ԲՈԼՈՐ ՆՅՈՒԹԵՐԸ
Հայտնաբերվել է 1908-ին Բաքվում հրատարակված քարտեզը, որը կարևոր փաստեր է բացահայտում 10/16/2024 17:48 | ԼՐԱՀՈՍ
Այն վերատպվել է և ի պահ հանձնվել Վենետիկի Մխիթարյան Միաբանությանը
Քարտեզը տվյալ ժամանակի ու տվյալ տարածության մեջ ապրած-ապրող ազգերի փաստագրումն է, այդ թվում նաև՝ տվյալ տարածքում նրանց խտության, բաշխվածության մասին վկայող սկզբնաղբյուր է, դոկումենտալ-գիտական նյութ։ Ցանկացած քարտեզ բանալի է, որը կարող է բացել բազմաթիվ գաղտնիքներ՝ վեր հանելով իրականությունը։
ՈՒրախալի է, որ հայկական հետքը որոնողների շարքերը մեր իրականության մեջ շատանում են։ Այս անգամ հայկական հետքի որոնումը և փաստագրումը քարտեզի միջոցով է։ Այն մեզ տանում է 1900-ականներ, Կովկասյան տարածաշրջան, Բաքու։
Խոսքը 1908 թվականին Բաքվում կազմված և հրապարակված՝ «Կովկասյան երկրամասի քարտեզը՝ հայ բնակչության խտության արտացոլմամբ»՝ ուշագրավ գտածոյի մասին է, որի հայտնաբերմամբ ու վերատպությամբ նախանձախնդիր երկու ընկերների՝ Դավիթ Նահապետյանի և Հայկ Եգանյանի ջանքերի արդյունքում վերատպությունն այսօր կայացած փաստ է։ Արդ, ի՞նչ է փաստում, ի՞նչ տեղեկատվություն է փոխանցում մեզ այս նորահայտ քարտեզը։ Ո՞րն է եղել Բաքվում նման քարտեզ ստեղծելու- տպագրելու նպատակը։
Բնականաբար, եթե խոսքը նորահայտ քարտեզի մասին է, ուրեմն, անպայման այն պիտի անցներ մասնագետի՝ աշխարհագրագետ- քարտեզագետ Ռուբեն Գալչյանի ձեռքի տակով՝ ստանալով նրա մասնագիտական գնահատականը քարտեզի վիճակի մասին, ինչպես նաև՝ խորհուրդը, վերատպելու հնարավորությունները։ Այդպես էլ եղել է։ «Անվանումն իսկ փաստում է, որ Բաքվում տպված այս նորահայտ քարտեզի ստեղծման նպատակը և կարևորությունը հենց տվյալ ժամանակահատվածում հայազգի բնակչության խտության ցուցանիշները ներկայացնելն է եղել։ Ըստ այդմ, քարտեզը գույների բաժանումով հստակ պատկերացում է տալիս, թե տվյալ շրջանի կոնկրետ քաղաքներում և բնակավայրերում Կովկասյան տարածաշրջանում՝ ներկայիս Հայաստանի, Վրաստանի և Ադրբեջանի տարածքներում որքա՞ն հայություն է ապրել։ 1908 թվականին Բաքվում տպագրված քարտեզը հստակ ցուցանում է, որ բազմազգ Շիրվանում /10 տարի անց՝ Շիրվանը դարձավ Ադրբեջան/ հայերի խտությունը 40-80 տոկոս է եղել»։
Ընդ որում, ուշագրավ է, որ հայության խտության մասին փաստող քարտեզը հրապարակվել է հե՛նց Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքվում, Բաքվի իշխանությունների գիտությամբ և հաստատմամբ։ Հրատարակել է Բաքվի հայկական կուլտուրայի միությունը։
Կովկասյան երկրամասի քարտեզը՝ հայազգի բնակչության խտության ներկայացմամբ փաստում է ոչ միայն այն, որ Կովկասյան տարածաշրջանում հայերի տեղաբաշխվածության խտությունը նշանակալի է եղել, այլև ցույց է տալիս, որ հայերը հատկապես խոշոր քաղաքներում են մեծաթիվ եղել։ Այդ թվում նաև՝ Բաքվից հետո մեծությամբ երկրորդ քաղաք՝ Գանձակում /պատմական Հայաստանի Ուտիք նահանգի Գանձակ քաղաք/ են գերիշխող եղել հայերը, կազմելով ավելի քան՝ 80 տոկոս։ Այսինքն, այստեղ, 1908-ին, քարտեզը տպելու ժամանակ հայերը մեծամասնություն են կազմել։ Ի դեպ, Բաքվի հայ բնակչությունն այդ շրջանում հիմնականում խոշոր արդյունաբերողներ էին՝ հսկայական կապիտալի տիրապետմամբ։ Բաքվում հայ սևագործ բանվորներ գրեթե չեն եղել։ Ինչպես Բաքվում, Գանձակում և այլ քաղաքային վայրերում հայերը եղել են իրենց գործի պրոֆեսիոնալներ, մասնագետներ՝ ինժեներներ, ճարտարապետներ, գրողներ և այլն»։
Քարտեզագետ Ռուբեն Գալչյանի հավաստմամբ՝ խնդրո առարկա քարտեզի հայերեն տարբերակն էլ է գոյություն ունեցել, սակայն դրա օրինակներն առայժմ ոչ մի տեղ չեն գտնվել։ Եթե ռուսերենը 1908 թվակիր է, ապա՝ հայերենը՝1912 թվականին է տպվել։ Նրա գնահատմամբ՝ «Քարտեզը վատ վիճակում էր, ուստի վերատպելն անհրաժեշտություն էր, ինչն իրականացվել է Մատենադարանում՝ պրոֆեսիոնալ բարձր մակարդակով։
Ապա՝ քարտեզը սկանավորվել և ուղևորվել է Վենետիկ՝ ի պահ հանձնվելով հայագիտական հնագույն կենտրոն Վենետիկի Մխիթարյան Միաբանությանը։ Արդյունքը լուսանկարներում տեսանելի է և արդեն փաստում է քարտեզը Մխիթարյան Միաբանությանը հանձնելու պահը։ Իսկ սա նշանակում է Եվրոպայի կարևոր հայագիտական կենտրոնում հանգրվանած աղբյուրագիտական նշանակություն ունեցող քարտեզը, որը վկայում է 1900-ականների սկզբին Կովկասյան տարածաշրջանի երկրներում և հատկապես Ադրբեջանի ներկայիս տարածքում հայ բնակչության խտության, մեծաթիվ լինելու մասին, լույս կսփռի, սկզբնաղբյուր կհանդիսանա ինչպես հետազոտողների, այնպես էլ՝ Կովկասյան տարածաշրջանով հետաքրքրվողների համար։ Այն կպահպանվի և կփոխանցվի հետագա սերունդներին՝ հայ ժողովրդի մեծաթիվ ներկայությամբ մեկ անգամ ևս փաստելով տարածաշրջանում հայերի բնիկության մասին։
Քարտեզն իր գիտական, տեղեկատվական և ռազմավարական նշանակությամբ այսօր ավելի քան կարևոր է և արդեն իսկ նրանով հետաքրքրվում են հետազոտողները։ Այն, ըստ էության, փաստական և գիտական լրջագույն նյութ է՝ ի հեճուկս ադրբեջանական կեղծիքի և ժխտողականության, հայազգի բնակչության թվաքանակի վիճարկման։
Ա․Ե․
Հարակից հրապարակումներ`
Տեսանյութեր
10/07/2024 12:08
Աբովյանը 61 տարեկան է. Ծառուկյանն ասում է՝ այն իր ամենասիրելի քաղաքն է
Տեսադարան
09/02/2024 10:55
Սեպտեմբերի 2-ը Արցախի Հանրապետության հռչակման օրն է
Մամուլ
- 10/16/2024 08:20 Նորի՞ց Ադրբեջանը հասավ իր ուզածին․ «Հրապարակ»
- 10/16/2024 08:13 Քանի քաղաքացի է օգտվել Հայկ Սարգսյանի հեղինակած օրենքից․«Հրապարակ»
- 10/16/2024 08:00 ԵՄ դիտորդներից կհրաժարվե՞ն․ «Հրապարակ»
- 10/16/2024 07:53 22 մլն 500 հազար դրամ` Մեղրիի դիահերձարանի համար. Կառավարության «ճարահատյալ» հատկացումների հետքերով. «Ժողովուրդ»
- 10/16/2024 07:51 Հանդիպման չեղարկումը ՀՀ իշխանությունը ծանր է տարել․ «Հրապարակ»
- 10/16/2024 07:46 Դատախազը պատժում է միայն ընդդիմադիրներին. իշխող խմբակցության պատգամավորների քրեական արարքները. «Ժողովուրդ»
- 10/16/2024 07:40 Ով իր ռեպլիկով սադրեց Արգիշտի Քյարամյանին, ինչու Անդրանիկ Քոչարյանը սրեց իրավիճակը. բացառիկ մանրամասներ. «Ժողովուրդ»
Գործ #
09/21/2024 14:53
«Արմավիր» ՔԿՀ-ում կալանավորին տևական ժամանակ խոշտանգել, ապա՝ սպանել են՝ «կանոններ» չպահելու, այդ թվում՝ գիշերն անկողնում միզելու համար, ՔԿՀ -ում նույն խցում են պահել սպանվածի որդուն ու հորը սպանողին
03/06/2023 21:01
Արյունոտ օղակն ամբողջական չէ առ այսօր. Ինչ կապ ուներ Յուզբաշյանի սպանությունը Ղանդիլյանի սպանության հետ
06/17/2022 17:36
Նոտարի աշխատասենյակից հափշտակվել է կնիքը ու աշխատասենյակը հրկիզվել՝ ԵԿՄ Էրեբունու տարածքային բաժանմունքի նախագահ Մանվել Բատիկյանի քավորությամբ. Խարդախությունների մի ամբողջ կծիկի հետքերով
07/20/2020 20:31
Վանաձորում սպանվել է հայտնի ֆիզիկոս Մնացականյանը. Սպանության առիթը՝ 1000 դրամ
ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐ
- 09/27/2024 20:29 Միջպետական սահմանների՝ աշխարհագրական առումով ճշգրտման հարցերը գործադիր իշխանության իրավասության տիրույթում են. հրապարակվել է ՍԴ որոշումը
- 09/02/2024 15:38 Հրատապ. Հրապարակվել է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պետական սահմանի սահմանազատման և սահմանային անվտանգության հարցերով հանձնաժողովների համատեղ գործունեության մասին կանոնակարգը
- 03/31/2019 21:34 ԱԺ են ուղարկվել Պաշտպանի 2018 թվականի տարեկան հաղորդումը և զեկույցը
- 03/21/2019 15:23 Դավիթ Սանասարյանն իր գործունեությամբ չի նպաստել զբաղեցրած պաշտոնի նկատմամբ վստահության եւ հարգանքի ձեւավորմանը. Եզրակացություն
Հարցազրույց
- 10/13/2024 20:44 Որևէ մեկը Անկախության մասին հռչակագիրը այլաբանորեն չէր դիտարկի իբրև իր զավակին խժռող ծնողի, եթե չլիներ Երկիրը խժռելու պատրաստ թշնամու սպառնալիքը
- 10/11/2024 18:53 Ոչ թե ազարբայջանցիները, այլ մենք՝ հայերս ունենք վերադարձի խնդիր ՝ Շահումյանից ու Գետաշենից մինչև Արցախ․․․
- 10/03/2024 12:57 Տարածաշրջանի վրա ազդեցություն ունեցող երկրները պետք է ավելացնեն ճնշումն Ադրբեջանի վրա. Դավիթ Վարդանյան
- 10/03/2024 12:28 Այն ինչ կատարվեց Ղարաբաղի հետ, կարող է կատարվել նաև Հայաստանի հետ. ինչպես խուսափել այդ անդառնալի աղետից
Մեկնաբանություն
- 10/16/2024 15:06 Մեր քաղաքական օրակարգում հիմնականն ու երկրորդականը վերջնականապես միաձուլվել են մեկ անբաժանելի ամբողջության մեջ՝ առաջնայինը խառնվել է երկրորդականին. Անանյան
- 10/16/2024 14:02 Վերաքննիչ քրեական դատարանից ակնկալվում է նոր դատական ակտի կայացում, որով Մանուկյանը կարդարացվի
- 10/16/2024 13:18 Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը մերժել է Ալեն Սիմոնյանի հայցը՝ ընդդեմ Նաիրի Հոխիկյանի
- 10/16/2024 12:45 Նիկոլը «կինոյի տղաներ»-ին չի սիրում, քանի որ այս կինոն իրենն է, հետևաբար միակ «տղան» ինքն է․ Ղևոնդյան
Արխիվ
Արտակարգ պատահարներ
- 10/16/2024 20:00 Խոշոր ավտովթար Գեղարքունիքի մարզում. բժիշկները պայքարում են վիրավորի կյանքի համար
- 10/16/2024 12:49 Կոտայքի մարզում. Քասախ գյուղի տներից մեկում հայտնաբերվել է երիտասարդ աղջկա մարմին. 2 հոգի տեղափոխվել է հիվանդանոց
- 10/16/2024 10:25 Խուդյակովի փողոցում այրվել է ավտոմեքենա
- 10/15/2024 23:19 Երևանում բախվել են «Opel», «Changan» և «Honda» մակնիշի ավտոմեքենաները. կան վիրավորներ
ԸՍՏ ՕՐԵՆՔԻ
- 03/08/2024 15:00 Զազրելի դեպք Հայաստանում. սեռական բռնության է ենթարկվել 2 տարեկան երեխա. մասնագետը մանրամասնում է՝ ինչպես պաշտպանել երեխաներին (տեսանյութ)
- 01/13/2024 20:29 Տեր Թոդիկի մեթոդները վաղուց չեն գործում. դաստիարակության ու բռնության նուրբ սահմանը (տեսանյութ)
- 01/13/2022 17:55 Ինչքա՞ն է կազմում երեխայի ծննդյան կապակցությամբ տրվող նպաստը
- 05/02/2021 17:57 Կարեւոր է իմանալ. Կարմիր գծերի համար տուգանելիս` տեղում արձանագրության կազմումն այլևս պարտադիր չէ