Փաստ ինֆո

Հավերժ ընկերներ Լավրենտ Հայրիյանին ու ժելեզնյակ Ռոբիկին մահն անգամ չբաժանեց․ Մարտակերտ քաղաքում ծնված, այդտեղ ապրած, Արցախի համար իրենց կյանքը տված այս երկու հայորդիները «Եռաբլուր» զինվորական պանթեոնում հուղարկավորված են կողք կողքի։

«Իրենք միշտ անբաժան են եղել․ միասին դպրոց են գնացել, հետո՝ բուհ, միասին ծառայել են․․․ Անգամ, երբ հերթափոխ էր լինում՝ տուն էին գալիս, առանց իրար մեկ օր չէին դիմանում․ ամեն առավոտ պետք է ընկերներով հավաքվեին մեկի տանը, սուրճ խմեին, զրուցեին․․․ Բայց մեզ մոտ երբեք ծառայության թեմայով չէին խոսում։ Ամեն անգամ, երբ ինչ-որ բան էի ուզում հարցնել, ասում էին՝ թեման փոխիր․․․»,-«Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում հիշում է Նելլին, ում եղբայրը՝ Լավրենտը, և ամուսինը՝ Ռոբիկը, զոհվել են նույն օրը՝ սեպտեմբերի 20-ին՝ «Եղնիկներ»-ում։

26-ամյա Լավրենտը դիպուկահար էր, հետախույզ, երեք պատերազմի է մասնակցել․ ապրիլյան պատերազմի ժամանակ ժամկետային էր․ ծառայությունն ավարտելուց մի քանի ամիս անց՝ որպես պայմանագրային զինծառայող, կրկին ծառայության է անցել Պաշտպանության բանակում։ Կարճ ժամանակ անց նրան հետևել է նաև մանկության ընկերը՝ Ռոբիկը։ Երկուսով նույն զորամասում, նույն դիրքում ծառայություն են իրականացրել. իրար հետ դիրք բարձրացել, իրար հետ էլ՝ իջել։

«Պատերազմը, որ սկսվեց, երկուսով դիրքերում էին։ Վերջին մեկ ամիսն ընդհանրապես չէին իջել դիրքերից, հերթափոխ չէր եղել։ Առանց ուտելիքի, առանց ծխախոտի դիրք էին պահում․․․ Տնից ինչ կարողանում՝ ուղարկում էինք․ դե, կարտոֆիլ էր եղածը, բայց ոչ մի անգամ չեն դժգոհել, ոչ մի անգամ․․․»,-հուզմունքը կոկորդում խեղդելով՝ պատմում է Նելլին։
Սեպտեմբերի 19-ի երեկոյան՝ ժամը 23-ի հատվածում Լավրենտը կապ է հաստատել մոր հետ, հարցրել՝ ապահո՞վ տեղ են, թե՞ ոչ, վստահեցրել, թե, իբր, իրենց մոտ հանգիստ է ու ասել՝ լավ մնացեք, մինչև կգանք․․․Դա վերջին զանգն էր Լավրենտից։

«Փաստորեն խաբել էր․․․ այդպես է ասել, որ շատ չանհանգստանանք։ Իրենց ու կողքի երկու դիրքերի անձնակազմը չկա, հավանաբար զոհվել են բոլորը․ մի հոգի է ողջ մնացել իրենց դիրքից։ Էդ տղայի պատմելով՝ դեպքը տեղի է ունեցել ամսի 20-ի առավոտյան։ Եղբայրս ու հետի դիրքապահը հերթապահությունը հանձնել էին ու բլինդաժում հանգստանում էին։ Տղաներից մեկը տեսնելով, որ ինքնաթիռներ են բարձրանում՝ վազել է, որպեսզի արթնացնի, բայց չի հասցրել․ ինքնաթիռի ռմբակոծությունից եղբայրս վիրավորվել է, մյուսները՝ զոհվել։ Այդ պահին, ամուսինս՝ էս ամենը պատմող, ողջ մնացած միակ տղային հետ, դիրքի վերևի հատվածում է եղել, վազելով իջել է, որ օգնի տղաներին, նորից են ռմբակոծել․․․ Կողքի դիրքերից որ եկել են օգնելու, էլի ռումբ է գցել ինքնաթիռը, էդտեղ արդեն բոլորը զոհվել են․․․

Պատմողը, ըստ երևույթին, չէր իջել, ողջ է մնացել»,- իր լսածը փոխանցում է Նելլին։

Մեկ օրում երկու հարազատ մարդու կորցրած, Արցախից բռնի տեղահանված կինն ասում է՝ մարդիկ կային, որ գիտեին սպասվող պատերազմի մասին, գիտեին նաև, որ Արցախի մնացած մասն էլ հանձնված է, հետևաբար ինչո՞ւ են թույլ տվել, որ այդքան զոհեր տանք նորից․

«Եթե հանձնվելու էր, եթե անիմաստ էր էդ դիմադրությունը, ոչինչ չէր փոխվելու, ապա ինչո՞ւ չեն տղաներին շուտ ասել՝ իջեք դիրքերից, անիմաստ եք կռվում․․․ Քանի-քանի կյանքեր էլի ընդհատվեցին, որքա՜ն ճակատագրեր խորտակվեցին, և փաստորեն, հիմա ո՛չ իրենք կան, ո՛չ հողը, որի համար իրենց կյանքը տվեցին․․․ Այնքան ցավալի է, որ այդքանից հետո անգամ էս տղաներին ոչ մեկը չի հիշելու, որովհետև մենք այդպես էլ երկիր, պետություն չդարձանք․․․ Մինչև հիմա ոչ մեկը չի զանգել, չի եկել զինվորի ծնողին հարցնի՝ ո՞նց է ապրում, շնչում, ո՞ղջ է, դրսո՞ւմ է մնացել, թե՞ ծածկ կա գլխին»․․․

Լավրենտի ու Ռոբիկի մարմինները դժվարությամբ են հանել Արցախից։ Նելլիի պատմելով՝ Մարտակերտի վարչակազմի ղեկավարը զոհվածների հարազատներին ասել էր, որ դագաղ չկա, դիերը պահելու պայմաններ՝ նույնպես, ուստի որոշել են ցելաֆոնի մեջ փաթաթել ու հուղարկավորել հիվանդանոցի բակում։ Ծնողները թույլ չեն տվել՝ ասելով, որ իրենց որդիներն անտեր չեն ու պարտադրել են մարմինները տեղափոխել Հայաստան։

Լավրենտի ու Ռոբիկի դիերը՝ դեռևս հողին չհանձնված մյուս դիերի հետ, հասցվել է Ստեփանակերտ, այնտեղից էլ՝ Գորիս։

«Որ դիակները տեղափոխող մեքենայի դռները բացվել են, տղաների մարմինները դարսված էին՝ ինչպես ալյուրի պարկերը կդարսեին․․․ այդքան շատ էին։ Կյանքումս երբեք չեմ մոռանա էդ տեսարանը․․․ Տեգրս ԱԻՆ-ի աշխատող էր․ ինքը, հայրս, ամուսնուս ընկերներն են օգնել, Ստեփանակերտի դիահերձարանից տեղափոխել մեքենայի մեջ, հետո էլ Գորիսում հանել, էնտեղի դիահերձարան տեղափոխել․․․

Մենք էդ մեքենայի հետևից գալիս էինք, վախենում էինք կորցնել, քանի որ դեպքեր էին եղել արդեն, որ հարազատները դիակները չէին գտնում․․․Գորիսից Լավրենտի ու Ռոբիկի մարմիններն ուղարկել են Արտաշատ։ Տեգրս խնդրեց, որ էնտեղից էլ եթե ինչ-որ տեղ ուղարկելու լինեն, իրար հետ ուղարկեն․․․ Ամսի 30-ին վերջապես հողին հանձնեցինք։ 10 օր ճանապարհներին էին․ ուզում էի շուտ հուղարկավորենք, որ հոգիները հանգստանա․․․»,-ասում է Նելլին։

Երկու թանկ մարդկանց ժամերի ընթացքում կորցրած, հայրենազրկված կինը հուզմունքը չի կարողանում զսպել, երբ եղբոր չորս ամսական որդու մասին է խոսում․

«Մի ամիս հասցրեց սիրել առաջնեկին։ Երեխայի քառասունքը դուրս չէր եկել՝ բարձրացավ դիրքեր։ 4-5 օրը մեկ զանգում էր, հեռախոսով տեսնում․․․ Իր ձեռքերով կառուցած տունն էլ չհասցրեց վայելել․ դիրքերից հոգնած իջնում էր, գիշերները տան վրա աշխատում։ Մի տարի հազիվ հասցրեցին ապրել այդ տանը․․․»։

Արցախից՝ մասնավորապես Մարտակերտից դուրս գալու մասին ոչ եղբայրը, ոչ էլ ամուսինը երբեք չէին մտածում։ Նելլին հիշում է՝ շրջափակման դաժան պայմաններում անգամ, երբ մեկ-մեկ նեղվում ու ամուսնուն ասում էր՝արի մենք էլ մի ձև գտնենք, դուրս գանք

էստեղից, Ռոբիկը պատասխանում էր․ «Էստեղից լավ տեղ չկա աշխարհում։ Ամենալավ տեղն Արցախն է, էսա կտեսնես՝ մի քիչ հետո ամեն ինչ լավ է լինելու»․․․

Աղբյուր` Փաստինֆո