Փաստ ինֆո

Պետական և քաղաքական ինստիտուտների, գիտության և հանրային գործիչների դիսկուրսը, թե՝ Հայաստանը Արևե՞լք է, թե՞ Արևմուտք, այսօր ի՞նչ ընթացք պիտի բռնի՝ դեպի Արևե՞լք, թե՞ դեպի Արևմու՞տք՝ նոր չէ, թերևս, այնքան հին է, որքան՝ Արևելքն ու Արևմուտքն են։

Չինական՝ Նոր Մետաքսի ծանապարհը մ․թ․ա․2-րդ դարում ստեղծված Մեծ Մետաքսի ճանապարհի հիշողությունն է՝ նոր ժամանակի մեջ։ «Մետաքսի մեծ ճանապարհը» Եվրասիայի երկրները կապող քարավանային առևտրային ուղիների համակարգ որպես, իբրև միջանցիկ ճանապարհ գործելով մինչև 15-րդ դարը՝ միացնում էր Եվրոպայի, Մերձավոր Արևելքի, Հնդկաստանի և Չինաստանի մեծ քաղաքակրթությունները: Հայաստանը Մետաքսի մեծ ճանապարհի կարևոր, պետություններից էր, խաչմերուկ էր։

Տեղի հիշողության որոշարկումը ժամանակն է հստակեցնում: Բնականաբար, նաև՝վաղնջականության աստիճանը: Բնականաբար, նաև՝ կողք-կողքի հազարամյակներ ապրելու՝ կյանքով ու հնատիպ քարտեզներով ճանաչելի ու փաստված։

Միջանկյալ անդրադառնամ ֆեյսբուքյան ընկերներիցս մեկի՝ տնտեսագետ Հարություն Մնացականյանի՝ նախօրեին արված գրառմանը, որն ուշագրավ փաստական տեղեկատվություն լինելով, ըստ էության, մեր ժողովրդի հանդեպ Իրանի վերաբերմունքի մասին է վկայում։ Խորքային իմաստով՝ ասածս տեղի և ժամանակի հիշողությունը կրելու։

Ասում է՝ « Թեհրանի օդակայանում, երբ իջնում ես, դուրս գալուց առաջ ռենտգեն սարք կա, որով անցկացնում են ճամպրուկները։ Երևանի ու Ստամբուլի չվերթները գրեթե միաժամանակ եղավ, դուրս գալուց Ստամբուլի չվերթի ուղևորներին, բոլորին ստուգեցին, ավելի ճիշտ, ճամպրուկներն անցկացրեցին ռենտգեն սարքի միջով, Երևանից եկող ուղևորներին ազատ թողեցին անցնել, առանց ստուգելու։

Սա թերևս, նաև այնտեղի պարսկահայերի շնորհքն է»։

Մենք տեղատարածքային իմաստով, բնականորեն կենտրոնում ենք: Այդպես է եղել նախասահմանումը: Այսինքն, աշխարհի Արևելյան և Արևմտյան կողմերը որպես կենտրոն խաչվել և մերվել են մեզանով:

Խաչմերուկի գաղափարը փաստ է, փաստարկված է: Եվ այն շարունակական է: Այլ հարց, թե որքանով գաղափարը, որ բնականորեն է նախասահմանված, այսօր շարունակելու, զարկերակն աշխատեցնելու կամք, ցանկություն, կարողականություն կա: «Խաղաղություն» անվանյալ անկարողության, ստրկամտության դեմ տեղի և մտքի հիշողությամբ իսկ հաղթել կարելի է: Եթե այդ պարամետրերը կրողներս՝ նիրհից արթնանանք և Հայաստանի դիրքային առավելությունները մեզ համար գոյաբանական վտանգավոր հարևանին նվիրաբերել ցանկացողից ձերբազատվենք։ Կենտրոնի, խաչմերուկի, կամրջելու գաղափարի հետ հոգևոր-իմացաբանական և աներկբա՝ գենետիկ կապ չունեցող դրածոյից ազատվենք:

Մտքի թռիչքը մտահորիզոն և նախասահմանում չի ճանաչում: Մտքի, գաղափարի ուղղորդումն է ծնունդ տվել Կիլիկյան Հայաստանը, Մխիթարյաններին՝ Վենետիկում... ահավասիկ՝ տեղի և ժամանակի հիշողության հատման կետեր։ Արևելք-Արևմուտք՝ Խաչ-Մերուկ: Մերան։ Մենք մերան ենք...Գաղափարը հնուց է...

Ի դեպ, մի պարզ ճշմարտություն էլ կարելի է հասկանալ, հասկացած պիտի լինեինք վաղուց՝ «փափուկ ուժ»-ի (soft power), գաղափարը, որն ամերիկյան արտաքին քաղաքական ռազմավարության ձև է, վստահաբար, կարելի է ասել՝ նույնպես Արևելքից է փոխառնված։

Ըստ իս՝ Իրանն է դրա հին ու իմաստուն կրողը: Հնուց անտի...

Պատահական չէ պարսից հնագույն՝«բամբակով վիզը կտրել» ասացվածքը: Այսինքն, նրբորեն, փափուկ ուժով հասնել անկարելիին․․․Իրանի՝ մեր դարավոր հարևանի, մեր դարերի վկայի մասին է։

Հովհաննես Թումանյանը 1921-ին գրված իր քառյակում Արևելքի մասին է ասում՝՝ «Աստվածային հայրենիքը իմ հոգու»։ Ե՛վ մեր հոգու, և՛ մեր մտքի, իմաստնության հայրենիքը Արևելքն է: Կենսունակը Արևելքն է: Արմատը: Արևելքից է ծագում արևը: Միշտ և մշտապես․․․

Ա․Ե․

Աղբյուր` Փաստինֆո