Փաստ ինֆո

Հարությունյանների ընտանիքում ոչինչ այլևս առաջվա պես չէ։ Կորցրել են ոչ միայն հայրենի գյուղը՝ Արցախի Մարտունու շրջանի Մաճկալաշենը, ամբողջ կյանքի ընթացքում սեփական քրտինքով կառուցած տունը, դրախտավայրի վերածած այգին, տասնամյակներով ստեղծածը, այլև՝ ընտանիքի հորը՝ Արմենին։

«Հերթ էինք գցել, տղամարդիկ նախիրը հերթով տանում էինք պահում։ Ամսի 19-ին մեր հերթն էր, բայց սովորաբար ամուսինս չէր գնում․ գյուղից մի տղա կա, ինքը գումարի դիմաց տանում էր պահում։ Էդ օրը թե ինչ էր եղել, էդ տղան չգնաց, ստիպված Արմենը տարավ նախիրը։ Արոտատեղին գյուղի վերջնամասում էր, իսկ ադրբեջանցիների դիրքերը բավականի մոտ էին։ Մեր տան դիմաց էլ՝ էդ արոտատեղիից մի քիչ վերև, մեր դիրքն էր։ Որ առաջին պայթյունը եղել է, ամուսինս մեր գյուղացիներից մեկի հետ մեր դիրքից մի քիչ ներքև կանգնած էր։ Պայթյունը լսելուն պես՝ շարժվել է դեպի դիրք՝ տղաների մոտ։ Էդ մարդը՝ մեր համագյուղացին, առաջարկել է գյուղ իջնել, բայց ինքը չի լսել, ասել է՝ բարձրանամ տղաների մոտ, տեսնեմ ինչով կարող եմ օգնել․․․»,- «Փաստինֆո»-ին պատմում է Արմեն Հարությունյանի այրին՝ տիկին Անուշը։

Ընտանիքը ամբողջ օրը նրանից լուր չի ունեցել։ Միայն հաջորդ օրը՝ սեպտեմբերի 20-ի առավոտյան, երբ տիկին Անուշը, հարսների ու թոռների հետ Կոլխոզաշենում էր, իմանում է ամուսնու զոհվելու բոթը։

«Տղաս է առաջինը եկել, ասել կատարվածը․․․ Մենք չգիտեինք էլ, որ Արմենը բարձրացել էր դիրքեր՝ տղաների մոտ։ Ոչ կապ կար, ոչ էլ էն կողմերից իջնող մեկը լուր ուներ․․․ Ում հարցնում էինք՝ բան չէր ասում․․․ Ախր, ինքն էնքան բարի մարդ էր, արժանի չէր նման ճակատագրի․․․ Ցավս չի մեղմանում, հանգստություն չունեմ, որ անգամ գերեզմանին չեմ կարողացել գնալ․․․ Ամսի 21-ի գիշերը տղաս, մեր մի բարեկամ ու ամուսնուս մի քանի ընկեր՝ հինգ հոգով, գնացել են գյուղի գերեզմանոցում հուղարկավորել․․․ Դագաղ էլ չկար, էստեղից-էնտեղից տախտակներով սարքել են, հողի մեջ դրել․․․ Տղաս թույլ չտեց, որ գնամ հետները, ասաց՝ ոչ մի կին չի կարող ոտք դնել գյուղ, քանի որ ադրբեջանցիներն արդեն մեր տան վերևում բլինդաժ էին փորում»,-պատմում է Հայրենիքն ու ամուսնուն կորցրած տիկին Անուշը։

Սեպտեմբերի 19-ին Մաճկալաշենի ուղղությամբ ադրբեջանցիների նետած առաջին ռումբերը Հարությունյանների տան բակ են ընկել․
«Ես դպրոցում էի, որ սկսվել է պատերազմը։ Աշակերտներին ուղարկել ենք տուն, բայց շատերը չեն էլ հասցրել տուն հասնել, գյուղի վրա կրակ էին թափում։ Արմենին զանգել չեմ հասցրել, քանի որ առաջին պայթյունի հետ կապն էլ էր գնացել։ Վազելով տուն եմ հասել, տեսել մանկահասակ թոռներս տկլոր, վախեցած լացում են․․․ Քնած էին, որ սկսել են ռմբակոծել։ Արկերն իրար հետևից մեր բակ էին թափվում։

Դադար չէին տալիս, որ կարողանայինք տնից դուրս գալ։ Այդ ժամանակ հասկացա իրավիճակի լրջությունը․ մի կերպ հասա երկրորդ հարկ, որ գոնե փաստաթղթերը վերցնեմ։ Էդ պահին նորից խփեցին մեր տան վրա, ապակիները փշրվեցին, ջահը պոկվեց ու գլխիս էր ընկնում․․․ Տղաս առաջին հարկից գոռաց՝ մա՜մ, ասացի՝ ողջ եմ․․․ Ամեն իչ տան մեջ քանդվել էր՝ պատուհան, պահարան, առաստաղ․․․ »,-մղջավանջային րոպեները վերհիշում է զրուցակիցս։

Չդադարող ռմբակոծության տակ տիկին Անուշը՝ հարսի, թոռների ու հարևանի երկու տարեկան երեխայի հետ, տան հետևի մասով՝ այգով վազում է դեպի գյուղամեջ։ Հարևանի կինն էլ՝ փոքրիկի մայրը, ծննդատանն էր, երկրորդ երեխային պետք է ունենար։
«Մեր մեքենան ավտոտնակից չկարողացանք հանել, հնարավոր չէր, քանի որ առանց դադարի խփում էին։ Ոտքով որոշ ճանապարհ անցանք, կեսից մի մեքենա պատահեց, ու մեզ հասցրեց Սոս։ Էնտեղից էլ գնացինք Կոլխոզաշեն, քանի որ Սոսում ևս շատ վտանգավոր էր մնալը»,-պատմում է զոհվածի կինը։

Տիկին Անուշն օրեր անց է իմանում, որ ամուսինը զինվորների հետ հասել էր մինչև Լուսնյակ կոչվող տեղամաս։ Այնտեղ էլ ինքն ու դասակի հրամանատարը զոհվում են։ Ողջ մնացածներից մեկն է պատմել եղելությունը։
Ամեն ինչ կորցրած, բռնի տեղահանված զրուցակիցս և՛ արտասվում, և՛ արցունքների միջից ասում է՝ ախր, ինքը չէր կարող չգնալ տղաների մոտ, տեսակով այդպիսին էր՝ ում ինչով կարողանար, պիտի օգներ։

«53 տարեկան էր, բայց էլի մտածել է ինչ-որ բանով օգտակար լինելու մասին։ Որ մեր համագյուղացիներն իմացան Արմենի զոհվելու մասին, բոլորն անխտիր ասացին՝ մենակ դու չես կորցրել իրեն, ամբողջ գյուղն է կորցրել, դա մեր ցավն էլ է․․․ Իրոք, գյուղում մարդ չկար, որ ձեռք մեկնած չլինի։ Ով ինչ հարցով դիմում էր՝ օգնում էր։ Մեր տան եղածից, այգու բերքից միշտ բաժին էր հանում կարիքավորներին։ Տան բոլոր անդամները գիտեին, որ անչափ սրտաբաց ու նվիրվող է․ մինչև վերջին պահն էլ այդպես եղավ»,-արցունքներից խեղդվող ձայնով պատմում է Հարությունյանի այրին։

53 տարեկանում հայրենի գյուղը պաշտպանելիս զոհված Հարությունյանը չորս պատերազմի է մասնակցել։ Խիզախությամբ աչքի է ընկել դեռևս Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ․ տանկիստ էր, հետո՝ մոտոհրաձգային վաշտի հրամանատար։

Ապրիլյան պատերազմի ժամանակ, չնայած արդեն 46 տարեկան էր, էլի ռազմաճակատում էր։ Սեփական բեռնատարով էր դիրքեր գնացել ու հասել մինչև Ջրական։ Կինը հիշում է, որ այդ օրերին անգամ թոնրի հաց ու տաք հագուստ է հասցրել զինվորներին՝ այդ թվում ավագ որդուն, ով այդ ժամանակ ժամկետային զինծառայող էր։

«Նույնն էլ 44-օրյային էր։ Սեպտեմբերի 27-ին որ սկսվեց պատերազմը, մեր էդ նույն մեծ մեքենան խաղողով բեռնած բակում էր, ավագ որդիս էլ թափում էր բերքը։ Առաջին պայթյունները որ լսվեցին, տղաս ցատկեց, իջավ մեքենայից, հորը թե՝ պա՛պ, կռիվը սկսվել է, ես գնացի․․․ Ինքն էլ՝ Արմենը, հետևից գնաց․․․ Այդ ժամանակ էլ փոքր որդիս էր ծառայում՝ Մարտակերտում պայմանագրային էր»,-հիշում է զրուցակիցս։

«2020թ թվականից հետո էլի նույնքան եռանդով ստեղծում էինք, թուրքը եկել էր հասել քթներիս տակ, բայց չէինք մտածում, որ հնարավոր է մի օր մեր տներից ստիպեն դուրս գալ։ Տղաներս էլ, ամուսինս էլ ասում էին՝ լավ է լինելու, մեզ մեր հողից չեն կարող հանել։ Անգամ շինարարություն ենք արել, այգին մեծացրել, ջերմոցներ սարքել․․․ Ու մեր ստեղծածով ուրախանում էինք, բավականություն ստանում, որ սերմը ծիլ էր տալիս․․․»,-ասում է տիկին Անուշն ու շարունակում՝ ամենացավալին այն է,լ որ այդքան փորձություններ հաղթահարելուց հետո նման վիճակում հայտնվեցինք՝ հայրենազրկվեցինք ու գաղթական դարձանք․․․

Սեպտեմբերի 25-ի երեկոյան բռնի գաղթի ճանապարհն են բռնում նաև Հարությունյանները։ Տիկին Անուշին հիմա անդադար տանջում է այն, որ չի կարողացել ոչ ամուսնու, ոչ էլ ութ ամսական թոռան հուղարկավորությանը մասնակցել։ Թոռն էլ պատերազմից օրեր առաջ Կարմիր Խաչով տեղափոխվել էր Երևան, բայց փոքրիկի կյանքը փրկել չէր հաջողվել․․․

Հարությունյանների ընտանիքը հիմա կիսված է․ 10 հոգով չէին կարող տեղավորվել Երևանում գտած բնակարանում․ ստիպված փոքր որդու ընտանիքը՝ տատիկի ու պապիկի հետ, ուրիշ տուն է վարձակալել։ Այս ամենով հանդերձ, զրուցակիցս չի ուզում, որ իրեն որևէ մեկը կոտրված տեսնի․ ասում է՝ անասելի ծանր է, բայց պետք է ուժ գտնենք ու ոտքի կանգնենք, քանի որ մեր ամբողջ կյանքում միշտ մենք ենք ուրիշներին օգնել, ձեռք մեկնել, հիմա վատ եմ զգում, որ ինձ այս վիճակում են տեսնում․․․

Տիկին Անուշն ուսուցչուհի է, 1993 թվականից մինչև 2023 թվականն աշխատել է Մաճկալաշենի դպրոցում՝ որպես մանկավարժ։

Ողբերգական դեպքերից օրեր առաջ նշանակվել էր դպրոցի տնօրեն․․․

Աղբյուր` Փաստինֆո