Փաստ ինֆո

«Չեմ կարծում, թե Շուշին կորցնելուց հետո պետք է հրաժարվենք 1992թ․ մայիսի 8-9-ին Շուշիում ունեցած հաղթանակից․ հակառակը՝ պետք է ավելի իմաստավորենք այն՝ որպես ապագա հաղթանակների աղբյուր»,- «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նման համոզմունք հայտնեց պատմաբան, «Կաճառ» գիտական կենտրոնի ղեկավար Մհեր Հարությունյանը։

«Շուշին առնվազն 28 տարի եղել է հայոց հաղթանակների խորհրդանիշը, մարտական փառքի քաղաքը։ Մեր անցած ճանապարհը պետք է լավ հիշենք և նախորդ պատերազմներում ձեռք բերած փորձը հետագայում օգտագործենք։ Անթույլատրելի է այս իրավիճակում ընկճվելը։ Համախմբվելու, վճռականություն և քաղաքական կամք դրսևորելու դեպքում Շուշին կարող ենք վերաազատագրել»,-համոզված է պատմաբան, արցախյան ազատամարտի մասնակից Մհեր Հարությունյանը։

Ստորաբաժանումը, որի կազմում արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ ընդգրկված էր Մհեր Հարությունյանը, Շուշիի ազատագրման օրերին Ասկերանի ուղղությամբ էր մարտնչում։ Հրամանատարության կանխատեսումը, որ Շուշին կորցնելուց հետո թշնամին ռազմաճակատի տարբեր ուղղություններով ներխուժման փորձեր է անելու, իրականացավ։

«Մայիսի 10-ին Ասկերանի, Մարտակերտի, Հադրութի ուղղություններով հարձակումներ եղան։ Ասկերանի շրջանի ուղղությամբ՝ Քարագլխի հատվածում, թշնամին արժանի հակահարված ստացավ։ Թեև նրան հաջողվեց տիրել շրջանի Նախիջևանիկ, Սառնաղբյուր և մի քանի այլ գյուղերի, հակահարձակմամբ Արցախի ինքնապաշտպանական ուժերը կարճ ժամանակ անց հետ շպրտեցին թշնամուն նաև այդ հատվածից։ Մարտակերտից ու Հադրութից շրջաններից ևս թշնամին հետ շպրտվեց։ Այդ հաջող ինքնապաշտպանությունը հնարավորություն տվեց ամրապնդել Շուշիի հաղթանակը»,-ասում է Հարությունյանը։

Շուշիի ազատագրման կարևորությունը պայմանավորված էր ոչ միայն հայկական հնամենի բերդաքաղաքն ու մշակութային կենտրոնն իր տերերին վերադարձնելով, այլև՝ մայր Հայաստանի հետ ցամաքային կապի վերականգնմամբ։

Հարությունյանը թերահավատ է, որ 1992թ․ հունիսի 12-ի ադրբեջանական լայնածավալ ագրեսիային Արցախը կդիմանար, եթե Հայաստանի հետ ցամաքային կապը վերականգնված չլիներ։

Հայտնի արտահայտությունը՝ «ով տիրում է Շուշիին՝ տիրում է Արցախին», պատմական իրողությունների ծնունդ է, ուստի պատահական չէ, որ 30 տարի հայկական Արցախի վրա աչք դրած Ադրբեջանն օր ու գիշեր սպառազինվեց, ամեն ինչ արեց, որ նորից զավթի Շուշին։

«Շուշին ազատագրելուց հետո ազատամարտիկները բազմաթիվ զինապահեստներ հայտնաբերեցին այնտեղ․ եկեղեցիներում, ուսումնական հաստատություններում, նկուղներում հազարավոր «Գրադ»-ի հրթիռներ ու արկեր էին ամբարված։ Հասկանալի էր, որ դրանք նախատեսված էին Ստեփանակերտն ու հարակից բնակավայրերը հրթիռակոծելու, հողին հավասարեցնելու համար։ Շուշիի ազատագրումը թույլ չտվեց, որ թշնամին Ստեփանակերտը գրավելու իր վաղեմի նպատակին հասներ»,-հիշում է Հարությունյանը։

Այսօր Արցախը նույն սպառնալիքի առաջ է, գուցե և՝ ավելի մեծ։ Հարությունյանն այն համոզմունքին է, որ կորցրածը հետ բերելու ներուժը կա՝ միայն խոսելու փոխարեն պետք է գործենք։ Ըստ մեր զրուցակցի՝ հասարակության սթափությունը պահելու, կորցրածը հետ բերելու կամքն ամրապնդելու գործում ամենօրյա անելիք ունեն թե՛ հասարակական-քաղաքական ու կրթական ոլորտների, թե՛ մեդիադաշտի ներկայացուցիչները։

«Որպես պատմաբան, երբ վերլուծում եմ մեր անցած ուղին, ակնհայտ է դառնում, որ մենք միշտ երրորդ ուժի վրա ենք դրել մեր հույսը, որը շատ սխալ է։ Հիմա էլ նույնն ենք անում․ մեկուկես տարի է անցել զինադադարից, ու փոխանակ, օգտագործելով խաղաղապահների ներկայությունը, օր ու գիշեր աշխատենք բանակը հզորացնելու ուղղությամբ, ապավինել ենք նրանց օգնությանը»,-ցավով արձանագրում է պատմաբանը։

Այդուհանդերձ, երիտասարդ սերնդի նպատակասլացությունը և վճռականությունը Հարությունյանին հույս են ներշնչում, որ մեր ազգը վերստին կհամախմբվի և 1992 թվականի զարթոնքը շուտով նորից կվերապրենք։

Աղբյուր` Փաստինֆո