Փաստ ինֆո

Ադրբեջանի ցեղասպանական գործողությունների հետևանքով Արցախից բռնի տեղահանված արցախցիները, որոնք իրենց կյանքը փրկելու համար տեղահանվել են՝ թողնելով Արցախում իրենց տունը, գույքը, ամբողջ կյանքի աշխատանքը, կարող են ֆինանսական փոխհատուցում պահանջել Ադրբեջանից։ Միջազգային իրավունքի մասնագետ Արմեն Գալստյանը «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց, որ ֆինանսական փոխհատուցման հարցը ՄԻԵԴ-ում կարող է բարձրացվել ինչպես անհատական գանգատների, այնպես էլ՝ Ադրբեջանի դեմ ներկայացված ՀՀ գանգատի շրջանակներում։ Մասնավորապես, ՄԻԵԴ պրակտիկայի համաձայն՝ միջպետական գանգատով որոշում կայացնելուց հետո հարցը թողնում է Նախարարների կողմիտեին՝ փոխհատուցումների և այլնի վերաբերյալ մեխանիզմներ ստեղծելու։

«Կարող են անհատական գանգատներ ներկայացնել, բայց հարցը կարող է քննվել նաև միջպետական գանգատի շրջանակներում, որն արդեն կա՝ 2020թ․ պատերազմից հետո գոյություն ունեցող իրավիճակների հետ կապված։ Կարծում եմ՝ այս մասով պետք է լրացվի արդեն»,- նշեց փորձագետը։

Դիտարկմանը, որ Արցախի Հանրապետության քաղաքացիները ՀՀ քաղաքացիներ են՝ «կապույտ» անձնագրերով, սակայն արդյո՞ք Նիկոլ Փաշինյանի կողմից Արցախը Ադրբեջանի մաս ճանաչելը չի կարող խոչընդոտ համարվել ՄԻԵԴ-ում գործի քննության համար, Գալստյանը նշեց, որ դա մարդու իրավունք է, քաղաքացիության հետ շատ ավելի քիչ կապ ունի։

«Գոյություն ունի անձի՝ բռնի տեղահանված լինելու վիճակի ապացուցման խնդիրը, որովհետև, եթե անձն ինքնակամ է լքել որոշակի տարածք, ապա դրա հետ կապված պահանջ ներկայացնել չի կարող։ Այսինքն, եթե ցույց տրվի, որ կա ռիսկ՝ կյանքին, առողջությանը, որ այդ ռիսկն այնքան բարձր է եղել, որ անձը ստիպված թողել է և հեռացել, այդ դեպքում գանգատների ներկայացումը կլինի ողջամիտ և իրավաչափ՝ բավարարման հնարավորության համատեքստում։ Միտքը, որ «արցախցիների կյանքին վտանգ» չի սպառնում (Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունը՝ ՄԱԿ ԱԽ նիստից առաջ, որը փաստացի Ադրբեջանը հենց այդ նիստում օգտագործել է արդեն ՀՀ-ի դեմ՝ հակադարձելով ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանի ներկայացրած փաստերին՝ Արցախում Ադրբեջանի կողմից էթնիկ զտման, ցեղասպան քաղաքականության վերաբերյալ․ հեղ․ ), այ այդտեղ խնդիր կա և հիմա Ադրբեջանն ամեն ինչ անում է՝ քաղաքացիություն է տալիս և այլն՝ ցույց տալու համար՝ իբրև թե ամեն բան նորմալ է, արցախցիներն, իբր, ինքնակամ են հեռացել և ոչինչ չի սպառնում»,- նշեց Գալստյանը՝ ընդգծելով, որ մեր կողմից պետք է ներկայացվեն փաստերը, որ կար այնպիսի սպառնալիք, որ արցախցիները ստիպված, բռնի տեղահանվել են՝ 9-10 ամիս մնացել են շրջափակման մեջ՝ քաղցած, Ադրբեջանի իշխանությունները փակել են միջանցքը, ապա՝ ռազմական ագրեսիա իրականացրել, ինչի հետևանքով արցախցիների կյանքին իրական սպառնալիք է եղել։
Դիտարկմանը, որ պաշտոնապես դեռևս հայտնի էլ չէ՝ արդյո՞ք բռնի տեղահանված արցախցիների մասնակցությամբ արդեն ՀՀ իրավապահ մարմինները քննչական գործողություններ իրականացրել են, տուժող ճանաչել, արդյո՞ք փաստերի հավաքագրման համար ՀՀ-ն կարևոր ժամանակը չի կորցնում՝ հետագայում նաև միջազգային ատյաններում հարցերը բարձրացնելու համար, Գալստյանը կարեւորեց փաստերի համակարգված հավաքելը, հավաքագրելը։ «Դրանցով պետք է զբաղվել, իրավապահների հետ ինչ-որ հանձնաժողով, հանձնախումբ ստեղծել, փաթեթավորել բոլոր գործողությունները՝ ինչ կատարվել է այդ օրերին, որ դրանք էլ չկորչեն, արդյո՞ք Արցախի իշխանություններից ստացել են այդ օրերի գործողությունների ամբողջ պատկերը, ռուսական խաղաղապահ զորախմբի հետ համագործակցության կարիք էլ, կարծում եմ, կլինի, քանի որ բավականաչափ կապի խզում է եղել։ Այդ ամենը պետք է գնահատել, բայց քանի որ տեղեկություն չունեմ՝ ինչ է արվում, չեմ կարող ասել՝ ապահովվում է, թե՝ ոչ։ Գուցե արվում է, գուցե ինչ-որ համակարգեր կան, որ արվում է»։

Ինչ վերաբերում է բռնի տեղահանված արցախցիներին փախստականի կարգավիճակ տալուն և հարցին՝ դա որքանով կնպաստի ՄԻԵԴ-ում գանգատների քննությանը, Գալստյանը նշեց, որ պետությունը պետք է որոշի, թե ինչ կարգավիճակ տրվի նրանց, բոլորս ասում ենք, որ նրանք ՀՀ քաղաքացիներ են, բայց հնարավոր են կառուցակարգեր, որ նրանց նաև փախստականի կարգավիճակ տրվի, այդ դեպքում՝ ՄԱԿ-ի կառուցակարգերի պայմաններում ՄԱԿ համապատասխան մարմինները ավելի շատ գործ կունենան անելու այդ անձանց հետ՝ նրանց իրավունքների պաշտպանության համար։
«Այդ բոլոր հարցերն առանձին քննարկման առարկա են։ ՄԻԵԴ-ի տեսանկյունից դա քիչ նշանակություն ունի, կարող է որոշակի ազդեցություն ունենալ, բայց եթե անձը տեղահանվել է բռնի ձևով կամ իր կյանքին վտանգ սպառնալու պայմաններում՝ զուտ գույքային իրավունքների տեսանկյունից, չեմ ասում՝ կյանքի իրավունքի սպառնացող վիրավորանքի, անձնական իրավունքի՝ գերեզմաններ են թողել, անձնական կապեր են կորցրել և գույքային իրավունքներն այլ դաշտում են։ Փախստականի կարգավիճակն ուղղակիորեն ազդեցություն չի կարող ունենալ, դա կարող է գործոն լինել՝ որոշակի հարցեր ավելի լավ հիմնավորելու»,- նշեց Գալստյանը։

Հիշեցնենք, որ սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանը պատերազմ է սկսել շուրջ 1 տարի բլոկադայի մեջ գտնվող Արցախի Հանրապետության դեմ՝ թիրախավորելով քաղաքացիական բնակավայրերը, անձանց։ Ադրբեջանական ցեղասպանական գործողությունների հետևանքով պաշտոնապես հայտնի է առնվազն 200 անձանց, այդ թվում՝ քաղաքացիական անձանց սպանության մասին։ Ընդ որում, ադրբեջանցիները շրջափակման մեջ գտնվող Արցախի նկատմամբ ռազմական ագրեսիա սանձազերծելուց հետո, որի ժամանակ թիրախավորել էին խաղաղ բնակիչները, որոնց տարհանելու հնարավորություն ուղղակի չկար, համաձայնվել էին կրակը դադարեցնել միայն Արցախի ՊԲ-ն լուծարելու պայմանով՝ պարտադրելով ընդունել ինտեգրացիայի պահանջը ու ներկայացրել Արցախի Հանրապետության կայացման գործում դերակատարում ունեցող անձանց ցուցակը։ Բաքուն պահանջել էր նրանց հանձնել, ըստ էության՝ դա սահմանելով խաղաղ բնակչության փրկագինը և այժմ Արցախի նախկին պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանը, Արցախի նախկին նախագահներ Արկադի Ղուկասյանը, Բակո Սահակյանը, Արայիկ Հարությունյանը, ԱԺ նախագահ Դավիթ Իշխանյանը, ԱԳ նախկին նախարար Դավիթ Բաբայանը, գեներալ-լեյտենանտ Լևոն Մնացականյանը, Արցախի ՊԲ նախկին հրամանատարի նախկին տեղակալ Դավիթ Մանուկյանն առևանգված են ադրբեջանցիների կողմից։

Հաշված օրերի ընթացքում ավելի քան 100.000 հայ գաղթել է Արցախից։ Արցախի

Հեղինակ՝ Իզաբել Սահակյան

Աղբյուր` Փաստինֆո