Փաստ ինֆո

«Լավին լավ ասենք, վատին՝ վատ»՝ այս խոսքերը հաճախ էր սիրում կրկնել Հենրիկ Իգիթյանը, մեր երևելիներից մեկը, ով խորհրդային երկաթյա վարագույրի պայմաններում ոչ միայն հղացավ և իր համախոհների հետ կյանքի կոչեց Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարանը, այլև՝ իր ողջ գործունեության ընթացքում բարձր արվեստի նիշը պահած՝ ճանապարհ հարթեց բազմաթիվ տաղանդավոր նկարիչների և քանդակագործների, իրական մշակութային արժեք ստեղծողների համար: Նա մեծ գնահատող էր, արժեքավորը, երևույթը տեսանող և իր ողջ գործունեությունը բացառիկ խիզախումների պատմություն է:

Հենրիկ Իգիթյանը հեռացավ կյանքից՝ երազելով Երևանում արդի արվեստի՝ «մի զիլ, ներկայանալի» թանգարանի շենքի մասին:

2007-ին երբ զրուցում էինք, ասում էր ՝«Դա իմ ամենամեծ ցավն է: Ես պնդում եմ՝ կարող ենք ունենալ Եվրոպայի ամենալավ թանգարաններից մեկը: Այսօր Հայաստանի մշակույթը Փարիզի մշակույթից պակաս չի: Մենք զիջում ենք Պոմպիդու կենտրոնին, որովհետև այնտեղ աշխարհն է հավաքված: Իսկ ես խոսում եմ ազգայի՛ն արվեստի մասին: Ինչու՞ Հայաստանում չկազմակերպենք համաշխարհային կերպարվեստի բիենալե, չէ՞ որ դրա համար հիմք ունենք»:

Այս տարի ամռանը կերպարվեստի բիենալե կազմակերպելու նրա գաղափարը, լավագույնս իրականություն դարձավ: ԺԱԹ-ի համար՝ 2022՝ կրկնակի հոբելյանական տարին՝ թանգարանի հիմնադիր Հենրիկ Իգիթյանի 90-ամյակը և թանգարանի հիմնադրման 50-ամյակը նշանավորվեց Իգիթյանի այնքան երազած՝ ժամանակակից հայ կերպարվեստի հզոր ցուցահանդեսով, որն ուղղակի զարմացրեց և հիացրեց և մեր հայրենակիցներին, և մայրաքաղաքի հյուրերին։ Երկու ամիս Երևանը բացառիկություն էր ներկայացնում աշխարհին։ Ստեղծագործական բազմաժանրության և ոճային բազմազանության մեջ՝ այնպիսի ավագարդիստական և մոդեռն մտածողություն, ընդ որում՝ ազգային արյուն-ավիշի տրոփյունը՝ մեջը, որպիսին դժվար է հանդիպել աշխարհի նման թանգարաններում։ Մի քանի տարի առաջ ես լոնդոնյան Tate Modern թանգարանի բազում սրահներում երկար փնտրում և ձևի ու բովանդակության ներդաշնակություն չէի գտնում և շնչահեղձ կլինեի, եթե որպես փրկության ափ չհայտնվեի փոքրիկ մի սրահում, ուր Արշիլ Գորկու և Մոդելյանիի հատուկենտ կտավները տոչորվածիս որպես զուլալ ջուր եղան։

Ցուցահանդեսներ սիրում եմ այցելել խաղաղ օրերի, այսինքն, բացումներից, բազմաց դիտումներից հետո, երբ ես եմ ու այն հատուկենտները, որ իմ նման են մտածել՝ լինել արվեստի դեմ հանդիման՝ խաղաղ խորհրդածելուն՝ հարմար մի օր։

Հուլիսի վերջն էր․․․

Ճշմարիտ, ճշմարիտ եմ ասում, ոչ նրա համար, որ իմն է, Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարանի ներկայացրած բացառապես ազգային մշակույթի գործերից յուրաքանչյուրը օդի, ջրի, կրակի և հողի «քվինտ-էսենցիա» որպես՝ կանգնում էր դեմդիմացս, որ ձայնիվ, թե՝ անձայն, բազմագույն, բազմագիծ-բազմաձև ու բազմանյութ, իրապես՝ բազմաբովանդակ աղաղակում էր՝ այս է, այսպես է հանճարի ու տաղանդի բանը․․․ ՈՒ մտածում էի՝ ախ, որքա՜ն ճշգրիտ էր Հենրիկ Իգիթյանը․․․

Հիմա երբ կարդում եմ Երևանի ավագանու վերջին նիստում ընդունված որոշումը, ըստ որի՝ Կասկադ համալիրի «Գաֆէսճեան թանգարան» հիմնադրամին սեփականության իրավունքով պատկանող հողամասի չկառուցապատված հատվածը, որ փոսորակ էր որպես մնացել, նվիրաբերվել է Երևան համայնքին՝ շինարարական աշխատանքներն ավարտին հասցնելու նպատակով, որ մտադրություն կա այնտեղ կառուցել Ժամանակակից արվեստի թանգարանի նոր մասնաշենք, ուր կլինի նաև ամֆիթատրոն, անկեղծ ուրախանում եմ։ Ընդ որում, ուրախ եմ նաև, որ այս որոշումը նախադեպային կարող է լինել բոլոր այն սեփականատերերի համար, ովքեր Երևանի կենտրոնում տասնամյակներով փասորակի կամ տևական շինհրապարակի են վերածել սեփականության իրավունքով իրենց պատկանող մայրաքաղաքային երբեմնի ուշագրավ շենքերը։ Վառ օրինակներ որպես հիշատակեմ «Սևան» հյուրանոցը և Երիտասարդական պալատը, որոնցից առաջինը քանդվել է 18 տարի առաջ, երկրորդը՝ 16․․․

Հայաստանի այցեքարտը առաջին հերթին մեր մշակույթն է։ Հենրիկ Իգիթյանի փայփայած երազանքը վերջապես իրականություն կդառնա։ Շնորհավորում եմ թանգարանի հրաշալի համակազմին, և բոլորիս։ Պատկերացնում եմ՝ ժամանակակից արվեստի թանգարանի՝ «զիլ, ներկայանալի շենքը» Կասկադի հրաշալի բարձունքին՝ ներսուդրսից՝ առինքնող, բարձրարվեստ ու բազմատաղանդ․․․

Հատկապես հիմա պատգամ որպես և աքսիոմատիկ ճշմարտություն է հնչում Աղասի Այվազյան մեծ հայի խոսքը՝ «Առաջին խնդիրը պետություն ունենալն է։ Պետությունն ինքնին մշակույթ է։ Նկարչություն, գրականություն, այդ մշակույթի բջիջներն են։ Պետությու՛նն է ամենամեծ մշակույթը»։

Հեղինակ՝ Ա․Ե․

Աղբյուր` Փաստինֆո