Փաստ ինֆո

Թեհրանյան հանդիպումը լուրջ փոփոխություններ է մտցնելու նաև ռեգիոնալ քաղաքականության մեջ։ Թուրքիան առնվազն վերջին 30-ամյակում հասել է իր հզորության գագաթնակետին և հավակնում է ոչ միայն ռեգիոնալ տերության կարգավիճակի, այլև՝ համաշխարհային պետության։ Միևնույն ժամանակ, ռեգիոնալ տերության կարգավիճակի հավակնորդ է նաև Իրանը, ինչով էլ պայմանավորված են այդ երկրի բարձրաստիճան պաշտոնյաների հայտարարությունները, որոնցում ընդգծվում էր Իրանի ակնհայտ անհամաձայնությունը մեր տարածաշրջանում Թուրքիայի հեգեմոն դիրքին։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նման տեսակետ հնչեցրեց քաղաքագետ Արա Պողոսյանը։

«Այստեղ Հայաստանի դերը կարևոր է այնքանով, որ Հայաստանը Ռուսաստանի համար մեր տարածաշրջանում հանդիսանում է վերջին հենակետը, որտեղ ունի ռազմական ներկայություն, և Արևմուտքն ու Թուրքիան ամեն կերպ փորձելու են դուրս մղել Ռուսաստանին տարածաշրջանից։ Ի դեպ, Թուրքիան բավական հետաքրքիր խաղ է խաղում՝ այս փուլում փորձելով Հայաստանի հետ հարաբերություններ կարգավորել՝ ընդ որում, եթե նախկինում թաքցվում էր նախապայմանների հարցը, ապա երեկ Էրդողանը բացահայտ հայտարարեց, որ հնարավոր չէ Հայաստանի հետ հարաբերություններ կարգավորել առանց Հայաստանի՝ Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորման։ Սա ուղիղ խոստովանություն էր առ այն, որ կան նախապայմաններ»,-ասում է քաղաքագետը և այստեղից հետևություն անում, որ ուրեմն ռեգիոնալ մակարդակում կա ստատուս քվո՝ Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման առնչությամբ, ինչը Թուրքիային տալիս է նման ձևով խոսելու ինքնավստահություն։

Արա Պողոսյանը հիշեցնում է՝ Հայաստանի և Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչների ոչ առաջին, ոչ էլ հաջորդող հանդիպումների ժամանակ նախապայմանների մասին խոսք չկար, ավելին՝ շեշտվել էր, որ Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորումն առանց նախապայմանների պիտի լինի։ Միևնույն ժամանակ, թեհրանյան հանդիպումներից հետո ակնառու է, այսպես կոչված, «խաղաղության պայմանագիրն» առաջ մղելու միտում։

«Հիմա, փաստորեն, իրավիճակ է փոխվել։ Կարծում եմ՝ դրա վրա էականորեն ազդել է Արևմուտքը։ Գործընթացի թիվ մեկ շահառուն Միացյալ նահանգներն են։ Ինչո՞ւ, քանի որ Ռուսաստանի հետ հակադիր բևեռում գտնվելով՝ ԱՄՆ-ն շահագրգռված է , որ մեր տարածաշրջանում Ռուսաստանի ազդեցությունը վերանա։ Դա հնարավոր կլինի միայն դրա համար լեգիտիմ հիմք ստեղծելով, իսկ դա կարող լինել բացառապես այն դեպքում, երբ ՀՀ-ն պաշտոնապես հայտարարի, որ Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ որևէ խնդիր չունի՝ այդ թվում գոյաբանական։ Հասկանալի է, որ այս պահին ռուսական զորքերի՝ ՀՀ-ում գտնվելու միակ լեգիտիմ հիմքն այն է, որ Թուրքիան հայ ժողովրդի համար գոյաբանական սպառնալիք է ներկայացնում»,-շեշտում է քաղաքագետը։

Փորձագիտական շրջանակներում շրջանառվող այն թեզը, թե Թուրքիան որպես Ռուսաստանի հակակշիռ դիտարկելը Հայաստանին ձեռնտու կարող է լինել, Պողոսյանը բացարձակապես չի կիսում։ Ավելին՝ նա համոզված է, որ այդ դեպքում Հայաստանը, անկասկած, կբաժանվի զուտ ազդեցության գոտիների և այդ ճանապարհն անխուսափելիորեն կհանգեցնի պետականության կորստի։
Անդրադառնալով թեհրանյան հանդիպումների ժամանակ Իրանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների շուրթերով հնչեցված կարևոր ուղերձներին՝ Պողոսյանը ընդգծում է, որ դրանք ուղղված էին առաջին հերթին Թուրքիային և Ռուսաստանին, բայց և պետք է նկատել՝ բացի այդ երկու երկրներից, դրանք ուղղված էին, այսպես կոչված, «զանգեզուրյան միջանցքի» բացմամբ և տարածաշրջանային փոփոխություններով շահագրգռված մյուս կողմերին ևս։

«Իրանական ուղերձները վերաբերում են հատկապես ճանապարհներին և, չնայած դրանք ՀՀ-ում մեծ ոգևորություն են առաջացրել, ինքս այդտեղ նաև մարտահրավեր եմ տեսնում։ Հարց է առաջանում՝ իսկ ի՞նչ է լինելու, եթե Իրանին առաջարկվի երաշխավորված ճանապարհ՝ իր դիրքորոշումը փոխելու համար։ Բոլոր դեպքերում, եթե մե՛նք չենք մեր իրավունքների, մեր շահերի պաշտպանը, մյուս կողմերը մեր իրավունքների և շահերի հաշվին կատարելու են միջազգային առևտուր»,-ասում է Արա Պողոսյանը։

Այն, որ թեհրանյան հանդիպումներից և այնտեղից հնչած հայտարարություններից հետո ակտիվորեն առաջ են մղվում, այսպես կոչված, «խաղաղության պայմանագրի», Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորման հարցերը, մեր զրուցակցի գնահատմամբ, դրան խանգարող հնարավոր գործընթացները կանխելու նպատակ ունեն։ Ամեն դեպքում, հասկանալի է, որ Իրանի՝ տարածաշրջանային գործոն ու դերակատար լինելը ձեռնտու չէ, նախ և առաջ, ԱՄՆ-ին։

«Իրերի ներկա վիճակը ձեռնտու չէ Արևմուտքին և հատկապես ԱՄՆ-ին , ու պատահական չէ, որ նրա մերձավոր դաշնակից Իսրայելը թեհրանյան հանդիպումից ընդամենն օրեր առաջ ՊԲ հրամանատարի շուրթերով հայտարարեց, թե այլևս հնարավոր չէ Իրանի հետ միջուկային խնդիրը կարգավորել խաղաղ ճանապարհով և Իսրայելը պատրաստվում է ռազմական ճանապարհով լուծել խնդիրը»,-նշում է քաղաքագետը։

Աղբյուր` Փաստինֆո