Փաստ ինֆո

Արցախի Ասկերանի շրջանի Դաշուշեն գյուղի բնակիչները հինգ ամիս է արդեն՝ Հայաստանով մեկ ցիրուցան եղած են։ Ադրբեջանական օկուպացիայի տակ գտնվող գյուղի վարչական ղեկավարը ցավով նկատում է՝ չկա մի գյուղ, որտեղ գոնե երկու դաշուշենցի լինի․․․

Հայրենի բնակավայրից գյուղացիները սեպտեմբերի 19-ի՝ լույս 20-ի գիշերն են մազապուրծ դուրս եկել։

«Մեր ուղղությամբ ժամը 10-11-ի հատվածում են հարձակվել։ Ադրբեջանական դիրքերից խփում էին գյուղի չորս կողմերին։ Կանայք ու երեխաները մինչև գիշերվա ժամը 3-ը նկուղից դուրս չեն եկել, հնարավոր չէր դուրս գալը։ Գիշերը մի կերպ կապվել ենք շրջկենտրոն, տեղեկացրել, որ ավտոբուսներ ուղարկեն, բնակչությանը տարհանենք։ Կանանց ու երեխաներին տարհանել ենք Ստեփանակերտ, իսկ ով ի վիճակի էր զենք բռնելու, ինձ հետ մնացել է գյուղում։ Առավոտյան ժամը 6-ի կողմերն էր, մեկ էլ սկսեցին բոլոր կողմերից կրակել։ Մենք 15-20 հոգով էինք, ադրբեջանցիները՝ 10-15 անգամ մեզնից շատ։ Տեսնելով, որ անհնար է դիմակայելը, կամաց-կամաց նահանջելով դւորս եկանք գյուղից։ Մի ճանապարհ էր մնացել, որտեղ դեռ չէին հասել ադրբեջանցիները։ Եթե մի քիչ էլ ուշացնեինք, կընկնեինք լիակատար շրջափակման մեջ։ Էդ ժամանակ արդեն Շոշը, Քռասնին, Հարավը վերցրել էին, մենք էլ անտեղյակ»,-«Փաստինֆո»- հետ զրույցում հիշում է ադրբեջանական օկուպացիայի տակ գտնվող Դաշուշենի նախկին գյուղապետ Ռուդիկ Ասլանյանը։

Ադրբեջանցի ահաբեկիչները գյուղի տղամարդկանց նահանջին զուգահեռ՝ մտել են գյուղ։ Ասլանյանի պատմելով՝ անտառների միջից խմբերով ներխուժել են, երբ իրենք դեռ գյուղի վարչական տարածքում էին։ Վանդալներն առաջինը Արցախի դրոշն են հանել, իրենցը բարձրացրել, որից հետո դեպի Դաշուշենի գլխավերևում կանգնեցված հայտնի խաչն են փորձել պղծել։

«Մինչև գյուղ մտնելն էլ շատ էին կրակում Խաչի ուղղությամբ։ Երևի չեն պատկերացրել, որ շատ ամուր է։ Առաջին օրը չեն կարողացել խաչը հանել․ մենք արդեն Ստեփանակերտում էինք, մի երկու օր անցել էր, որ տեսանք, թե ինչպես խաչը կամաց-կամաց ընկավ․․․»,-պատմում է Ասլանյանը։

50 մետր բարձրությամբ լուսատու խաչը կանգնեցվել էր ի հիշատակ Արցախի ազատագրման և պաշտպանության համար զոհված զինծառայողների:

Դաշուշենի բնակչությունը, գյուղապետի պատմելով, չի պատկերացրել, որ անվերադարձ է դուրս գալիս գյուղից․ բոլորը մտածել են, թե 44-օրյա պատերազմի պես է լինելու․ մի քանի օր կմնան համեմատաբար ապահով վայրում, հետո կվերադառնան գյուղ։ Գյուղացիներից շատերն անգամ փաստաթղթերը չէին վերցրել։

«Դուրս գալուց մի 3-4 օր անց մի քանի հոգով հետ են գնացել գյուղ, որ փաստաթղթերը վերցնեն, մեկ է թե կարողանան՝ գոնե մեքենաները հանեն, բայց ադրբեջանցիները թույլ չեն տվել, ասել են՝ քանի ողջ եք, հետ գնացեք։ Իրենք արդեն մեր անասունները, հավերը մորթած մեր տներում իրենց համար քեֆ էին անում»,-ասում է բռնի տեղահանված մեր զրուցակիցը։

Դաշուշենցիները հողին կպած մարդիկ են, գյուղատնտեսությամբ էին զբաղվում, օրնիբուն աշխատում, իրենց ընտանիքները պահում էին։ Ասլանյանը նկատում է՝ ոչ մի գյուղացի որևէ մեկից երբևէ օգնություն խնդրած չկա, մի բան էլ՝ իրենք էին ուրիշներին օգնում, հիմա անտեր-անտիրական, անտանիք ու անհայրենիք են մնացել։

«Արցախը դրախտավայր էր։ Ցերեկն էստեղ զրուցում ենք, գիշերը թափառում մեր ձորերում, սարերում, դաշտերում․․․ Նյութականի մասին էդքան չեմ մտածում, կաշխատենք կստեղծենք էլի, բայց մեր հողը, մեր գերեզմանները․․․ Թուրքի ձեռքն են ընկել, կպղծեն, կոչնչացնեն։ Ժողովուրդը շատ է կոտրված, դա էլ է շատ մտահոգիչ, շա՜տ։ Ոչ մի հոգեբան չի կարող արցախցու հոգին բուժել, ցավը մեղմել․․․ Անգամ վեց տարեկան թոռնիկս չի հարմարվում․ ամեն գալուց հարցնում է՝ բա՞ երբ ենք գնալու մեր գյուղը։ Դե արի ու վեց տարեկան երեխային բացատրիր, որ գյուղում հիմա թուրքեր են»,-հառաչում է մեր զրուցակիցը։

Դաշուշենն անգամ 1990-ականներին չէր տեղահանվել։ Ասլանյանը, ով բոլոր պատերազմներին մասնակցել է, ասում է․ «Մարդիկ կան, որ, ցավոք, հիմա էլ չեն հասկացել, որ Արցախը Հայաստանի դարպասն էր՝ մեծ, ամուր դարպասը։ Հիմա, երբ կորցրել ենք մեր էդ սուրբ հողը, շատերը չեն կարողանում ուշքի գալ, հարմարվել նոր միջավայրին։ Ցավալի է, որ կորցնում ենք իրար, համայնքները, ավանդույթները, բարբառը․․․ Դա սարսափելի է։ Չի կարելի թույլ տալ, որ արցախյան բարբառն ու կոլորիտը կորցնենք․․ Բարբառը գանձ է, պիտի պահվի այն․ նրանով ենք կարողանում միայն մեր սրտի եղածը, մեր ապրումներն արտահայտել․․․

Ցավոք, պետական մակարդակով ոչ միայն որևէ բան չի արվում դա կանխելու համար, այլև՝ ամեն ինչ, կարծես, արվում է այնպես, որ ժողովուրդը լրիվ հիասթափվի ու թողնի դուրս գա երկրից․․․Շատ ծանր եմ տանում, որ արտագաղթում են․ ամեն մի գնացողի հետ մի կտոր Արցախ ենք կորցնում՝ հոգևոր Արցախ․․․ Հետո, եթե ինչ-որ մի հրաշքով հնարավոր լինի վերադարձը, շատ դժվար է լինելու մարդկանց հավաքելը, արդեն լրիվ ցիրուցան եղած կլինեն աշխարհով մեկ»,-ասում է ամբողջ կյանքը հողի հետ կռիվ տված, քրտինք թափած 63-ամյա մեր զրուցակիցը։

Ասլանյանը, այսանով հանդերձ, փորձում է ուժեղ լինել, պահել հույսի այն փոքրիկ շողը, որ նորից մի օր ոտք կդնի Արցախի սուրբ հողին․․․

Աղբյուր` Փաստինֆո