Փաստ ինֆո

2020թ․ հոկտեմբերի 28-ը՝ 44-օրյա պատերազմի 32-րդ օրը, երբ Ադրբեջանը ռմբակոծում է Ստեփանակերտի ծննդատունը, հիմնովին փոխում է Սոֆիա Հակոբյանի կյանքը։ Մասնագիտությամբ թուրքագետ, լրագրող, արմատներով սասունցի, բայց Կիեւում ծնված Սոֆիան, որ պատերազմի մեկնարկից սկսած մտածում էր Արցախ տեղափոխվելու ուղղությամբ, վերջնականապես որոշում է, որ պիտի գնա Արցախում ապրելու ու եթե, Աստծո կամոք, մի օր մայրանալու երջանկություն ունենա, ապա ծննդաբերի այդ նույն ծննդատանը։

«Ինձ համար ամենավիրավորական բանն այդ ամբողջ ընթացքում ծննդատան ռմբակոծումն էր։ Փաստացի, դա նշանակում էր, որ 100 տարի անց հեգնում են մեր ծնվելու իրավունքը։ Ինքս լինելով սասունցի՝ ցեղասպանություն վերապրած ընտանիքից, ահավոր ծանր տարա այդ լուրը։ Շատ էի ուզում, որ հենց Արցախում ծնվի իմ բալիկը։ Ցավոք, ես ու իմ նախորդ երեք սերունդները ծնվել ենք գաղթի ճանապարհներին, ու ինձ համար, իրոք, շատ կարևոր էր, որ ինձ հաջորդող սերունդը մշտապես հայկական մնացած, երբևէ մեզնից չխլված հողում լույս աշխարհ գա․․․»,—«Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում անկեղծանում է Սոֆիան։

Արցախ տեղափոխվելու մեր զրուցակցի մյուս մղումը գործնականում արցախցու կողքին լինելն էր։ Ըստ այդմ՝ որոշել էր, որ պատերազմն ավարտվելուց անմիջապես հետո տեղափոխվելու է Արցախ։ Ցանկությունը թեկուզ մեծ էր, որոշումն էլ՝ անբեկանելի, բայց ավելի քան մեկ տարի պահանջվեց, որ ուզածին հասնի․

«Քանի որ պատերազմի հետևանքով Արցախի զգալի մասն Ադրբեջանն օկուպացրել էր ու բնակֆոնդի մեծ խնդիր կար, չէի կարողանում Ստեփանակերտում տուն գտնել։ 2022թ․ հունիսին միայն տուն գտնվեց ու կարողացա տեղափոխվել։ Երկար եմ մտածել, թե ինչպես կարող եմ օգնել հայրենակիցներիս ու եկել էի այն եզրակացության, որ ամենաճիշտն այնտեղ գնալը, նրանց կողքին գտնվելն ու իրենց հետ նույն դժվարությունները կրելն է, մնացածը պաթոս է։ Շրջափակման ամենածանր պահին անգամ չեմ փոշմանել այդ որոշմանս համար։ Նաև մտածում էի, որ մի ներդրում պետք է ունենամ այնտեղ․ այդպես ծագեց «Սարն ի վեր» նախաձեռնությունը։ Արցախի սահմանամերձ դարձած բնակավայրերից (որոնք, ի դեպ, շատ էին պատերազմից հետո) բերք ու բարիքը պիտի հավաքեինք, չրեր, մրգային չիպսեր պատրաստեինք, թեյաբույսեր փնջեինք ու առաքեինք Հայաստան՝ իրացնելու։ Անհրաժեշտ սարքավորումները ձեռք բերելուց հետո ընդամենը մի քանի օր հասցրեցինք աշխատել․ Ադրբեջանը փակեց Արցախը Հայաստանին ու արտաքին աշխարհին կապող միակ ճանապարհը»։

Շրջափակման ամբողջ ընթացքում, լրագրողի խոսքով, ուժ տվող մտքերից մեկն այն էր, որ շրջափակումը հաղթահարելուց հետո «Սարն ի վերը» շարունակելու է ապրել՝ ի հեճուկս Ալիևի։

Հետո այնպես է ստացվում, որ պատերազմից չորս օր առաջ Սոֆիան տեղափոխվում է Հայաստան։

«Դեռևս մայիսին դիմել էի ռուս խաղապահներին, որ ինձ էլ տեղափոխեն ՀՀ, քանի որ մայրս պետք է վիրահատվեր։ Չորս ամիս անց՝ սեպտեմբերի 13-ին, ինձ զանգեցին , թե՝ ուզո՞ւմ եք գնալ Հայաստան։ Ես շոկի մեջ էի․ դա կյանքիս ամենածանր օրն էր երևի․․․ Ասացի՝ չգիտեմ, կլինի՞ ես հետո զանգեմ, պատասխանն ասեմ։ Չորս ամիս սպասում էի այդ օրվան, բայց որ օրը եկավ, այնքան հակասական զգացողություններ ունեի․․․ Ամուսինս դիրքերում էր, գիտեի, որ եթե գամ, չեմ կարողանա հրաժեշտ տալ, բացի այդ զգում էի, որ պատերազմ է լինելու ու չէի ուզում դուրս գալ Արցախից։ Մտածում էի՝ էլ ինչի՞ համար եմ եկել, եթե պիտի պատերազմի դեպքում այստեղ, այս մարդկանց կողքին չլինեմ․․․ Հետո ամուսինս զանգեց ու ասաց՝ գնա։ Այդպես եկա՝ ահավոր ծանրացած հոգով ու շատ անհանգիստ․․․»,-հիշում է զրուցակիցս։

Ամուսնուն՝ Մհերին, ով, ի դեպ, Հադրութի շրջանի Տումի գյուղից է և ում հետ Սոֆիան ծանոթացել էր Արցախ տեղափոխվելուց հետո ու ամուսնացել շրջափակման ժամանակ, առնվազն կես տարի կրկին տեսնելու հույս սասունցիների ժառանգը չուներ։ Արցախից Երևան ճանապարհին այդ միտքն էր նաև նրան անհանգստացնում։

Օրեր անց՝ ադրբեջանցիների ներխուժումից ու Արցախի ամբողջական զավթումից հետո, հարկադրված գաղթի ճանապարհն արդեն երկրորդ անգամ բռնում է նաև Մհերը։ Նորակազմ ընտանիքը միանգամից Տավուշի Գետահովիտ գյուղ է ուղևորվում։

«Որոշել էինք, որ Տավուշում պիտի տուն վարձենք, քանի որ այնտեղի կլիման շատ նման է Արցախի կլիմային, բնությանը։ Բացի այդ, այստեղ ամուսինս երեք տարի անց նորից կկարողանա իր սիրելի գործով՝ մեղվապահությամբ զբաղվել։ Իր գիտակից ամբողջ կյանքում մեղու է պահել․ Հադրությում 50 փեթակ է թողել․․․ Սպասում ենք գարունը գա, որ հիմա էլ այստեղ՝ Գետահովիտում, վերսկսենք իր սիրելի գործը»,-ասում է Սոֆիան ու հավելում՝ պետք է նորից ոտքի կանգնել, «Սարն ի վեր»-ն էլ ոտքի կանգնելու մի ուղին է։

Հիմա էլ ՀՀ սահմանամերձ բնակավայրերից է ձեռք բերվում «Սարն ի վեր»-ի հումքը։ Սոֆիան չրերը, մրգային չիպսերն ու թեյաբույսերն է ստանում, մի քանի տեղահանված կանանց էլ օգնում են իրացնել իրենց ապրանքը՝ արցախյան փախլավա, Հադրութի թթու, չորաթան և այլն։

«Շեշտը դրված է ավանդական ուտեստների վրա ու միևնույն ժամանակ՝ առողջարար։ Շրջափակման ժամանակ սովորել էինք դոշաբով հալվա պատրաստել։ Որ դեռ Արցախում էինք, ընկերներս շատ էին հավանել այն ու ասացին՝ «Սարն ի վեր»-ի մենյուի մեջ անպայման կներառես դոշաբով հալվան․․․ Այդպես էլ անում եմ»,-ասում է Արևմտյան Հայաստանից մինչև Արցախ հասած, Հայկական լեռնաշխարհի տարբեր կետերն իրար կապել փորձող զրուցակիցս։

Սոֆիան, ի դեպ, փաստացի բռնի տեղահանված լինելով, տեղահանվածների համար մեկնարկած ոչ մի ծրագրից չի օգտվում։ Երբ հետաքրքրվել է, թե ինչ հիմնավորմամբ է դուրս մնացել շահառուների ցանկից, եթե բռնի տեղահանվել է Արցախից, ամուսնացել ու ապրում էր այնտեղ, պատկան մարմինները պատճառաբանել են, որ ՀՀ գրանցում ունի ու միակ պատճառը դա է․․․

Աղբյուր` Փաստինֆո