Փաստ ինֆո

Եվրոպայի հայկական միությունների և Սլովակիայի հայկական համայնքի  նախագահ պարոն Աշոտ Գրիգորյանը ներկայացնում է Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանի՝ համաշխարհային կազմակերպություններին ուղղած դիմումին ի պատասխան Չեխոսլովակիայի նախկին փոխվարչապետ, Սլովակիայի վարչապետ, արդարադատության նախարար Յան Չեռնագուրսկու փորձագիտական կարծիքը։

Ձերդ գերազանցություն

Արայիկ Հարությունյան

Արցախի Հանրապետության նախագահ

Ստեփանակերտ

Արցախ/ Լեռնային Ղարաբաղ

Բրատիսլավա, 15 օգոստոսի, 2023 թ.

Ձերդ գերազանցություն պարոն նախագահ,

Արձագանքելով 2023 թվականի օգոստոսի 8-ի Ձեր նամակին՝ Ադրբեջանի կառավարության պատասխանատվությամբ կատարված այն գործողությունների շուրջ, որոնք կապված են Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության տարածք ուղարկված զինվորների հետ, ես թույլ եմ տալիս հայտնել հետևյալ կարծիքը։

I. Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունն իր ներկայիս փաստացի և իրավական կարգավիճակով արդյունք է բռնի և հեղափոխական փոփոխությունների, որոնք տեղի ունեցան նախկին Ռուսական կայսրության տարածքում Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո և շարունակվեցին Խորհրդային Միության փլուզումից հետո: Ներկայիս Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության տարածքի բնակիչները դարեր շարունակ եղել են հայերը։ Նրանք Ադրբեջանական Հանրապետության բնակիչներից տարբերվում են նաև կրոնական առումով՝ հայերը քրիստոնյա են, ադրբեջանցիները՝ մահմեդական։ Մասնավորապես, նշված երկու հանգամանքները՝ ազգությունը և կրոնը, հանգեցրին կատաղի բախումների երկու սոցիալական խմբերի միջև։ Նրանք Լեռնային Ղարաբաղում ապրում են հազարամյակներ և քաջատեղյակ են եղել  Օսմանյան կայսրության կողմից կազմակերպված 1915-1917 թվականներին տխրահռչակ Հայոց ցեղասպանության մասին։

Թուրք և մահմեդական բնակչությունը նախկինում Օսմանյան կայսրությունում և Ադրբեջանի Հանրապետության ստեղծումից (1918) մեծամասնություն էր կազմում և օգտագործում էր իրենց թվային գերազանցությունը հայերի դեմ հարձակումների համար։ Հարձակումները գրեթե միշտ հանգեցրել են բռնությունների և հայերի սպանությունների։ Այս տեքստի ոչ առաքելությունը, ոչ էլ հնարավորութունները չեն թույլ տալիս թվարկել այժմ Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում ապրող հայերի նկատմամբ բռնությունների նույնիսկ փոքր մասը, ուստի ես միայն մատնանշում եմ ձեր նամակի հավելվածը՝ «Զանգվածային և լուրջ խախտումներ, որոնք հանգեցնում են ցեղասպանության՝ Արցախի Հանրապետությունում» վերնագրով զեկույցը։

II.Պատմական ֆոնի և Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի դեմ շարունակվող հանցագործությունների պատճառով, որոնք իրականացվում են Ադրբեջանի Հանրապետության պետական գործիչների կողմից, Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը չի կարող վստահել և չի կարող հենվել Ադրբեջանի վրա՝ Լեռնային Ղարաբաղի կողմից կենսական կարևոր գործառույթների ապահովման համար։ 

Ադրբեջանում քաղաքական կարևոր պաշտոն ունեցող անձինք նախկինում հրապարակավ հայտարարել են, որ իրենց նպատակը Լեռնային Ղարաբաղը հայաթափելն է, իսկ Ալիևը հաստատել է, որ «հայերը կա՛մ պարտադիր կընդունեն Ադրբեջանի քաղաքացիություն, կա՛մ կհեռանան Ղարաբաղից»։

Նշված փաստերի բերումով պատմականորեն ձևավորվել է իրավիճակ, որ Լեռնային Ղարաբաղի ապրանքների, ծառայությունների և հիմնական հաղորդակցությունն իրականացվում է Հայաստանի հետ, և դա հնարավոր է միայն Լաչինի միջանցքով։ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին  Ադրբեջանի, Ռուսաստանի Դաշնության նախագահները և Հայաստանի վարչապետը ստորագրել են համաձայնագիր, ըստ որի Լաչինի միջանցքը պետք է ազատ մնա քաղաքացիական երթևեկության համար։ Դեռևս 2022 թվականի դեկտեմբերին Ադրբեջանի քաղաքացիները շրջակա միջավայրի պահպանության պատրվակով ընդհատել են երթևեկությունը Լաչինի միջանցքով, իսկ 2023 թվականի հունիսի 15-ին ադրբեջանական բանակի զինծառայողներն ամբողջությամբ ընդհատել են երթևեկությունը Լաչինի միջանցքում։ Նրանք խախտել են 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի նախագահների և վարչապետի պայմանավորվածությունը:

Ադրբեջանի պետական մարմինները զինվորների անօրինական գործողությունները սատարել են, գուցե նույնիսկ պատվիրել։ Ադրբեջանը Լաչինի միջանցքով տրանսպորտային երթևեկությունն ընդհատելով՝ Լեռնային Ղարաբաղը դրեց կենսապահովման ապրանքների և ծառայությունների բացակայության իրավիճակում։ Լեռնային Ղարաբաղում երեխաներ և առողջական խնդիրներ ունեցող մարդիկ են մահանում, սակայն ադրբեջանական բանակի զինվորները թույլ չեն տալիս Հայաստանից Լաչինի միջանցքով տեղափոխել առաջին անհրաժեշտության հումանիտար ապրանքները։ Հայաստանից Լեռնային Ղարաբաղ ցամաքային այլ փոխադրումներ այս պահին հնարավոր չեն, օդային տրանսպորտը նույնպես արգելափակված է Ադրբեջանի կողմից։ Եթե ներկայիս իրավիճակը շարունակվի, ապա մահացողների թիվը կավելանա այնքան, որ արդյունքում վերսկսվել զինված հակամարտությունը։

III. Դեկտեմբերի 8-ին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում ընդունված «Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխարգելելու և պատժելու մասին» համաձայնագրի համաձայն՝ 1948թ. 260, հոդված II. նամակ գ/, ցեղասպանությունը ցանկացած խմբի կանխամտածված ոչնչացնումն է այնպիսի կենսապայմաններ ստեղծելու միջոցով, որոնք նպատակ ունեն հանգեցնել նրա լրիվ կամ մասնակի ֆիզիկական ոչնչացմանը:

Լաչինի միջանցքը փակելով Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի համար Ադրբեջանի Հանրապետության կողմից ստեղծված պայմանները հանգեցնում են նրանց ֆիզիկական ոչնչացմանը։ Նման պայմանների ստեղծման պատասխանատվությունը կրում են Ադրբեջանում պետական մարմինները, որոնք իրականացնում են այս գործառույթները։ Լեռնային Ղարաբաղում Ադրբեջանի կողմից ստեղծած իրավիճակը համապաստախանում է միջազգային հայտանիշներով ցեղասպանության սահմանմանը։ Ադրբեջանի պետական մարմինները պատասխանատվություն են կրում «Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխելու և պատժելու մասին» միջազգային կոնվենցիայով։

IV. Հաագայի միջազգային քրեական դատարանը ստեղծվել է (նաև) ցեղասպանության հանցագործությունը պատժելու նպատակով։ Դատարանի իրավագիտական պրակտիկան թույլ է տալիս, այն բավականին լայնորեն մեկնաբանում է առնվազն նախնական լիազորությունները (քրեական գործի հարուցումը)։

Նաև նրա պրակտիկան ցույց է տալիս, որ իր լիազորություններն իրականացնելու համար այն չի պահանջում դատարանի ճանաչում այն պետության կողմից, որի քաղաքացու նկատմամբ քրեական գործ է հարուցել։ Կարծում եմ, որ հնարավոր է քրեական գործ հարուցել Ադրբեջանի Հանրապետության պետական մարմինների դեմ Միջազգային քրեական դատարանում՝ Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում էկզիստենցիալ ճգնաժամի հանգեցրած պայմանների ստեղծման համար։

Յան Չարնոգուրսկի

Չեխոսլովակիայի նախկին փոխվարչապետ

Սլովակիայի նախկին վարչապետ

Սլովակիայի արդարադատության նախկին նախարար

Աղբյուր` Փաստինֆո