Փաստ ինֆո

ՀՀ դատախազությունը շարունակում է կոստանյանական դատախազության ժամանակներում ձևավորված՝ դատախազներին չհնազանդվելու համար քննիչների նկատմամբ քրեական հետապնդումներ (գործեր) հարուցելու ամոթալի պրակտիկան։ Այս մասին գրել է Արթուր Ղամբարյանը.

«Քննչական և դատախազական մարմինների միջև իրավասության վերաբերյալ իրավական վեճերի կապակցությամբ տկար դատախազը, քննիչի «վախը բռնելու» նպատակով, հարուցում էր քրեական հետապնդումներ (գործեր), որոնք հետագայում, բնականաբար, դադարեցվում (կարճվում) էին։ 

Այսօր կրկին ՀՀ դատախազությունը իր և քննչական մարմնի միջև իրավական վեճերի լուծումը տեղափոխում է քրեաիրավական դաշտ՝ հանցագործության մասին հաղորդում ներկայացնելով քննիչի դեմ, զուտ այն բանի համար, որ քննիչը չի կատարում դատախազի հանձնարարությունը՝ կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու մասին միջնորդություն ներկայացնելու մասին։ Քննիչը չի կատարում, քանի որ կարծում է, որ դատախազը իրավասու չէ որոշելու, թե կոնկրետ ին՞չ տեսակի խափանման միջոց պետք է ինքը կիրառի (ընտրի)։

Հսկող դատախազն իրավասո՞ւ է արդյոք քննիչին հանձնարարելու կիրառել համաչափ հարկադրանքի միջոց։ Այ՛ո՝ դատախազն, անկասկած, ունի նման իրավասություն, սակայն հսկող դատախազը չունի իրավասություն և կարողություն քննիչի փոխարեն որոշելու, թե հարկադրանքի տեսակներից ո՞րն է այն համաչափ (պիտանի, անհրաժեշտ և համարժեք) միջոցը, որը կարող է վերացնել (չեզոքանցել) նախաքննության խոչընդոտները։ Այս մոտեցման օգտին խոսում են մի շարք փաստարկներ, սակայն դրանցից նշենք միայն պոզիտիվ իրավական հիմքերը։

Քրեական վարույթի հանրային մասնակիցների միջև ծագած իրավասության վերաբերյալ վեճերը լուծելու ելակետը նրանց գործառույթների և պոզիտիվ պատասխանատվության ոլորտների սահմանազատումն է։ Այսպես՝ ՀՀ քր․ դատ․ օր․-ի 35-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ քննիչը պատասխանատու է իր կիրառած հարկադրանքի միջոցների իրավաչափության համար, իսկ նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ հսկող դատախազը պատասխանատու է վարույթի հանրային մասնակիցների կողմից հարկադրանքի միջոցների կիրառման օրինականության համար։

Այս երկու նորմերը բավարար են ցույց տալու այն պարզ ճշմարտությունը, որ քննիչը համաչափության սկզբունքի հիման վրա ընտրում է անհրաժեշտ տեսակի խափանման միջոցը, իսկ հսկող դատախազը ստուգում է քննիչի կիրառած (ընտրած) միջոցի օրինականությունը։ Եթե հսկող դատախազը քննիչի գործողությունների մեջ նկատում է ոչ իրավաչափ վարքագիծ, ապա միջամտում է դրան, օրինակ՝ վերացնում է քննիչի որոշումը, հետ է վերցնում քննիչի՝ խափանման միջոց կիրառելու միջնորդությունը, համաձայնություն չի տալիս քննիչին կիրառելու խափանման միջոց և այլն։

Եթե հսկող դատախազը իրավասություն ունենա քննիչի փոխարեն որոշել խափանման միջոցի տեսակը, ապա նա հսկող մարմնից փաստացի կվերածվի խափանման միջոց կիրառող մարմնի։ Իսկ այդ պարագայում հասարակությունը կզրկվի խափանման միջոցի օրինականության նկատմամբ արտագերատեսչական դատախազական հսկողության հնարավորությունից։ Չէ՞ որ, եթե հսկող դատախազը ինքն է որոշել, թե ինչ տեսակի խափանման միջոց քննիչը պետք է կիրառի, ապա նա չի կարող իր իսկ որոշումը ենթարկել արտագերատեսչական հսկողության։

Այսպիսով՝

1) քրեական վարույթի հանրային մասնակիցների միջև իրավասության վերաբերյալ վեճերը քրեականացնելը հակապետական մոտեցում է։ Հասարակության անդամները հետաքրքրված չեն, որ իրենց մասնակցությամբ քրեական վարույթները թողած, քննիչը և դատախազն այս ճանապարհով վատնեն քրեադատավարական պետական ռեսուրսը։
2) Սա լավ առիթ է, որպեսզի քննիչները, որոնց արարքների կապակցությամբ դատախազները հանցագործության մասին հաղորդումներ են ներկայացնում, գիտակցեն, թե ինչքան «վատ» բան է, երբ մարդուն ակնհայտ ապօրինի պահում են քրեական հետապնդման սպառնալիքի վիճակում»։

Աղբյուր` Փաստինֆո