Փաստ ինֆո

Աղվանից կաթողիկոսությունը հանդիսանում է Հայ Առաքելական եկեղեցու մաս՝ այնպես, ինչպես օրինակ՝ Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսությունը։ Աղվանից եկեղեցու ամբողջ պատմության ընթացքում ընդամենը երկու կամ երեք կաթողիկոսներ են եղել, որ ընտրվել են բուն Աղվանքից, մնացածներն Արցախի և Ուտիքի՝ Հայոց Աղվանքի հոգևոր կենտրոնների ներկայացուցիչներ են եղել։ Դրա մասին վկայող անհերքելի փաստեր են աղվանից եկեղեցուն պատկանող բոլոր եկեղեցիների պատերին արված արձանագրությունները, տապանաքարերի գրությունները, որոնք բացառապես հայերեն լեզվով են։ Պատմական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Մելանյա Բալայանը հստակ փաստերով մերկացնում է Արցախում գտնվող հայկական հսկայական պատմամշակութային ժառանգությունը խեղաթյուրող ադրբեջանական կեղծ թեզերը։

«Երբ 4-րդ դարում կազմավորվում է Հայ Առաքելական եկեղեցին, նաև եպիսկոպոսություններ են հիմնվում տարբեր վայրերում՝ այդ թվում Ամարասում։ Գրիգոր Լուսավորչի թոռը՝ Գրիգորիսը, որ Ամարասում եպիսկոպոս է հռչակվում, պատմության մեջ հիշատակվում է որպես աղվանից կաթողիկոս։ Պատմագիտական աղբյուրներից հայտնի է նաև, որ Գրիգորիսն Արցախի և Ուտիքի հոգևոր առաջնորդն էր։

Ընդհանրապես, Արցախ ու Ուտիք նահանգները հայտնի են որպես Հայոց Աղվանք, քանի որ 428 թվականին՝ հայոց թագավորության անկումից հետո, երկուսն էլ միացվել էին Աղվանից մարզպետությանը։ Դրանից հետո ակամայից աշխարհագրական այդ անվանումը տարածվեց Արցախի և Ուտիքի վրա։ Արաբական տիրապետության շրջանում արդեն բուն Աղվանքի որոշ ցեղեր հարկադրաբար ընդունում են մահմեդականություն, որոշներն էլ շարունակում են դավանել քրիստոնեությունը։ Վերջիններիս կոչում են ուդիներ։ Այսինքն՝ նրանք՝ ուդիները, եղել ու մնացել են Հայ Առաքելական եկեղեցու հետևորդներ։ Հետևաբար, Ադրբեջանի բերած թեզերը՝ կապված ուդիների հետ, նույնպես անհիմն ու հակագիտական է»,-«Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում շեշտում է Բալայանը։

Հայկական ժառանգությունը յուրացնել փորձող Ադրբեջանի առաջ քաշած թեզերը հաճախ այնքան հակագիտական ու հիմնազուրկ են լինում, որ աչքի են զարնում ակամայից։ Պատմաբանը հիշում է ազգագրագետ, հնագետ Վիկտոր Շնիրելմանի այն դիտարկումը, որ ադրբեջանցիներն արդեն հինգ անգամ փոխել են իրենց ծագումնաբանությունը ու իրենք էլ են մոլորվել։ Երբ ձեռնտու է ներկայանում են իբրև աղվանական, երբ ձեռնտու է՝ թյուրքական ցեղերի հետնորդներ։

«Հիմա էլ ուդիներին են հավաքում, տանում ձեռնադրում որպես քահանաներ․ հայտարարում, թե, իբր, մեկը ուդիական է, մյուսն աղվանական է․․․ Իրենք էլ չգիտեն կամ էլ չեն ուզում ընդունել, թե ինչ է նշանակում աղվանական։ Բացառապես հակագիտական պնդումներ են անում՝ նպատակ ունենալով ամենուր ջնջել հայկական հետքը․ ոչնչացնում են արձանագրությունները, պղծում, ավերում վանքերը, եկեղեցիները, խաչքարերը և դրանք հայտարարում աղվանական։ Խորհրդային ժամանակներում էր դեռևս՝ վերանորոգման անվան տակ Վանքասարի եկեղեցու պատերի արձանագրությունները քերեցին, տապանաքարերը ոչնչացրեցին։ Նույն քաղաքականությունը շարունակվում է առայսօր։ Հիմա արդեն Արցախի ողջ պատմամշակութային ժառանգությունն է վտանգված։ Հայկական հետքը վերացնելու հստակ քաղաքականությունը, որ տարվել է Արևմտյան Հայաստանում, Նախիջևանում, Հյուսիսային Արցախում, արդեն ամբողջ Արցախի տարածքում է տարվում»,-ահազանգում է Բալայանը։

Նրա խոսքով՝ մասնագետները թեկուզ անհատաակ ջանքերով փորձում են ահազանգել, բարձրաձայնել շարունակվող մշակութային ցեղասպանության մասին, այդուհանդերձ, դա բավարար չէ։ Հիմա առավելևս, երբ Արցախի որևէ կառույց արդեն չկա, որը քիչ թե շատ կարող է կատարվողի մասին իրազեկել միջազգային համապատասխան ատյաններին, ապա Հայաստանը պետք է դա անի։

Աղբյուր` Փաստինֆո