Փաստ ինֆո

ՀՀ-ում երբեք մահապատիժը չի գործել, չի եղել դրույթներ՝ մահապատժի վերաբերյալ՝ անկախ այն հանգամանքից, որ մարդիկ դատապարտվել են մահապատժի, որովհետև մահապատժի ի կատար ածելու վերաբերյալ ենթաօրենսդրական կարգ չի եղել, թեև պետք է լիներ։ Առանց այդ կարգի գոյության՝ մահապատժի վերաբերյալ դրույթները չեն գործել, ուժի մեջ չեն եղել։ Բոլոր այն դեպքերում, երբ որպես պատիժ նշանակվել է մահապատիժ, դա եղել է անօրինական, չնախատեսված՝ ՔՕ-ով։ Բոլոր նրանք, որոնք ՀՀ-ում դատավճռով դատապարտվել են մահապատժի, դա եղել է անօրինական։ Սա վերաբերում է բոլորին՝ անկախ իրենց կատարածից։ Այս մասին «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց ՀՀ արդարադատության նախկին նախարար Արտակ Զեյնալյանը։

Հիշեցնենք, որ ՀՀ գլխավոր դատախազ Արթուր Դավթյանը գրությամբ դիմել է ՀՀ սահմանադրական բարեփոխումների խորհրդի նախագահ, ՀՀ արդարադատության նախարար Կարեն Անդրեասյանին՝ առաջարկելով սահմանադրական փոփոխությունների շրջանակներում քննարկել պետության անվտանգության և պետության կենսագործունեության հիմունքների դեմ ուղղված ծանրագույն հանցագործության՝ պետական դավաճանության համար մահապատիժը որպես պատժատեսակ կիրառելու հնարավորություն տվող սահմանադրաիրավական կարգավորումներ սահմանելու հարցը։ ՀՀ դատախազությունը նշել է, թե ՀՀ-ն չունի մահապատժի բացարձակ արգելք սահմանելու միջազհային իրավական պարտավորություն։ Վկայակոչվել էր Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին ԵԿ կից թիվ 13-րդ արձանագրությունը ՀՀ կողմից չվավերացնելու հանգամանքը, մինչդեռ, ՀՀ-ն հանդիսանում է ԵԽ անդամ պետություն և, ըստ այդմ, ունի պարտավորություն՝ մահապատիժը վերացնելու և, թեև դատախազությունը վկայակոչում է այն հանգամանքը, որ թիվ 13-րդ արձանագրությունը չի վավերացվել ՀՀ-ի կողմից, 2010թ ՄԻԵԴ ՝ «Ալ-Սաադունի և Մուֆդհին ընդդեմ Միացյալ Թագավորությունների» գործով վճռի 120-րդ կետով արձանագրվել է, որ թեև ԵԽ անդամ պետություններից երեքը (ՀՀ, ՌԴ, Ադրբեջան) չեն վավերացրել 13-րդ արձանագրությունը, սակայն, կարելի է ասել, որ Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածը փոփոխվել է՝ անկախ հանգամանքներից մահապատիժը բացառելու համար։

Արտակ Զեյնալյանը «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նկատեց՝ Սահմանադրությամբ նույնպես արգելված է մահապատիժը, իսկ սահմանադրական նման փոփոխություններին ինքը դեմ է։

Զեյնալյանի փոխանցմամբ՝ ուսումնասիրում է տարբեր գործերով կայացված դատական ակտեր և ցավով արձանագրեց, որ դեռևս օրինական դատական ակտերի, դատավճռի չի հանդիպել։

«Հիմա էլ անօրինական դատական ակտերով են մարդիկ դատապարտվում։ Անկախ՝ նրանից, թե ում կողմից եմ կամ ում կողմից չեմ, այլ՝ իրավունքի տեսակետից՝ իրավունքի տառի և իրավունքի էության պաշտպանության տեսակետից օրինական դատավճռիների չեմ հանդիպել, իհարկե՝ չեմ բացառում, որ դրանք կան »,- նշեց Զեյնալյանը՝ հավելելով, որ բազմաթիվ խախտումներ են լինում՝ խախտվում են օրենքներ, իրավունքներ՝ արդար դատաքննության, հակընդդեմ հարցման, մարցակցության սկզբունքը, ապացույցները չեն ստուգվում, գնահատվում՝ դրանց թույլատրելիության, ձեռքբերման օրինականության հետ կապված, խնդրահարույց են գաղտնալսումների միջոցով ձեռքբերված ապացույցները՝ իրավունքի միջամտության տեսանկյունից։ Նրա խոսքով՝ լրջագույն խնդիրներ կան և հարցը միայն պատժի տեսակը չէ՝ մահապատիժ է, թե ոչ. «Մահապատժին դեմ եմ առհասարակ՝ անկախ նրանից, թե ինչ մեղք է գործած։ ԵԽ, ԵՄ արժեքներին հակասում է մահապատիժը՝ որպես պատժատեսակ»։

Հարցին՝ արդյո՞ք մահապատիժը չի կարող նաև խտրականորեն կիրառվել՝ քաղաքական կամ այլ նպատակներից ելնելով՝ Զեյնալյանը նկատեց, որ ցանկացած պատիժ կարող է խտրականորեն կիրառվել։
Ինչ վերաբերում է պետական դավաճանության համար մահապատիժ կիրառելուն, Զեյնալյանը հարցը դիտարկեց նաև բարոյական հարթությունում։

«Գիտեք, հիմա այս պահին մերձավոր ազգականին չդավաճանելը և չմատնելը՝ պատժվում է։ Պատիժ կա՝ հարազատին, մերձավորին չդավաճանելու համար։ Պատիժը՝ ոչ թե չմատնելու կամ չդավաճանելու համար է, այլ՝ անձը պատժվում է այնպիսի արարքի համար, որը չի կատարել՝ ընտանիքի անդամի, մերձավոր ազգականի փոխարեն ինքն է կրում պատիժը (ճանապարհատրանսպորտային հարաբերություններում)։ Այսպիսի արժեհամակարգ է Հայաստանում, խրախուսում ենք մատնությունը և դավաճանությունը մերձավոր ազգականի նկատմամբ և ուզում ենք, որ չդավաճանե՞ն հայրենիքին։

Սա լրջագույն արժեհամակարգի խնդիր է, պետք է կողմնորոշվել՝ ինչ եք դաստիարակում մարդկանց մեջ՝ մատնություն, դավաճանություն, թե հայրենասիրություն, հավատարմություն, անձնազոհություն»,- նշեց Զեյնալյանը՝ հավելելով. «Տեսնում ենք՝ 200-300 դոլարի դիմաց, ապառիկով պետական գաղտնիք են վաճառում, բայց մենք տեսե՞լ ենք՝ այդ մարդիկ ինչ պայմաններում են ապրում, մենք ինչ ենք նրանց տվել։ Այս ամենը շատ լավ հասկանալի է, բայց պետք է տեսնենք՝ արդյոք մենք ինքներս չենք դավաճանել նրանց, չենք սովորեցրել մատնության, դավաճանության և արդյոք նրանց՝ գոնե արժանապատվության հետ շփվող պայմաններ ապահովել ենք նրանց համար, որ 200 կամ 400 դոլարի դիմաց պետական գաղտնիք չվաճառեն»։

Մեր զրուցակցի դիտարկմամբ՝ անհեթեթ, անլուրջ է հեռանկարը, որ ՀՀ-ն ԵԽ-ից դուրս գա՝ հայրենիքի դավաճանության համար մահապատիժ ունենալու համար. «Շատ խորը հարգանքով՝ իմ գործընկերոջ՝ գխավոր դատախազի նկատմամբ»։

Հեղինակ՝ Իզաբել Սահակյան

Աղբյուր` Փաստինֆո