ԲՈԼՈՐ ՆՅՈՒԹԵՐԸ
Ադրբեջանը՝ քաղաքակրթությունից դուրս, հեռու, հեռու, հեռու․․․ 07/02/2024 18:03 | Վերլուծություններ
Պետդեպի 2023 թվականի զեկույցում աչքի է զարնում միտքը, թե՝ զեկույցն Ադբեջանին վերաբերող հատվածում անդրադարձել է Լեռնային Ղարաբաղում հայ և ադրբեջանական պատմամշակութային հուշարձանների պահպանման խնդրին:
Ասել է թե՝ նկատի են ունեցել Հայկական Արցախին, Արցախի Հանրապետությանը վերաբերող հատվածը։
Նկատենք, որ Արցախի պատմաճարտարապետական հուշարձանների վիճակի վերաբերյալ մեր՝ հայերիս արձանագրումները հստակ են, փուլ առ փուլ լուսանկարված, չափագրված, փուլ առ փուլ կորուստներն ու վերականգնումներն ամրագրված են։ Այդ թվում, և՛ խորհրդային շրջանում, և՛ արդեն արցախյան ազատամարտից՝ ադրբեջան սարքովի պետության հանդեպ ազատագրական պատերազմում հայերիս տարած հաղթանակից հետո, և՛ ազատ ու անկախ Արցախի Հանրապետության 3 տասնամյակի ընթացքում, և՛ 2020-ի 44-օրյա պատերազմից հետո, և 2023-ի սեպտեմբերին Արցախի Հանրապետության և նրա բնակչության նկատմամբ՝ադրբեջանի իրականացված նոր ցեղասպանությունից հետո, արդեն՝ արբանյակային դիտարկումներով։
Այնպես որ, այս համատեքստում Հայկական ճարտարապետական հուշարձաններն ուսումնասիրող Հիմնադրամը /ՀՃՈՒՀ/, որն իր մասնաճյուներն ունի աշխարհի տարբեր պետություններում, այդ թվում՝ նաև ԱՄՆ-ում, մեզ համար ամենավստահելի, ճշգրիտ աղբյուրն է։
Եթե զեկույցը հեղինակող ԱՄՆ-ին հետաքրքրեին Արցախի Հանրապետությոն բացառիկ հուշարձանների ավերումները ադրբեջանական բարբարոսների կողմից, գոնե մեկ անգամ վայրագությունները դատապարտող հավուր պատշաճի գնահատական կտրվեր նրա կողմից։
Ի դեպ, դեռ տարիներ առաջ համարժեք դատապարտողական վերաբերմունքի չարժանացավ նաև Նախիջևանի հարուստ հայկական մշակութային ժառանգության՝ շուրջ 28.000 հուշարձանների, համաշխարհային մշակութային ժառանգություն Ջուղայի բացառիկ խաչքարերի ոչնչացումը՝ ադրբեջանի բանակի ձեռամբ։ Կամ՝ դատապարտվե՞ց 2018-ից հետո՝ վերջին շրջանի ավերը՝ հեթանոսական տաճարի հիմքի վրա 4-րդ դարում վեր խոյացած Ծիծեռնավանքի ավերումը, Շուշիի Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցու՝ Կանաչ ժամի ավերումը, Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցու նկատմամբ իրականացված մշակութային եղեռնը։ Այն Շուշիի ջարդերից հետո, 1920-ին ադրբեջանցիները պահեստ էին դարձրել, քանդել էին հրեշտակների արձանները, ավերակ դարձրել գմբեթը։ 2020-ին երկրորդ անգամ բարբարոսության վարպետները Ղազանչեցոցի վրա գրոհեցին
Քաղաքակրթությունից դուրս, հեռու, հեռու գտնվող, իր կենսագրությունը խորհրդային կարգերի հաստատումով սկսած մի պետություն մեր պատմական հայրենիքի վրա տնավորվեց և ընդլայնվում է մինչ օրս՝ շարունակ աչքը տնկած է մեր արժեքներին, մեր հող ու ջրին։
Իսկ ներկա թրքասերների իշխանազավթությունից ի վեր ալիևյան վարչակարգի ոսկե դարն է ասես։ Միջազգային հանրության անգո գոյությունը ոչինչ չի տեսնում, ոչինչ չի արձանագրում, հազարավոր հայկական բացառիկ հուշարձաններ ադրբեջանը ոչնչացնում է և աշխարհով մեկ հայտարարում, թե ադրբեջանական հուշարձաններ են եղել, որ ավերվել են հայերի վերահսկողության տակ լինելով։
Չկա նման բան։ Պետդեպի զեկույցը պատմամշակութային հուշարձանների պահպանման խնդրին անդրադառնալով մեջբերում է Քորնել համալսարանի Caucasus Heritage Watch (CHW) ծրագրի անցած տարվա ապրիլին հրապարակած ուսումնասիրությունը արբանյակային լուսանկարների հիման վրա, արված Լեռնային Ղարաբաղում՝ 1994-2020 թթ.-ի ադրբեջանական պատմա-մշակութային 109 հուշարձանների վիճակի մասին: 109 ադրբեջանական հուշարձա՞ն ։ Մի ծիծաղեցրեք։ Կամ՝ լաց և ատամների կրճտոց։ Տեսնես այդ ի՞նչ, ի՞նչ ադրբեջանական հուշարձաններ են՝ թուրքմենական, պարսկական, թե՞ հայկական։ Բայց ինչպես ասում են՝ թվեր կրակելով չէ։ Թեպետ 100-ն ի՞նչ է թուրքադրբեջանական եղեռնագործների իրականացրած մշակութային բազմահազար հայկական հուշարձանների ցեղասպանության դեմ։ Միայն թե՝ այդ 100-ն էլ ունենալ է պետք։
Այո, մենք ունենք ավերված հազարավոր հուշարձաններ, հազարավոր կիսաքանդ հուշարձաններ և Արևմտյան Հայաստանի տարածքում, և Արցախ աշխարհում շատ կան։
Արեւմտյան Հայաստանում հայկական հուշարձանների 90 տոկոսն ավերվել է։ Հիմա նույնը սպառնում է Արցախին։ Եվ եթե հիմա ոչինչ չանենք, ընդամենն արձանագրենք հերթական հուշարձանի ավերումը կամ յուրացումը, կես դար անց՝ այնտեղ էլ ոչինչ չի մնա։
Իսկ պետդեպի զեկույցում նշվում է, որ երկրամասի նկատմամբ հայկական վերահսկողության ժամանակահատվածում «42 ադրբեջանական մշակութային հուշարձաններ մնացել են անփոփոխ, 39-ը լուրջ վնասներ են կրել, 16-ը ավերվել, 9-ը՝ աննշան վնասվել, երկուսը վերանորոգվել, իսկ մեկը՝ վերականգնվել»։
Ինչպիսի՜ բծախնդրություն․․․
Ի դեպ, արժե հարցի վերաբերյալ տեղեկատվություն չունեցողներին հիշեցնել, որ դրանք, հարկավ, ոչ թե ադրբեջանական, այլ Արցախի հայ ճարտարապետության մահմեդական հուշարձաններն են։ Այս խորագրով գրքույկ ՀՃՈՒՀ-ը տարիներ առաջ էր հրատարակել։
Նախագծի հեղինակը հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանն էր, ով ներկայացնելով գրքույկում տեղ գտած հայ քարգործ վարպետների կողմից Արցախում կառուցված մահմեդական հուշարձանները, նկատում էր, որ դրանք բոլորն էլ կրում են հայկական ճարտարապետության ավանդույթների ակնառու դրոշմը կամ ազդեցությունը: Ըստ Ս․ Կարապետյանի՝դրանք ստեղծվել են հազարամյակների մշակման ուղի անցած հայ ճարտարապետության շինարվեստով, սկզբունքներով, տրամաբանությամբ, գիտելիքների պաշարով, հմտություններով, գեղարվեստական ընկալումներով և հայ մարդու քրտինքով:
Այս առումով նա շեշտում էր հատկապես Արցախում թուրքմենական կարակոյունլու խաշնարած ցեղերից ավանդված և վերջիններիս գերեզմանների վրա հայ ճարտարապետների և քարագործ վարպետների կառուցած եկեղեցիներ, գմբեթներ հիշեցնող դամբարանները /14-15 դդ/։ ՈՒշագրավ են նաև պարսկական տիրապետության օրոք ստեղծված պաշտամունքային և աշխարհիկ կառույցները։
Անդրադառնալով 18-րդ դարի 2-րդ կեսից նստակեցության անցած կովկասյան թաթարներին, որ 1918 թվականից անվանակոչվեցին ադրբեջանցի, ապա նրանց սակավաթիվ կառույցներն՝ մզկիթ, բաղնիք, բնակելի տուն, ըստ հուշարձանագետի, ստեղծվել են հայ ճարտարապետության շինարվեստով, սկզբունքներով, տրամաբանությամբ, հմտությամբ, և որ շատ կարևոր է՝ մեր վարպետների ձեռամբ։ Ահավասիկ՝ այս մեկը վառ վկա 1314 թ․ Շահիկ վարդպետի ստեղծած դամբարանը՝ Խաչեն-Դորպատլի գյուղի մոտ։ Հայերը ոչ միայն կառուցել են սրանք, այլև պահպաներ՝ հասցնելով մինչև մեր օրերը։ Իսկ ի՞նչ են արել նրանք մեր հուշարձանների հետ։
Ի դեպ, նույն ճարտարապետի հեղինակած՝ Եղվարդի եկեղեցում առկա պատկերաքանդակները խոսուն վկայություն են, թե ո՞վ է հեղինակը։
Ադրբեջանցի կոչվող 100-ամյա ազգը չունի և չի ստեղծել ճարտարապետական արժեքներ, սրանք միայն զբաղված են յուրացնելով հայկական, թուրքմենական, պարսկական հուշարձանները։
Այնպես որ, ադրբեջանական անգո փաստերին և չեղած փաստարկներին հղում անելու հարկ չկա։ Այն, ինչ մերն է, չի կարող հուշարձանների ջարդարար 100 տարեկան՝ բոլշևիկյան ծնունդ ադրբեջանինը լինել։
Ա․Ե․
Լուսանկարում՝ 1314 թ․ Շահիկ վարդպետի ստեղծած դամբարանը՝ Խաչեն-Դորպատլի գյուղի մոտ
Հարակից հրապարակումներ`
Տեսանյութեր
04/12/2024 15:02
Մտանք ակումբ, Մովսիսյանն ու Ամիրխանյանը ծեծված ջարդված էին,միլպետը ադրբեջանցիների վայրագության մասին
Տեսադարան
05/24/2024 15:54
Հայաստանի բոլոր դպրոցների շրջանավարտների համար հնչեց Վերջին զանգը
Մամուլ
- 07/04/2024 08:21 Ովքեր են Բագրատ սրբազանի խոսնակները․ «Հրապարակ»
- 07/04/2024 08:18 Փաշինյանը Ավինյանի վախն է բռնում․ «Հրապարակ»
- 07/04/2024 08:15 67 միլիարդ դրամի գնման փաստաթղթերը հրապարակային չեն, չեն ապահովվել թվով 362 գործընթացների թափանցիկությունը. «Ժողովուրդ»
- 07/04/2024 08:11 Իշխանությունները կրկին ակտիվացրել են Ռուսաստան այցերը․ «Հրապարակ»
- 07/04/2024 08:08 Բագրատ սրբազանը չհրապարակեց երկրի անունը՝ ասելով, որ նման իրավասություն չունի․ «Հրապարակ»
- 07/04/2024 08:03 Վիճակն իրականում ավելի ծանր է. «Փաստ»
- 07/04/2024 08:00 Վարչապետի աշխատակազմի մատակարար «Վինո Վինո» ՍՊԸ-ի շահույթը կրկնակի նվազել է․ անկում, թե՞ քիչ հարկվելու նպատակով արտոնյալ կարգավիճակ. «Ժողովուրդ»
Գործ #
03/06/2023 21:01
Արյունոտ օղակն ամբողջական չէ առ այսօր. Ինչ կապ ուներ Յուզբաշյանի սպանությունը Ղանդիլյանի սպանության հետ
06/17/2022 17:36
Նոտարի աշխատասենյակից հափշտակվել է կնիքը ու աշխատասենյակը հրկիզվել՝ ԵԿՄ Էրեբունու տարածքային բաժանմունքի նախագահ Մանվել Բատիկյանի քավորությամբ. Խարդախությունների մի ամբողջ կծիկի հետքերով
07/20/2020 20:31
Վանաձորում սպանվել է հայտնի ֆիզիկոս Մնացականյանը. Սպանության առիթը՝ 1000 դրամ
07/12/2020 18:04
«Դե իմացիր արա, էդ ռուբիլնիկի տեղն էլ ես եմ ասել». Մանկության ընկերը` Կախյանի մեկ տարեկան երեխայի ու հղի կնոջ սպանության մասին
ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐ
- 03/31/2019 21:34 ԱԺ են ուղարկվել Պաշտպանի 2018 թվականի տարեկան հաղորդումը և զեկույցը
- 03/21/2019 15:23 Դավիթ Սանասարյանն իր գործունեությամբ չի նպաստել զբաղեցրած պաշտոնի նկատմամբ վստահության եւ հարգանքի ձեւավորմանը. Եզրակացություն
- 12/16/2018 12:49 Մարտի 1-ի 10 զոհերից յուրաքանչյուրն ինչ վնասվածքներից եւ ինչ հանգամանքներում է մահացել՝ ՀՔԾ-ի տարիներ առաջ հրապարակած զեկույցը
- 07/18/2018 12:48 Հրապարակվել է «Մարտի 1-ին» վերաբերող իրավական դիրքորոշում
Հարցազրույց
- 06/30/2024 16:26 Սառցապատ Արարատից հրաբուխ է ժայթքելու, սա խորհրդանշելու է հայոց վերելքը․ Աշոտ դպիր Արևշատյան
- 06/19/2024 13:30 Փողոցով իշխանության գալը ՔՊ֊ի մենաշնորհն է, մյուսներին հակացուցված է
- 06/03/2024 20:11 Էն մարտավարությունը, որ կար նախկինում, երբ մեկ ոստիկանի ցուցմունքով մարդկանց կալանավորում էին, Սրբազանի շնորհիվ փոխվեց. Հարությունյան (տեսանյութ)
- 05/28/2024 20:29 Մենք համարում ենք, որ կառավարության քայլերը ճիշտ չեն, բայց դեմ չենք դրան,վերապահումներով, բայց աջակցում ենք կառավարության ջանքերին. Խզմալյան
Մեկնաբանություն
- 07/04/2024 17:34 Չի կարելի ամեն մի անծանոթի ասած տեղ գումար տեղադրել, մենակ էսօր ինձ գրածները կորցրել են մոտավորապես 150 հազար դոլար․ Սամվել Մարտիրոսյան
- 07/04/2024 17:01 Խաղաղության պայմանագրի արդեն իսկ հանրահայտ պահանջներին Ադրբեջանն ավելացրել է նորերը՝ ՀՀ Սահմանադրության օրվա տոնին ընդառաջ․ Դանիելյան
- 07/04/2024 15:58 Օգանովսկու որդու՝ Վալերի Կարապետյանի, ավտոմեքենան կանգնեցրել են, առանց դատական ակտի խուզարկել և տեղափոխել հատուկ պահպանման վայր․ Երիցյան
- 07/04/2024 15:38 ՀՀ ԱԳ նախարարն Անկախության օրվա առթիվ շնորհավորել է ԱՄՆ-ին և նրա ժողովրդին
Արխիվ
Արտակարգ պատահարներ
- 07/04/2024 15:31 Բախվել են ավտոմեքենաներ. կան տուժածներ
- 07/04/2024 12:47 Կիևյան կամրջի տակ հայտնաբերվել է տղամարդու մարմին
- 07/04/2024 10:29 Հյուրանոցի համարի դուռը բացել են, Արսեն Զ.-ին հայտնաբերել արյունոտված նստած բազմոցին. shamshyan.com
- 07/03/2024 22:31 Երևանում ծեծի ենթարկված Կուբայի 39-ամյա քաղաքացին հիվանդանոցում մահացել է
ԸՍՏ ՕՐԵՆՔԻ
- 03/08/2024 15:00 Զազրելի դեպք Հայաստանում. սեռական բռնության է ենթարկվել 2 տարեկան երեխա. մասնագետը մանրամասնում է՝ ինչպես պաշտպանել երեխաներին (տեսանյութ)
- 01/13/2024 20:29 Տեր Թոդիկի մեթոդները վաղուց չեն գործում. դաստիարակության ու բռնության նուրբ սահմանը (տեսանյութ)
- 01/13/2022 17:55 Ինչքա՞ն է կազմում երեխայի ծննդյան կապակցությամբ տրվող նպաստը
- 05/02/2021 17:57 Կարեւոր է իմանալ. Կարմիր գծերի համար տուգանելիս` տեղում արձանագրության կազմումն այլևս պարտադիր չէ
Անցուդարձ
- 07/04/2024 18:46 Ինչու են 45 տարեկանից բարձր կանայք նախընտրում ավելի երիտասարդ տղամարդկանց. բլոգերը նշել է մի քանի պատճառ
- 07/04/2024 18:01 Ինդոնեզիայում հսկա պիթոնը ողջ-ողջ կուլ է տվել 30-ամյա կնոջը
- 07/03/2024 23:48 Կինը կտրել է տղամարդու սեռական օրգանները՝ իր հետ ամուսնանալ հրաժարվելու համար
- 07/03/2024 17:53 Աղջիկը փեսացուին բռնել է մոր հետ դավաճանելիս ու իմացել, որ նրանք համատեղ երեխա ունեն
Հետաքրքիր է իմանալ
- 07/01/2024 17:32 Հումորը հանում է սթրեսը և օգնում է բարելավել հաղորդակցությունը. հոգեբան
- 06/30/2024 21:32 Պոտենցիալ վտանգավոր աստերոիդն անցել է Երկրի կողքով՝ 300 հազար կմ հեռավորության վրա
- 06/28/2024 13:46 Փաստաթղթում տառասխալի պատճառով բանտից ազատ է արձակվել վտանգավոր հանցագործ
- 06/27/2024 18:18 Քաղաքապետարանում աշխատող ռոբոտն ինքնասպան է եղել