Փաստ ինֆո

Գաղտնիք չէ, որ Ադրբեջանը վերջին երկու տարիների ընթացքում ակտիվ տեղեկատվական-քարոզչական պատերազմ է վարում Հայաստանի դեմ, որի հիմնական նպատակն է հարվածել ՀՀ տնտեսությանը՝ թիրախավորելով հատկապես հիմնական հենասյուներից մեկին՝ հանքարդյունաբերությանը։

Եթե 2022 թվականին Ադրբեջանցի կեղծ բնապահպանների թիրախում Մարտակերտի շրջանի հանքավայրերն էին՝ ի մասնավորի  Դրմբոնի և Կաշենի հանքավայրերը,եւ մշտադիտարկում իրականացնելու անհեթեթ պահանջներով  դեկտեմբերի 12-ից փակեցին Լաչինի միջանցքը՝ շրջափակման մեջ վերցրեցին Արցախը, ինչը գիտենք, թե 2023 թվականի սեպտեմբերին ինչպես ավարտվեց, ապա հիմա հերթը Հայաստանինն է։ Սոթքի բաց հանքի, Երասխի մետալուրգիական գործարանի շահագործումը դադարեցնելուն ուղղված գործողություններից ոգեւորված հիմա էլ հանդես են գալիս ընդդեմ Ամուլսարի շահագործման։ Շաբաթ չկա, որ ադրբեջանական մամուլում հոդվածներ չլինեն հայաստանյան հ անքերի դեմ, ասելով, որ Ագարակի կամ Քաջարանի հանքերը աղտոտում են ջրերը, դե իսկ Մեծամորի ԱԷԿ-ի դեմ ադրբեջանական կամպանիան արդեն շատ վտանգավոր թափ է հավաքում։ Կա՞ մարդ, ում համար ակնհայտ չէ, որ սա կազմակերպված արշավ է Հայաստանի դեմ։

Ադրբեջանի վարձու բնապահպանները և փորձագետները, իրար հերթ չտալով, խոսում են մեր երկրում սպասվող բնապահպանական «ապոկալիպսիսի» մասին՝ «մոռանալով» իրենց քթի տակ եղած բնապահպանական խնդիրների մասին։ Ադրբեջանի նավթարդյունաբերության ամենակարևոր վայր համարվող Ապշերոնի թերակղզին, որը գտնվում է Կասպից ծովի արևմտյան ափին, բնապահպանական թեմաների/արշավների մի մեծ «գանձարան» է։

Դեռևս 2010թ․ փետրվարին Ադրբեջանի Բնապահպանության և բնական պաշարների նախարարության Կասպից ծովի շրջակա միջավայրի մոնիտորինգի վարչության այն ժամանակվա ղեկավար Միրսալամ Գամբարովը հայտարարել էր, որ բնապահպանական առումով Ապշերոնի թերակղզին Ադրբեջանի ամենաաղտոտված շրջանն է։

Նա նշել էր, որ բնապահպանական խնդիրներն ընդգրկում են Ապշերոնի ընդհանուր տարածքի 33․000 հեկտարը, որից 10․600-ը՝ աղտոտված է նավթով։ Թերակղզու բնապահպանական խնդիրներից Գամբարովը շեշտել էր ջրային մարմինների աղտոտվածությունը, Ադրբեջանի մայրաքաղաքի շրջակա գյուղերի կոյուղու համակարգերի բացակայությունը և բերրի հողերի անապատացումը։

Ապշերոնի թերակղզում ավելի քան 200 լճերի մեծ մասը աղտոտված է կոյուղաջրերով, արդյունաբերական և կենցաղային աղբով։ Կասպից ծով են թափվում նաև արդյունաբերական և կենսաբանական թափոնները։ Ըստ ադրբեջանցի պաշտոնյայի՝ դիտարկման արդյունքները վկայել էին ջրամբարներից տասի չափազանց աղտոտվածության մասին, որը նա պայմանավորել էր 150 տարվա վաղեմություն ունեցող տխուր ժառանգությամբ, այն է՝ ցամաքում արդյունաբերական նավթի արդյունահանումը, որը հանգեցրեց ոչ միայն բնական ջրամբարների աղտոտմանը, այլև նավթային լճերի առաջացմանը։

Արդյոք 14 տարի անց վերոնշյալ խնդիրները լուծվել են Ապշերոնյան թերակղզում, արդյոք բնապահպանական ՀԿ-երի ներկայացուցիչները պարբերաբար այցելում են այդ տարածքի խնդրահարույց հատվածները։ Սրանք հարցեր են, որոնք պատասխաններ են պահանջում, և Ադրբեջանի նախագահը դժվար թե խոսի այդ խնդիրների մասին, այլ ընթացիկ տարվա նոյեմբերին կայանալիք ՄԱԿ-ի Կլիմայի փոփոխության մասին շրջանակային կոնվենցիայի մասնակիցների կոնֆերանսի 29-րդ նստաշրջանի բացմանը (COP29) կտեղեկացնի համայն աշխարհին, որ Ադրբեջանը «կանաչ» երկրի դրոշակակիրն է տարածաշրջանում։ Մինչդեռ, օրինակ, Եյլի համալսարանի բնապահպանական արդյունավետության աշխարհի 180 երկրներ ներառող վարկանիշային աղյուսակում Ադրբեջանը հանգրվանել է 104-րդ տեղում, իսկ Հայաստանը զբաղեցնում է 56-րդ տեղը։  

Հետաքրիր է, որ «կանաչ» հոդվածներ պատվիրող ադրբեջանական քարոզչամեքենան անցած տարվա սեպտեմբերին «բաց է թողել» Սպուտնիկ-Ադրբեջանի նյութը Բաքվի Սուրախանի շրջանի Գովսան քաղաքային ավանի ջրանցքի մասին, որում նշվում էր, որ այն շարունակում է աղտոտել Կասպից ծովը, և քաղաքային իշխանություններն իրենց պատասխանատու չեն համարում այդ ամենի համար։

Այդ ջրանցքը կառուցվել է 1902թ․-ին՝ խառը կեղտաջրերը հեռացնելու համար, իսկ հետագայում՝ 1956թ․-ին, ջրանցքը ընդլայնվել է՝ նավթարդյունաբերության զարգացման հետ կապված։ Նախկինում նախատեսվում էր ջրանցքը դարձնել փակ և տեղում կառուցել կենսաբանական մաքրման կայան, սակայն դա չի արվել, և կեղտաջրերը շարունակում են առանց մաքրման թափվել Կասպից ծով։

Նշենք նաև, որ վերը նշված խնդրի կապակցությամբ մեր երկրի բնապահպանական վիճակով մշտապես «մտահոգվող» Ադրբեջանի Էկոլոգիայի և բնական պաշարների նախարարությունը, իսկ ավելի կոնկրետ՝ այդ գերատեսչության Կասպից ծովի շրջակա միջավայրի համալիր մոնիտորինգի վարչության պետ Արաստուն Հասանովը հայտարարել էր, որ Կասպից ծովի ափին ամենամեծ խնդիրը հենց Գովսանի ջրանցքն է, որը չի համապատասխանում ոչ մի չափանիշներին, և որով անցնում են երկու տեսակի կեղտաջրեր՝ նավթ պարունակող ձևավորման ջուր և կենցաղային կեղտաջրեր, որոնք թափվում են ծով»,- ասել է Հասանովը։

Կարծում եմ՝ գիտության թեկնածու պետք չէ լինել հասկանալու համար, որ նույնիսկ այդ մեկ դրվագը խոսում է Ապշերոնի թերակղզու բնապահպանական վիճակի էլ ավելի վատթարացման մասին, քան 2010թ․-ին էր կամ շատ ավելի վաղ էր։ Այս ամենը վկայում է այն մասին, որ Ադրբեջանի բնապահպանական ՀԿ-երն, եթե իրենք, իհարկե, մտածում են բնապահպանական խնդիրների մասին, առաջին հերթին պետք է զբաղվեն իրենց երկրի ահռելի բնապահպանական հարցերով, ինչը, հասկանալի պատճառներով չեն անում։

Իսկ ինչ են մհածում մեր իշխանությունները, ինչ քայլեր են ձեռնակում ադբրեջանական քարոզչության դեմն առնելու համար։ Առերեւույթ ոչինչ էլ չի ձեռնարկվում։ «Փաստինֆո»-ն փորձել է մի քանի անգամ մեկնաբանություն ստանալ ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարությունից՝ պարզելու, թե հակազդեցության ինչ քայլեր են ձեռնարկվում պաշտպանելու ՀՀ տնտեսության համար կարեւոր այդ ոլորտներում իրականացվող ներդրումները, սակայն ձայն բարբառոյ հանապատի, միակ պատասխանը քար լռությունն է։ Դժվարին վիճակում են նաեւ բնապահապանական կազմակերպությունները, պետական ինստիտուտների հակազդեցության իսպառ բացակայության պայմաններում, մի կողմից կարեւոր այդ ոլորտը մշտապես հսկողության ներքո պահելը, մյուս կողմից վտանգ կա, որ մեր ներքին քննարկումները կարող են ջուր լցնել Ադրբեջանի ապատեղեկատվության ջրաղացին։ Հետեւապես շատ կարեւոր է, որ քննադատությունը լինի փաստարկված, զերծ  անհարկի գունագեղումներից, որպեսզի տեղեկատվական անհիմն հոսքեր մատակարարելով վնաս չհասցնենք  մեր երկրին, դրա հետ մեկտեղ, մեծ հավանականությամբ, իրենց կդարձնեն  մեր ոչ բարեկամ հարևան երկրի «բնապահպանական» տեսահոլովակների «հերոսներ» նոյեմբերին Բաքվում կայանալիք ՄԱԿ-ի Կլիմայի փոփոխության մասին 29-րդ նստաշրջանին (COP29): Նման դեպքեր արդեն եղել են, երբ հայ ակտիվիստների օգտագործել են ադրբեջանցիները՝ Հայաստանի դեմ։ Ու դատելով Ադրբեջանի տրամադրություններից, դեպքերը շարունակվելու են, քանի դեռ ՀՀ կառավարությունը չի կարեւորում տեղեկատվական պատերազմը ու չի պայքարում ադրբեջանական կեղծ քարոզչության դեմ, որի հետեւանքներին, ինչպես արդեն նշեցինք, ականատես ենք եղել թե Արցախում, թե Հայաստանում։

Աղբյուր` Փաստինֆո