Փաստ ինֆո

Արցախցի մեր հայրենակիցները պետք է վստահ լինեն, որ անկախ այն հանգամանքից՝ կընդունեն ՀՀ քաղաքացիություն, թե՝ ոչ, կստանան ժամանակավոր պաշտպանության կարգավիճակ, թե՝ ոչ, նրանք փաստացի մնում են բռնի տեղահանված։ Այդ վստահությունն ունենալու համար նրանք պետք է իրենց ձեռքում ունենան փաստաթուղթ՝ ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված, հաստատված, կնքված։ Արձագանքելով Արցախից բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցների մտահոգություններին՝ կապված ՀՀ քաղաքացիություն ընդունել-չընդունելու հետ, ասում է Հայաստանի մարդու իրավունքների առաջին պաշտպան Լարիսա Ալավերդյանը։

«Մարդիկ ունեն հիմնավոր կասկածներ, որ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու դեպքում կարող է զրկվեն բռնի տեղահանվածի՝ պայմանականորեն ասած կարգավիճակից՝ դրանից բխող հետևանքներով։ Այսինքն, մարդիկ նաև մտավախություն ունեն, որ ՀՀ քաղաքացիություն ընդունելու դեպքում նաև կնվազի Ադրբեջանի իրավական և քաղաքական պատասխանատվությունը Արցախում իրականացրած ցեղասպանական գործողության հարցում։ Նախ՝ շեշտեմ, որ 1951թ․ ընդունված «Փախստականի կարգավիճակի մասին» կոնվենցիայի համաձայն՝ որևէ մեկը, անկախ այն բանից կստանա քաղաքացիություն, թե ոչ, չի կարող զրկվել վերադարձի ու իր՝ այնտեղ թողած սեփականության հանդեպ ունեցած իրավունքներից։ Այդուհանդերձ, բռնի տեղահանաված մեր հայրենակիցների մտավախություններն անհիմն չեն։ 2023թ․ հոկտեմբերի 26-ի «ԼՂ-ից բռնի տեղահանված անձանց ժամանակավոր պաշտպանության տակ վերցնելու, ժամանակավոր պաշտպանություն ստացած փախստականի անձը հաստատող փաստաթղթի նկարագիրը և դրա տրամադրման կարգը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության 1864-Ն որոշման մեջ ՆԳՆ-ին կարգադրվում է կազմել փախստականների շտեմարան, մինչդեռ անհրաժեշտ է կազմել բռնի տեղահանվածների շտեմարան, որը կներառի նաև փախստականներին։ Նկատենք, որ Ադրբեջանի իրականացրած ցեղասպանական գործողության հետևանքով բռնի տեղահանված ոչ բոլոր մեր հայրենակիցներն են փախստականի կարգավիճակ ստացել կամ ստանալու։ Քանի որ ՀՀ կառավարությունը որոշել է Արցախի մեր հայրենակիցներին զրկել քաղաքացիությունից, ինչը հակաօրինական է, քանի որ քաղաքացիությունից զրկելն արվում է օրենքում նշված հիմքերով, իսկ տվյալ դեպքում արվել է անհիմն և ՀՀ կառավարության որոշումով, հետո հայտարարվել է, որ կարող են դիմել ու նորից ստանալ ՀՀ քաղաքացիություն, մարդիկ շփոթմունքի մեջ են ընկել և լուրջ մտավախություններ ունեն, որ այդ հորդորին ընդառաջ գնալու և ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու դեպքում բռնի տեղահանվածի վիճակից ու պահանջատիրությունից են զրկվելու»,-  «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում մանրամասնում է փորձագետը։

Որպեսզի այդ անորոշության ու անվստահության մթնոլորտը ցրվի, Ալավերդյանն առաջարկում է բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցներին ՀՀ քաղաքացիության մասին փաստող նոր անձնագիր տալու, Արցախի հաշվառումից հանելու դեպքում պարտադիր անձնագրի հետ մեկտեղ տալ նաև ներդիր, որտեղ արձանագրված կլինի, որ վերջիններս իրենց հաշվառման հասցեներից հանվում են Ադրբեջանի ցեղասպան գործողությունների հետևանքով բռնի տեղահանվելու պատճառով։ Երկրորդ տարբերակը, ըստ նրա, դա պաշտոնապես արձանագրելն է։

«1990-ականներին Բաքվից ու Սումգայիթից մոտ 360 հազար փախստական ենք ընդունել Հայաստանում և այդպես ենք կարողացել հնարավորինս կանոնակարգել հարաբերությունները նրանց ու պետական մարմինների միջև, վստահության մթնոլորտ ստեղծել։ Եթե մարդիկ անձնագրի հետ ստանան նման ներդիր, հանգիստ կլինեն։ Բայց այդ ներդիրը պետք է ՀՀ կառավարության որոշման հիմքով տրվի, այսինքն՝ բարձր մակարդակով պետք է ֆիքսվի, որ նրանք բռնի տեղահանված են, և թե՛ պետական ինստիտուտների տվյալների բազայում դրա առկայությունը, թե՛ բռնի տեղահանվածների ձեռքում նույնական փաստաթուղթը շատ կարևոր է։ Այն ձևով, ինչպես ՀՀ քաղաքացուն են հաշվառումից հանում ու մեկ այլ հասցեում գրանցում, չի կարելի բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցների դեպքում անել։ Ավելին, նրանց հետ աշխատող պաշտոնյաները մշտապես պետք է հաշվի առնեն, որ գործ ունեն ցեղասպանություն վերապրած հայրենակիցների հետ։ Եվ այն դեպքերում, երբ որևէ պաշտոնյա բռնի տեղահանվածին ասի, թե ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու դեպքում զրկվելու է աջակցություններից, մեր այդ հայրենակիցները կարող են հանել այդ ներդիրը և ապացուցել, որ նա սխալվում է»,-ասում է Ալավերդյանն ու ավելացնում՝ հանրամատչելի ձևով թե՛ բռնի տեղահանվածները, թե՛ նրանց հետ առնչվող պետական մարմինների աշխատակիցները հիմնականում տեղեկացված չեն կարգավորումների վերաբերյալ․

«2023թ․ հոկտեմբերի 26-ին ՀՀ կառավարությունը արագ ընդունեց որոշում, բայց անցել է հինգ ամիս, դեռևս չունենք որևէ ուղեցույց, չկա մեկ փաստաթուղթ, որտեղ բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցների իրավունքներն ու հնարավորությունները հստակ ու հասկանալի ձևով ներկայացված կլինեն։ Հունվարի 5-ին ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունում մենք նման առաջարկ ենք ներկայացրել և սպասնում ենք արձագանքի»։

Ալավերդյանը ցավով է նկատում, որ ՀՀ կառավարությունն իր քայլերը մշակելիս անտեսում է, որ Արցախից բռնի տեղահանված մեր հայրենակիցները ցեղասպանություն են վերապրել, և մինչ օրս չկա որևէ իրավական ակտ, որում ամրագրված կլինի, որ Արցախում Ադրբեջանի իրականացրածը ցեղասպանություն է, քանի որ պարունակում է մարդկության դեպ հանցագործության բոլոր հատկանիշները։

Աղբյուր` Փաստինֆո