, որտեղ այդպիսի բանը, եթե լիներ, ուղղակի սկանդալ կլիներ՝ տիեզերական մասշտաբների։ Հայաստանում դա հնարավոր է, որովհետև դեռ նախկինների օրոք ընդունվեց Սահմանադրություն, խոսքը 2015թ․ Սահմանադրության մասին է, որը, թեև ասում են՝ սահմանադրական փոփոխություն, իրականում՝ դա համարում եմ նոր Սահմանադրություն, որովհետև փոխվել է պետական կառավարման կարգը՝ կիսանախագահականից անցանք խորհրդարանականի։ Ես համարում էի, որ 2018թ․ անցանք չորրորդ հանրապետության, բայց դա այլ հարց է։ Ընդ որում, կան մի քանի խորհրդարանական կառավարման կարգ ունեցող մոդելներ, ընտրվեց՝ առավել կենտրոնացված մոդելը, այսինքն՝ երբ խորհրդարանը ձևավորում է կառավարություն, բայց եթե խորհրդարանում մեծամասնություն ունի մի քաղաքական ուժ, ապա այդ դեպքում ողջ լծակները հանձնում են մի կողմից ձևավորված կառավարությանը, շատ մեծ իշխանություն է։ Գերմանիայում, Մեծ Բրիտանիայում նույն համակարգն է։ Ի միջիայլոց «Թավշյա հեղափոխության» ժամանակ ասում էին, որ կլինի Սահմանադրության փոփոխություն, որն այդպես էլ չի լինում։ Այդ տիպի կառավարման մոդել ունեցող երկրներում կարևոր են, թե ինչ ավանդույթներ կան։ Բնականաբար, մեզ մոտ չկան այն ավանդույթները, որոնք կբերեն այդպիսի համակարգերի՝ իսկապես ժողովրդավար լինելուն, աշխատելուն։ Եթե անդրադառնանք կոնկրետ այս դեպքին, ապա կարծես թե վարչապետը չի հերքել, որ «SMS» է ուղարկել։ Եթե դա լիներ այլ երկիր, ապա նման բան չէր էլ լինի, իսկ այս տիպի երկրում հարց բարձրացնել՝ ինչու, կառավարության մաս չեն և այլն՝ քաղաքականապես մոտենալու դեպքում անիմաստ հարց է։ Բնական է, որ եթե ամեն ինչ կենտրոնացած է վարչապետի ձեռքը, այդպես էլ պետք է լինի և բնական է, որ եթե վարչապետը նույնիսկ չի նշանակում, ապա նա կարող է նաև այս ձևով այդ մարդկանց հեռացնել։ Թե որքանով է դա օրինական՝ ես այդ հարցը ոչ առարկայական եմ համարում»,- ասաց Հոկտանյանը։

Դիտարկմանը, որ խնդիրն այստեղ գործադիր մարմնի ազդեցությունն է՝ իրավապահ համակարգի նկատմամբ, իրավապահների գործունեության անկախության առումով, կոռուպցիոն ռիսկերի՝ Հոկտանյանն արձագանքեց՝ նշելով, որ եթե ապրեինք այլ տիպի երկրում, ապա խնդիրներն ուղղակի ակնհայտ կլիներ, բայց դա տեղի ունեցած կիրակի օրը և առ այս պահը ոչ ընդդիմությունը, ոչ հասարակական կազմակերպությունները, հանրությունը որևէ ալիք չբարձրացրին այդ առումով, կարծես թե արդեն սովորել, ընդունել ենք, որ ապրում ենք մի երկրում, որտեղ՝ «է հա, եղավ, բայց դե հիմա»։

«Մեզ մոտ դա բնավորություն է։ Խնդիրը շատ ավելի խորն է՝ սոցիալ-հոգեբանական, որ եթե այս ամենը չի ընկալվում՝ որպես նորմալությունից դուրս, ապա մենք հայտնվում ենք նոր նորմալության մեջ, որ այսպիսի բաներ կարող են լինել։ Ես հիշում եմ, որ դեռ 2000-ականների սկզբներին, երբ ծրագրեր էինք իրականացնում Շիրակի մարզում, այն ժամանակ նախագահը Քոչարյանն էր, ասում էին՝ «մեր թագավորը»։ Ես առաջին անգամ էի Երևանից դուրս նման ծրագրեր իրականացնում, հետագայում հասկացա, որ Երևանում էլ շատ-շատերն այդպես են ընկալում՝ «թագավորը», իսկ թագավորը, գիտեք, ինչ ուզի՝ կանի, դեռ ժողովրդական հեքիաթներից է գալիս։ Եթե այդ ընկալումը կա, որը 2018թ․ հետո դժբախտաբար չփոխվեց, նորմալ է ընդունվում։ Խնդիրը պետք է այլ կերպ դնել՝ ինչու պետք է դա նորմալ լինի, ինչու չի գեներացվում այդ դիսկուրսը՝ հասարակության ներսում, մանավանդ՝ ընդդիմադիր կուսակցությունների կողմից։ Բնական է, որ Ձեր նշած ընկերներից որևէ մեկը չի ասի, որ իրենց «SMS» է ուղարկվել, դրա համար են հրաժարական տվել։ Ասում են՝ այդպես է եղել, բայց ոչ ոք չի կարդացել կամ եթե կարդացել են, ապա շատ մոտ մարդիկ միայն։ Գուցե այդպես չի եղել, ասում են՝ եղել է այդպես։ Կա խնդիր, որ այս ամենն ընկալվեց նորմալ՝ թագավորն է, թագավորը որոշեց այդպես անել՝ այդպես էլ եղավ։ Այլ հարցերի շուրջ պետք է մտածել։ Կոռուպցիոն ռիսկեր, այո, կան, դա կոչվում է քաղաքական կոռուպցիա, քաղաքական ուժը չարաշահում է իշխանությունը, լիազորությունը՝ իշխանություն պահելու համար։ Այստեղ ոչ թե ուղղակիորեն անհատական հարստացման հարցն է, այլ՝ իշխանության, որը միջնորդավորված ձևով կարող է բերել անհատական բարեկեցության բարձրացման, բայց՝ ոչ ուղղակիորեն, այլ՝ անուղղակիորեն, այսինքն՝ իշխանության պահպանումը»,- նշեց Հոկտանյանը՝ կարևորելով, որ դա չընդունվի հասարակության կողմից՝ որպես նորմալ բան։
Հոկտանյանի խոսքով՝ չի զարմանա և բնական կհամարի, եթե որոշ դեպքերում արդարացված է նշված մարմինների ղեկավարների հեռանալը։ Հոկտանյանի դիտարկմամբ՝ նշված կառույցների աշխատանքից գոհ չէ, սակայն հարց է՝ որքանով է դա կապված կառույցի ղեկավարի գործունեությունից, օրինակ, հարկերի թերակատարման մասով, արդյո՞ք ՊԵԿ-ը թերանում է հարկային վարչարարության մեջ, թե համակարգային խնդիր կա՝ ՀՀ ողջ տնտեսության խնդիրը, որը հիմնված է ՌԴ-ի վրա դրված սանկցիաների վրա։

«Այսինքն՝ հույսը դնել, որ ոչ այդքան տնտեսական գործոնների պատճառով, օրինակ, 2023թ․ լավ էինք, այսօր՝ վատացել ենք, որքանո՞վ է դրանում ՊԵԿ-ը մեղավոր՝ չեմ կարող ասել։ Կամ նույն ՏԿԵ-ն, կամ ՀԿԿ-ն, որը հիմնականում ընկել է նախկինների հետևից, ինչը չեմ համարում անարդար, արդյո՞ք նմանատիպ իրավիճակ չէ նաև ներկաների մասով, արդյո՞ք ապօրինի հարստացումը, այլ կոռուպցիոն հանցագործությունը խորթ է ներկաներին։ Նույնը՝ ոստիկանության մասով, որից դժգոհությունները շատ են, բայց որքանով իրավիճակը կփոխվի՝ նոր անձանց բերելով»,- ասաց Հոկտանյանը՝ կարևորելով նաև հարցի այս կողմը, ոչ միայն այն, թե ինչու՝ առանց բացատրության սա արվել․ «Ինչպես Դուք նշեցիք, թե որքանով վարչապետը կարող էր ստիպել հրաժարական տալ, եթե ամեն ինչ Սահմանադրությունից և օրենքներից բխեցնեին։ Լավ, ՆԳՆ-ն, ՊԵԿ-ը, ՏԿԵ-ն՝ ենթակա են։ Դա մի հարցն է՝ որքանով էր իրավաչափ, որքանով՝ ավելի լայն դիսկուրս պետք է ծավալվեր հանրության շրջանում, մանավանդ՝ ընդդիմադիր կուսակցությունների, ՀԿ-ների, թե որքանով է այս գործելակերպը մեզ մոտեցնում ժողովրդավարությանը։ Մյուս հարցը, որը ևս չի քննարկվում՝ որքանով է արդարացված դա։ Նույն մարմինների աշխատանքն անձամբ ինձ և շատերին չէր գոհացնում, իսկապես կար՝ դիսկուրսի անհրաժեշտություն, որ ոչ միայն այդ, այլև՝ շատ այլ մարմիններ սկսեն նորմալ աշխատել, որովհետև, եթե այդպես նայենք, ապա այլ հրաժարականներ պետք է լինեն, այսպես ասած՝ «SMS»-ներ ուղարկվեն շատ այլ ղեկավարներին։ Սա նույնպես խնդիր է, որը չի բարձրացվում, ընկնում ենք ձևի հետևից, որ «SMS»-ներով է արվում, եթե նույնիսկ «SMS»-ներով չլիներ՝ զանգով լիներ, ինչ տարբերություն, բայց ինչու մեկ անձ է դա որոշում՝ առանց դիսկուրսի»։

Հեղինակ՝ Իզաբել Սահակյան

Աղբյուր` Փաստինֆո