Փաստ ինֆո

1991թ․ դեկտեմբերին, երբ Հայաստանը հրաժարվեց Արցախն իր մասը ճանաչելու որոշումից և դրվեց անկախության ճանաչման խնդիր, թույլ տրվեց քաղաքական կոպիտ սխալ։ Իմ խորին համոզմամբ՝ Արցախի վերամիավորումը Հայաստանի հետ շատ ավելի կենսունակ թեզ էր, քան անկախացումը, այլապես անկախացման ճանապարհը ճիշտ համարողներն անցած 30 տարվա ընթացքում որևէ հաջողություն կունենային։ Այդ մասին «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց Հրանտ Խաչատրյանը, որը 1990-95թթ․ եղել է Գերագույն խորհրդի պատգամավոր։

«1988-ի կեսերից ամբողջ աշխարհը գիտեր՝ որն է խնդիրը, գիտեին, որ Արցախը պատմական հայկական տարածք է՝ հայ ազգաբնակչությամբ, ու տրամադրվածությունն այնպիսին էր, որ խնդիրը պետք է լուծվի հօգուտ հայկական կողմի»,-ասում է ԳԽ նախկին պատգամավորը։

Խաչատրյանը հիշում է՝ 1989 թվականի կեսերից Արցախի կարգավիճակի հետ կապված տարաձայնությունները խորացել էին․ փակ նիստերում քաղաքական մեծամասնությունը խոսում էր այն մասին, որ Հայաստանն ի վիճակի չէ Արցախի՝ ՀՀ-ի հետ վերամիավորման հարցը լուծել։ Բայց կային մարդիկ ԳԽ-ում, որոնք պնդում էին, որ պետք է հավատարիմ մնալ Արցախի՝ ՀՀ-ի հետ վերամիավորման դիմումին և Արցախը հռչակել ՀՀ-ի մաս։

«Անկախության հռչակագիրն ընդունվել է բավականին լուրջ բանավեճերի արդյունքում։ Մինչև հռչակագրի ընդունումը, Արցախի ինքնորոշումը դիտարկվում էր միայն ՀՀ-ին վերամիավորվելու տարբերակով․ այդպես էր մտածում, պատկերացնում ժողովուրդը, մի խումբ պատգամավորներ, բայց ղեկավարության մոտ կար տեսակետ, թե ՀՀ-ն ի վիճակի չէ լուծելու այդ խնդիրը։ 1990թ․ օգոստոսի 23-ին անկախության հռչակագիրն ընդունվեց այն տեսքով, ինչպես հիմա փաստացի կա, այսինքն՝ ամրագրվեց, որ Հայաստանի առաջին հանրապետության իրավահաջորդ լինելը, Ցեղասպանության հարցում պահանջատեր լինելը և, իհարկե, Արցախը ՀՀ-ի հետ վերամիավորելու որոշումը։ Հռչակագիրն ընդունվեց շնորհիվ նրա, որ ժողովուրդն ուշադիր հետևում էր զարգացումներին, ընթացող գործընթացներին։ Ու երբ հռչակագրի ընդունումից կարճ ժամանակ անց զգացինք, որ քաղաքական մեծամասնությունը, այնուամենանիվ, շարունակում է առաջ տանել այն պնդումը, թե Արցախի հարցում չենք կարող հավատարիմ մնալ հռչակագրում արված ամրագրմանը, մի խումբ պատգամավորներով Խորհրդարան բերեցինք ու անցկացրեցինք 1992թ․ հուլիսի 8-ի որոշումը»,-հիշում է ԳԽ պատգամավորը։

Նշված որոշումով, ըստ էության, անընդունելի է համարվում ՀՀ միջազգային կամ ներպետական ցանկացած փաստաթուղթ, որով Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը նշված կլինի Ադրբեջանի կազմում։

Հրանտ Խաչատրյանը պատմում է, որ այդ որոշմանը հաջողվել է հասնել այդ ժամանակվա Խորհրդարանում քաղաքական մեծամասնություն կազմող ուժի՝ ՀՀՇ-ի ներսում սկիզբ առած տարաձայնությունների շնորհիվ․

«Մենք օգտագործեցինք ՀՀՇ-ի ներսում սկսված տարաձայնությունները և կարողացանք մի փոքր խմբով՝ այդ թվում Իգոր Մուրադյանը, Աշոտ Նավասարդյանը, Ազատ Արշակյանը, ես, ինչպես նաև կամավորական ջոկատների ներկայացուցիչները, քաղաքական մեծամասնության մի մասին համոզել, որ միանան մեզ ու արդյունքում ընդունվեց 1992թ․ հուլիսի 8-ի որոշումը։ Ինչո՞ւ էր դա անհրաժեշտ․ քանի որ արդեն նաև բաց, հարցազրույցներում քաղաքական դեմքերը՝ այդ թվում Տեր-Պետրոսյանը,փորձում էին խորացնել այն թեզը, թե ՀՀ-ն չի կարող հավատարիմ մնալ Անկախության հռչակագրին և, մասնավորապես, Արցախը՝ ՀՀ-ին վերամիավորելու գաղափարին»։

Գերագույն խորհրդի նախկին պատգամավորը ցավով նկատում է՝ 1992-94թթ․, երբ Արցախյան ռազմաճակատում բեկում մտցվեց, Արցախը Հայաստանի հետ վերամիավորելու գաղափարը երկրորդ պլան մղվեց և միայն Արցախի պաշտպանության, Արցախին տեր կանգնելու և թիկունք լինելու մասին էր խոսվում։ Խաչատրյանը նշում է՝ անցած 30 տարիներին, քանի դեռ Արցախն ամբողջությամբ մեր վերահսկողության ներքո էր, հնարավորություն ենք ունեցել շոշափելու, փորձարկելու և, վերջապես, իրացնելու վերամիավորման որոշումը, բայց չենք արել․․․

Մեր զրուցակցի համոզմամբ՝ արտաքին ուժերը երբևէ շահագրգռված չեն եղել ու չեն էլ լինի արցախյան հիմնախնդրի լուծմամբ, քանի որ հիմնախնդրի չլուծված, տաք մնալն իրենց հնարավորություն է տալիս տարածաշրջանում գերիշխանություն պահելու։ Այդ առումով թե՛ ՌԴ-ի, թե՛ Արևմուտքի մտադրությունները չեն տարբերվում․ խնդիրն այստեղ, ըստ Խաչատրյանի, նրանց քայլերը կանխատեսելու, հաշվարկելու կարողությունն է։

«Տարածաշրջանով հետաքրքրված արտաքին ուժերի նպատակներն այդքան էլ հստակ չեն։ Նրանք մեկ գլխավոր խնդիր ունեն՝ պահել վերահսկողությունը տարածաշրջանում և իրենց համար էական չէ, թե այս փոքր հողակտորը՝ Արցախը, ՀՀ-ին կմնա, թե Ադրբեջանին։ Իրենց խնդիրը թույլ չտալն է, որ վերահսկողությունից դուրս գա տարածաշրջանը։ Հիմա ՌԴ-ն մեկ քայլ առաջ է ընկել՝ պատերազմը կանգնեցնելով և իր խաղաղապահ ուժերին Արցախ բերելով, ու հիմա Արևմուտքը փորձում է նախաձեռնությունն իր ձեռքը վերցնել»,-ասում է Խաչատրյանը։

Ուշադրություն հրավիրելով վաղուց սկսված ու շարունակվող հիբրիդային պատերազմի տարրերի ու դրանց միջոցով լուծվող խնդիրների վրա՝ ԳԽ նախկին պատգամավորը նկատում է՝ եթե Արցախը չօտարվեր Հայաստանից, ամեն ինչ այլ կերպ կարող էր գնալ։

«Կարծես ինչ-որ կախարդական փայտիկով մարդկանց մտքերից ջնջած լինեին այն գաղափարը, որը Արցախը ՀՀ անբաժանելի մասն է։ Եթե Արցախը հետևողականորեն ՀՀ-ից առանձին միավոր չդիտարկվեր, իրոք, այլ իրավիճակ կարող է ունենայինք։ Արցախը ՀՀ լեգիտիմ տարածքն է, պատմական հայկական հող, և այդ մասին դեռևս 1988-ին ողջ աշխարհը գիտեր, հասկանում էր դա։ Անգամ ադրբեջանցի պաշտոնյաներն էին իրենց ոչ հրապարակային ելույթներում ընդունում, որ Արցախի հանդեպ որևէ իրավունք չունեն և պնդումներ չէին անում, թե, իբր, պատմական արդարությունն իրենց կողմն է»,-ասում է Հրանտ Խաչատրյանն ու հավելում՝ եթե հասարակությունը հոգեբանորեն պատրաստվեր վերամիավորման գործընթացին, գուցե և ներկա իրավիճակում հիմա չհայտնվեինք։

Աղբյուր` Փաստինֆո