Փաստ ինֆո

«Ժամը 11-ի հատվածում կրակոցներ լսվեցին Հարավ գյուղի կողմից, մտածեցինք՝ սահմանային խախտում է էլի, բայց քիչ անց, որ չորս կողմից լսվեցին լսվել նաև հրետանու ձայները, հասկացանք, որ պատերազմ է, ադրբեջանցիներն արդեն ուզում էին փակել ճանապարհը», -«Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում 2023թ․ սեպտեմբերի 19-ին Արցախի վրա ադրբեջանական հարձակման մասին պատմում է օկուպացված Արցախի Ասկերանի շրջանի Խնապատ գյուղի բնակիչ Աշոտ Մայիլյանը։

Առաջին պայթյունների հետ՝ գյուղի երիտասարդները հավաքվել ու դիրքեր են բարձրացել․ ավելի մեծ տարիքի տղամարդիկ պատրաստ սպասում էին, թե իրենց որտեղ կուղարկեն։ Հասկանալի էր, որ միայն ՊԲ ուժերով պաշտպանություն կազմակերպել հնարավոր չի լինի։
Ամբողջ օրվա ընթացքում չեն ստացել որևէ ուղղությամբ գյուղի պաշտպանությանը միանալու հրաման. Մայիլյանը ցավով արձանագրում է՝ բանակ-հասարակություն կապը բացակայում էր։

«Ամսի 20-ի առավոտյան բարձրացել եմ գյուղի վերևի մասում գտնվող «Գյուղատեղ» կոչվող տեղամաս, որ հեռադիտակով տեսնեմ՝ ինչ է կատարվում։ Նշեմ, որ Փառուխը տալուց հետո ադրբեջանցիները դիրքավորվել էին հենց մեր գյուղի հարակից բարձունքներում՝ բավականին նպաստավոր տեղերում։ Տեսա, որ վիճակը շատ լուրջ է։ Հետո էլ դիրքերից իջնող տղաներն ասացին, որ իրենց մոտ եղած փամփուշտը վերջացել է ու տեսնելով, որ ոչ մի տեղից փամփուշտ չեն ստանում, ստիպված իջել են։ Այդ հատվածում մենք տասնմեկ դիրք ունեինք․ յոթը, փաստացի, մնացել էր անպաշտպան։ Պարզից էլ պարզ էր արդեն, որ դա դիտավորությամբ արված է, պլանավորած էր, որ համալրում չգնա․ խնդիրն ամենևին այն չէ, թե դիմադրելու ցանկություն չկար, կար․ մեր գյուղի վերևի չորս դիրքում վիճակը շատ լուրջ էր․ իրենց մոտ ևս փաշփուշտները սպառվելու վրա էին, բայց տղաները հրաժարվել էին իջնել դիրքերից։ Համադրելով այս ամենը՝ եկել եմ այն համոզման, որ ինչպես 44-օրյան էր սարքած, այնպես էլ այս մեկն էր։ Տղաները, որ զոհվեցին, ցավոք, մատաղ արվեցին մեծ խաղի․․․»,-ասում է Մայիլյանը։

Այդ դեպքերին զուգահեռ՝ գյուղում խուճապ էին տարածել բնակիչների շրջանում, թե միակ անվտանգ տեղն Իվանյանի օդանավակայանն է ու այնտեղ իրենց անվտանգությունն, իբր, ապահովված կլինի։

«Սկզբում գյուղից դուրս գալու մասին մարդիկ չէին մտածում․ բոլորն էլ տրամադրված էին դիմադրել, անցնել ինքնապաշտպանության, բայց այդ խոսակցությունները տարածվելուց հետո, արդեն մեկը մյուսին նայելով, սկսեցին շարժվել դեպի օդանավակայան։
Փաստորեն, դրանով ռուսները դիվիդենտներ էին փորձում շահել։ Կինս նույնպես թոռանս վերցրել ու գյուղացիների հետ հասել օդանավակայան։ Մի երկու օր հետո գնացել եմ իրենց գտել օդանավակայանում, ապշած էի․ թոռնիկիս հետ պառկած էին գետնին, իսկ թե ինչքան մարդ կար ու ինչ անմարդկային պայմաններում էին, նկարագրել հնարավոր չէ»,-ասում է բռնի տեղահանված զրուցակիցս։
Սեպտեմբերի 21-ին, փորձելով հասկանալ, թե ինչ է տեղի ունենում՝ Մայիլյանը օդանավակայանում մոտեցել է մի ռուս փոխգնդապետի․
«Հարցրել եմ՝ ի՞նչ է կատարվում, ասել է՝ պատրաստվեք տարհանման։ Հանկարծակիի եկած պատասխանեցի՝ ի՞նչ տարհանում, թե՝ հա, դուրս եք գալու էստեղից։ Խումբ-խումբ դուրս պիտի գաք, կարող եք նաև ձեր մեքենաներով գնալ․․․ Այդտեղ արդեն համոզվեցի, որ, իրոք, պայմանավորվածություն կա»։

Դրանից հետո՝ մինչև ամսի 28-ը, Մայիլյանը գրեթե ամեն օր Իվանյանից Խնապատ էր գնում-գալիս, իսկ ընտանիքը տեղափոխել էր Իվանյան գյուղ ։ Քանի որ ուտելու գրեթե ոչինչ չկար ավանում, գյուղի եղած-չեղածից տանում էր հետը։ Վերջին երկու օրերին արդեն Խնապատում համարյա մարդ չկար, նույն վիճակն էլ Իվանյանում էր․

«Սեպտեմբերի 28-ին Իվանյանի մեր թաղում երեք ընտանիք էինք մնացել։ Մի կերպ մի քիչ ալյուր էինք հայթայթել, ես էլ փայտ էի ջարդում, որ վառարանի վրա լոշիկներ թխենք ու յոլա գնանք հարևաններով։ Մեկ էլ կինս եկավ, թե՝ Աշոտ, ինչ-որ տարօրինակ մեքենա անցավ նոր մեր թաղով․ ներսից մարդիկ մեզ վրա անախորժ հայացք գցեցին ու անցան։ Որ համարանիշն ասաց, հասկացա, որ ադրբեջանական հատուկ նշանակության ջոկատն է գյուղ մտել։ Քիչ անց ռուս խաղաղապահները բարձրախոսով սկսեցին հայտարարել՝ «հայ բնակչություն, անհապաղ լքե՛ք բնակավայրը, մի քանի րոպեից ադրբեջանցիները լինելու են այստեղ»։ Կինս թե՝ գոնե հաց թխենք, նոր, չգիտենք ուր ենք գնում, ինչքան ենք գնալու, մեզ հետ էլ երեխաներ կան, գոնե հաց ունենանք հետներս, էդ ռուսները թե՝ ժամանակ չունեք, չեք հասցնի»,-պատմում է զրուցակիցս։

15 րոպեում Իվանյանում մնացած վերջին երեք ընտանիքն այդպես հարկադրաբար դուրս է գալիս հայրենի Արցախից․․․
Լինելով երեք պատերազմների ակտիվ մասնակից՝ Մայիլյանն Արցախի կորստի հետ չի հաշտվում․ Ասում է՝ չգիտեմ, թե մեր կոտրված մեջքը կուղղվի, բայց հույսս չեմ կորցնում, որ հենց խելացի, հայրենասեր ղեկավարություն ունենանք ու համախմբվենք դրա շուրջ, արագ ոտքի ենք կանգնելու։

«Առաջ Հայրենիքը բարձրագույն արժեք էր, միմյանց համար կյսնք էինք տալիս, խրամատում մի ընտանիքի պես էինք, իսկ հիմա հակառակն է։ Ուզում են կոտրել մեզ, չպիտի թույլ տանք։ Հիշում եմ՝ առաջին պատերազմի ժամանակ, երբ ավագ եղբորս, ով առաջին ֆիդայիններից էր, զենք են տվել, ես համարյա լացում էի, ասում էի՝ ինձ էլ տվեք։ Անգամ մայրս եղբորս ասել է՝ Աշոտն ինչո՞վ է պակաս քեզնից, որ իրեն զենք չեն տալիս․․․ Ու ինձ բերել տվել են հրացան, որը նախատեսված էր ծիտ սպանելու համար։ Ես ու իմ նման բազմաթիվ տղաներ այդ հրացաններով ենք կռվել։ Երբ ադրբեջանցիներն առաջին անգամ հարձակվել են Խնապատի վրա, մենք ոչ միայն դիմակայել ենք, այլև թշնամուց երեք տեխնիկա ենք վերցրել ու դրանով կազմավորել մեր ինքնապաշտպանական ջոկատը։ Առաջին պատերազմի ժամանակ թշնամին 13 անգամ փորձել է գրավել մեր գյուղը, բայց ոչ մի անգամ դա նրան չի հաջողվել․ որևէ ադրբեջանցի չի կարողացել ոտք դնել Խնապատ ու նորից եմ կրկնում՝ այն ժամանակ Հայրենիքը բարձրագույն արժեք էր, մենք էլ մի ընտանիքի պես էինք խրամատում․․․»-հիշում է երեք պատերազմ անցած զրուցակիցս։

Տեղի ունեցած աղետի մեջ, բացի գլոբալ, ակնհայտ գործոններից, բռնի տեղահանված զրուցակիցս նաև մեր՝ հասարակ ժողովրդի սխալներն է տեսնում և առաջին հերթին՝ Աստծուց հեռանալը․

«Մենք Աստծուց հեռացած մարդիկ ենք։ Աստվածաշնչյան հետևյալ միտքը՝ «Ձեր լեզուն երկնքում է, բայց ձեր սիրտը երկրի վրա է քայլում», մեր մասին է հենց։ Աստծո անունն ենք տալիս, ասում, թե առաջին քրիստոնյա ազգն ենք, բայց Աստծո պատվիրանները չենք կատարում։ «Սիրիր մերձավորիդ» պատվիրանից այնքա՜ն ենք հեռացել։ Ես մի բան եմ հասկացել․ երբ դարձի գանք, համախբվենք ու երեսներս դարձնենք Աստծուն, ամենազոր Տերն օգնելու է, որ վերադառնանք Արցախ»․․․

Աղբյուր` Փաստինֆո