Փաստ ինֆո

Նախքան սահմանի դեմարկակցիան, տեղի է ունենում երկար գործընթաց, որը կոչվում է դելիմիտացիա, ինչը նշանակում է, որ տարածքային վեճ ունեցող կողմերը պետք է ներկայացնեն իրենց փաստարկները՝ քարտեզներ, նկարագրություններ, պայամանագրեր և այլն։ Փաստաթղթերի հաստատման մեկնարկը նշանակում է, որ դելիմիտացիայի գործընթացը սկսվել է։ Այս մասին «Փաստինֆո»-ի եթերում հայտարարել է ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտի տնօրեն Աշոտ Մելքոնյանը։

Պատմաբանի խոսքով՝ երբ կողմերը գան ընդհանուր կարծիքի, դելիմիտացիայի գործընթացը կավարտվի, կսկվի դեմարկացիայի գործընթացը։ Նա նաև հավելել է, որ անցած 100 տարիների ընթացքում սահմանը բազմիցս փոխվել է, և յուրաքանչյուր կողմ ունի իր փաստարկները, փաստերը, քարտեզները և ամողջ փաստաթղթերի շուրջ համաձայնեցնելու համար երկար ժամանակ կպահանջվի։

«Սոչիի հանդիպման ժամանակ կողմերը պայմանավորվել են ճանաչել իրենց հարևանների տարածքային ամբողջականությունը, այդ թվում՝ հայ-ադրբեջանական սահմանը 1991թ քարտեզի հիման վրա՝ համաձայն Ալմա-Աթայի հռչակագրի»,- նշել է զրուկիցը։

Սա նշանակում է, որ խորհրդային հանրապետությունների նախկին սահմանները վերածվում են պետական սահմանների, միաժամանակ, Ադրբեջանը պնդում է, որ պետք է դելիմիտացիա իրականացվի 1919թ քարտեզներով։

1918թ Ադրբեջանը դեռ մայրաքաղաք չուներ, և այլն հռչակեցին Գանձակում և միայն 1918թ սեպտեմբերի 15-ին, երբ թուրքական զորքերը Նուրի փաշայի գլխավորությամբ գրավեցին Բաքուն և կոտորեցին 30.000 հայերի, ադրբեջանցիներն ունեցան մայրաքաղաք։ Այդ իսկ պատճառով էլ պահանջում են սահմանազատման և սահմանագծման աշխատանքներն իրականացնել 1919թ քարտեզներով։

«Ադրբեջանցիները կարծում են, որ այն բանից հետո, երբ 11-րդ Կարմիր բանակը ներխուժեց Արցախ, այնուհետև Սյունիք, իսկ հետո Նախիջևան, այդ հողերը ներխուժման արդյունքում մտան Ադրբեջանական ԽՍՀՄ կազմի մեջ։ Ոչ մի նման բան, ճիշտ հակառակը»,- շարունակեց պատմաբանը:
Հայկական կողմի դիրքորոշումը, ըստ Մելքոնյանի, այն է, որ եթե Սոչիում փաստաթուղթ է ստորագրվել, որտեղ ամրագրվել է, որ 1991 թվականի սահմաններն անառիկ են, ապա պետք է սահմանազատում իրականացնել խորհրդային շրջանի քարտեզներով։

Նա նշեց, որ մինչև 1936 թվականը սահմանները անընդհատ փոխվում էին հօգուտ Ադրբեջանի, քանի որ վերջինս միշտ պահանջում էր՝ նշելով, թե իր բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է անասնապահությամբ, իրեն պետք են լճեր, գետեր և այլն։ Ուստի սահմանամերձ շրջանները հաճախ դառնում էին նրա տարածքի մաս։

Խոսելով Սոչիի հանդիպման մասին՝ Ա.Մելքոնյանը 1991 թվականի սահմանների անձեռնմխելի լինելը դրական գործոն համարեց, իսկ բացասական կողմն այն է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում ոչինչ չի ասվել։

«Բայց մյուս կողմից, եթե կողմերը ճանաչում են իրենց հարևանների տարածքային ամբողջականությունը, դա դեռ չի նշանակում, որ Հայաստանը ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը՝ Ղարաբաղի կազմով։ Դեռևս 1923 թվականին հայերի համար ստեղծվեց Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզը՝ Շուշիի վարչական կենտրոնով։ Սա խոսում է այն մասին, որ Ադրբեջանի կազմում հայերը ստացել են պետականություն, և երբ 1991 թվականի օգոստոսի 31-ին Ադրբեջանը հայտարարեց ԽՍՀՄ-ից իր դուրս գալու մասին, նույնն արեց Ղարաբաղը և դուրս եկավ Ադրբեջանի կազմից։ Այսինքն՝ 1991 թվականի քարտեզը չի ենթադրում Ղարաբաղի մուտքն Ադրբեջանի կազմ»,- ասաց ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի տնօրենը։

Աղբյուր` Փաստինֆո