Փաստ ինֆո

Արցախի Հանրապետության Ասկերանի շրջանի Շոշ գյուղը 44-օրյա պատերազմից հետո հայտնվել էր թշնամու ուղիղ թիրախում։ 2023թ․ սեպտեմբերի 19-ին Շոշում վիճակը ծայրահեղ էր․ ադրբեջանական ահաբեկչական ուժերը ոչ միայն օկուպացված Շուշիից ու Ավետարանոցից էին կրակ բացել գյուղի վրա, այլև ներթափանցել էին նաև Մխիթարաշենի կողմից։

Ադրբեջանցիները 2020թ․-ից հետո յոթ դիրք էին դրել գյուղի շրջակայքում՝ այդ թվում մեկն ուղիղ ճանապարհի գլխին։ Ամենամոտ դիրքն օդային գծով 150 մետր էր հեռու․ մեզ ու իրենց բաժանում էր մի ձոր, որի մի կողմում մերոնք էին դիրքավորված, մյուս կողմում՝ իրենք։ Ժամը 1-ին որ սկսեցին հարձակումը, այնպիսի ինտենսվությամբ էին խփում, գնդակոծում, որ բնակիչներին տարհանելու տարբերակ չկար։ Գյուղում երևի տեղ չի մնացել, որ չխփեն․ տներին, բակերին, այգիներին․․․ ամեն տեղ խփել են։ Ջահելները հազիվ են հասցրել մեծահասակներին տներից հանել ու դպրոցի նկուղ տեղափոխել։ Դպրոցի նկուղում ավելի քան 300-350 մարդ կար․ երեխա, կին, մեծահասակ իրար գլխի էին թափված։ եԵրեխաները վախից քարացել ու կապտել էին, կարծես՝ դժոխքի միջով անցած լինեին․․․»,- «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ապրած դժոխային օրերի մասին պատմում է Շոշի գյուղապետը՝ Էրիկ Աբրահամյանը։

Շուրջ 600 բնակիչ ունեցող գյուղը մեկ-երկու ժամում աղետի գոտու էր վերածվել․ Ապաստարանի դեր կատարող՝ քիչ թե շատ անվտանգ երկու նկուղ կար գյուղում՝ դպրոցինն ու գյուղապետարանինը։ Այդտեղից ոչ ոք գլուխը հանել չի կարողացել մինչև ուշ երեկո․

«Անգամ նկուղում մարդիկ չգիտեին ինչ սպասել․ հարձակումից մոտ կես ժամ անց նռնականետով խփել են ուղիղ դպրոցի բակի մեջ, չորս հոգի այդտեղ վիրավորվել են, որոնցից մեկը երեխա։ Բարեբախտաբար, բակում թթենու ծառեր կային, բեկորների մեծ մասը ծառերն են իրենց վրա վերցրել։ Այնքան արագ է ամեն ինչ տեղի ունեցել, որ մարդիկ անգամ նկուղ չեն հասցրել մտնել։ Մի տարիքով մարդ, օրինակ, իր տնից դուրս գալ չի հասցրել, փեսան է գնացել հետևից, տեսել, որ թուրքերն արդեն իրենց բակում են։ Էդտեղ էդ տղայի մեջքից խփում են։ Լավ է գոնե, որ մենակ չէր, ընկերոջ հետ էր, ընկերն էլ էդ ադրբեջանցուն է խփում, էլի մի քանի հոգի դրանց օգնության են գալիս, բայց մերոնք հասցնում են արագ մեքենա նստել։ Ճիշտ է, մեքենայի վրա էլ են կրակում, ապակիները ջարդուփշում անում, բայց իրենք ողջ են մնում»։

Շոշի տղամարդիկ 2020թ․ պատերազմից հետո ջոկատ էին կազմել ու սկսել հերթապահել գյուղում։ Սեպտեմբերի 19-ին, հենց ադրբեջանցիները սկսում են հարձակումը, աշխարհազորայինները որոշում են դիրքեր գնալ՝ տղաներին օգնության։

«Մեծ մասը դեպի Ավետարանոցի կողմի դիրքերի ուղղությամբ է գնում, քանի որ մտածում էինք, որ էդտեղից կփորձեն ներխուժել, բայց փաստորեն մյուս կողմից՝ Մխիթարաշենի մոտով արդեն հասած են լինում գյուղի մատույցներին՝ Պըլը Պուղու գերեզմանի մոտ։ Աշխարհազորայիններն է՛լ դիրքեր չեն հասնում․ մեր դիրքերն արդեն հողին հավասարեցրել էին։ Ոչ միայն ուժերն էին խիստ անհավասար՝ մեր մի դիրքում, եթե 10-11 հոգի էին, իրենց ամեն մի դիրքում 35-40 հոգի կար։ Բացի այդ, անդադար գալիս էին՝ 100-200-ական խմբերով էին գալիս։ Մեր տղաներն ինչքան հնարավոր էր՝ դիմադրել են, անգամ մի դիրքը թշնամին վերցրել էր, մերոնք հետ են վերցրել, բայց քանի որ ոչ համալրող ուժեր ունեինք, ոչ էլ զենք-զինամթերք հասցնելու ճանապարհ կար, երկար դիմակայելն անհնար էր։ Բացի թվապես տասնյակ անգամ մեզ գերազանցելուց, նաև հերտանին ու մյուս միջոցներն էին շատ օգնում իրենց։ Այնպիսի կարկուտ էին թափում մեր դիրքերի վրա, որ սկզբի պահից էլ ահագին զոհեր ու վիրավորներ ունեցանք»,-ասում է Արցախից բռնի տեղահանված մեր զրուցակիցը։

Սեպտեմբերի 19-ի ուշ երեկոյան Շոշի բնակչությունը ռուսների ուղեկցությամբ բռնում է բռնագաղթի նվաստացուցիչ ճանապարհը։ Քանի որ Շոշը Ստեփանակետին կապող ճանապարհի գլխին՝ ժայռի վրա, կանգնած էին ադրբեջանցիները, իսկ գյուղից դուրս գալու այլ ճանապարհ չկար, ամեն պահի վերևից կրակոցի սպասելով՝ անցնում են բնակիչները։

«Քանի որ խավար էր, ռուսներին ասում եմ, որ գոնե ԲՏՌ-ի լուսարձակները վառեն՝ հուսալով, որ ադրբեջանցիները վերևից չեն կրակի՝ տեսնելով, որ կանայք ու երեխաներ են։ Ամեն դեպքում, մի 15 հոգի՝ այդ թվում մանկահասակ երեխատար մայրեր ու հղիներ, վախենում են դուրս գալ․ նրանք ռուսների հենակետում սպասում են, լույսը բացվում է, նոր դուրս են գալիս»,-պատմում է Աբրահամյանն ու հավելում՝ քանի-քանիսն են այդ դժոխային ճանապարհ անցնելուց հիվանդություններ ձեռք բերել․․․

Շոշի երեք բնակիչ մոտ չորս օր անց են դուրս բերվում գյուղից։ Արցախի ԱԻՆ-ի աշխատակիցների հետ գյուղապետը մի կերպ հանում է նրանց։ Նրանցից մեկը՝ անկողնային վիճակում գտնող մի մեծահասակ, բռնագաղթի ճանապարհին մահանում է։

Սեփական օջախներից բռնի տեղահանված շոշեցիների գերակշռող մասն անգամ փաստաթղթերը, ոսկեղենն ու ունեցած գումարը չի կարողացել վերցնել։ Անձնագրերի հարցը, գյուղապետի խոսքով, հիմնականում լուծվել է՝ նոր անձնագրեր են ստացել, բայց զինգրքույկների, թոշակների հարցը շատերի համար խնդիր է առայսօր։

«Զինվորական թոշակ ստացող բազմաթիվ գյուղացիներ ունենք, որ փաստի առաջ են կանգնել․ փաստաթղթերը մնացել են Արցախում, ու մինչև հիմա էդ մարդկանց թոշակ չեն տալիս։ Սեպտեմբերի կենսաթոշակն էլ չեն ստացել մարդիկ։ Բացի այդ, նաև 40 հազարական գումար էին ստանում, դա էլ չկա մինչև հիմա։ Արցախի պետնախարարին այդ հարցով դիմել էի մոտ մեկուկես ամիս առաջ, ասել էր, որ սեպտեմբերի կենսաթոշակը կտան, բայց 40 հազարականները՝ ոչ։ Մինչև հիմա սպասում են մարդիկ»,-ասում է Աբրահամյանը։

Սեփական հողից բռնի տեղահանված շոշեցիները ժամանակավոր ապաստանել են ՀՀ տարբեր բնակավայրերում՝ Մեղրիից մինչև Գյումրի։ Գյուղապետն ասում է՝ արդեն 10 ընտանիք արտագաղթել է՝ ՀՀ-ում չափազանց բարձր բնակվարձերի, աշխատանք չգտնելու պատճառով, բայց Արցախ վերադառնալու հնարավորության դեպքում բոլորը առանց կասկածելու հետ կգնան։ Իհարկե, վերադարձը որևէ պարագայում մարդիկ չեն պատկերացնում ադրբեջանական տիրապետության կամ վերահսկողության պայմաններում։

2023թ․ սեպտեմբերի 19-ից հայկական Շոշն օկուպացված է Ադրբեջանի կողմից։

Աղբյուր` Փաստինֆո