Փաստ ինֆո

Ամեն անգամ, երբ կառավարության կամ նախագահականի մոտ տեսնում ես պատմության մեջ «44 օրյա» անունն ստացած՝ հայ-ադրբեջանաթուրքական պատերազմի հետևանքով 2020 թվականի կապիտուլյացիոն պայմանագրի կնքումից հետո Արցախից տեղահանված մեր հայրենակիցներին, սիրտդ ցավից ճմլվում է։

Լսում ես հադրութցիների՝ պատմական Դիզակի՝ չորս- տաս տարեկան երեխաներին և հասկանում, որ նրանց աչքերում ու հայացքներում մեխվել-մնացել է հայրենի երկրի, գյուղի, բնաշխարհի կարոտը։ Լսում ես, լսում ու զգում ես՝ եթե այսպես շարունակես՝ սիրտդ կպայթի։ Բա իրենք ի՞նչ անեն, նրանց՝ ճակատագրի կամոք ողջ մնացած ծնողները, տատուպապերն ի՞նչ անեն, ո՞նց նայեն երեխեքի աչուկներին, որ ամեն օր են ասում ՝ մեր Հադրութն ենք ուզում․․․Անամոք կարոտն այս վերջ կունենա՞։ Այդ մասին նրանց ոչ ոք չի ասում՝ ոչ կառավարությունում, ո՛չ էլ այլ պետական ատյաններում։

Իսկ ո՞վ՝ ի՞նչ պիտի ասի։ Երբ իրենց չոր գործառույթներին վերաբերող հարցերին անգամ չեն տիրապետում։

Համեմատելու չի, իհարկե, բայց փորձենք հիշել, թե՝ 2016-ին՝ քառօրյա պատերազմից հետո ավերված Թալիշից տեղահանվածների հարցերը ո՞նց լուծվեցին։ Եթե այն օրերին Արցախից տեղահանվածներից որևէ մեկը կառավարության դիմաց որևէ բան խնդրեր կամ պահանջեր, ներկա իշխանությունը աղմուկ-աղաղակ կդներ։ Չի եղել նման բան։ Բոլոր հարցերն իրենց լուծումն էին ստացել ամենայն օպերատիվությամբ։ Սկսած՝ Թալիշում և սահմանամերձ այլ բնակավայրերում շինվերականգնողական, վերանորոգման աշխատանքներից՝ ավարտած՝ պատերազմից տուժած արցախցիների հաշվառմամբ, կարիքների գնահատմամբ և կոնկրետ՝ թիրախային ծրագրերի իրականացմամբ։

Հիմա, 2020 թվականի 44-օրյայի վերաբերյալ, երբ սոցապն ասում է՝ Հայաստանում ժամանակավորապես ապրող արցախցիների վերաբերյալ վիճակագրություն չկա, չեն վարել, թվերին չեն տիրապետում, ուղղակի զարմանում ես։ Իսկ ի՞նչ եք արել։

Կամ՝ միգրացիոն ծառայությունից ասում են՝ տեղահանվածների թիվը գիտենք՝ 95 հազար մարդ, բայց՝ վերադարձողների տվյալները չունենք և չգիտենք, թե այսօր կոնկրետ որքան արցախցի է Հայաստանում գտնվում։ Իր վրայից խնդիրը չգիտես ում վրա գցող խնդրո առարկա ծառայության պաշտոնյայի աբսուրդային խոսքով՝ «քանի որ արցախցիները փախստական չեն, միգրացիոն ծառայության տիրույթից դուրս են»։ Բնական հարց է ծագում՝ իսկ բռնի տեղահանված հայրենակցիդ որպես պետություն ինչո՞վ ես օգնում-աջակցում։ Ինչու՞ ես հասցնում նրան, որ արցախցին Հայաստանում մտածի «փախստականի կարգավիճակ»-ի մասին։

Իսկ ի՞նչ ասել է «փախստականի կարգավիճակ»։ Առաջին բանը, որ հատկանշական է այս կարգավիճակին, տվյալ անձի՝ օտարերկրյա պետության քաղաքացի լինելն է։ Հիմա՝ Արցախն օտարերկրյա՞ պետություն է։ Բնականաբար, ո՛չ։ Արցախը չճանաչվա՛ծ պետություն է, ընդ որում՝ հանիրավի չճանաչված նաև՝ Հայաստանի կողմից։ Ի դեպ, օրերս գեներալ -լեյտենանտ Նորատ Տեր Գրիգորյանցը հայտարարեց՝ «Ո՛չ Սերժ Սարգսյանը, ո՛չ Ռոբերտ Քոչարյանը, ո՛չ Նիկոլ Փաշինյանը չհամարձակվեցին անել այդ վճռորոշ քայլը, նրանք բոլորը վախեցան»։ Սա անշուշտ, հարցի քաղաքական կողմն է, սակայն շատ բան հենց սրանից է բխում, սրանով՝ պայմանավորվում։

Բայց չէ՞ որ Հայաստանը որպես պետություն կարող է և պարտավո՛ր է Արցախից տեղահանված մեր ազգակիցների խնդիրները դիտարկելով հումանիտար հարթության մեջ՝ մեկ-մեկ և սրտացավորեն լուծում տալ դրանց։ Բնականաբար՝ կարող է, սակայն չի անում։ Եթե աներ, պիտի սկսեր հենց հաշվառումից։ Պետության բոլոր օղակները պիտի հնարավորինս լավ հաշվառեին, ապա՝ հնարավորինս վեր հանեին, խմբավորեին խնդիրները՝ սկսած՝ առողջապահականից, ավարտած՝ սոցիալականով և կրթականով՝ փորձելով բոլոր հնարավորություններով՝ պետական ծրագրեր, հումանիտար ծրագրեր, աջակցության այլ ծրագրեր՝ իրականացնել։ Ըստ ամենայնի՝ նման հաշվառում՝ արված չէ։

Տեսեք՝ 2016 -ի 4 -օրյա պատերազմի օրերին մոտ 3000 մարդ էր եկել Թալիշից և համապատասխան պետական ատյանը մեկիկ-մեկիկ ճշտելով՝ ընտանիքների կազմերը, նրանց բնակության վայրերը, հաշվառում իրականացրեց, ապա անցավ նրանց հասցեական օգնություններ տրամադրելուն։ Չափազանց շոշափելի եղավ այն ժամանակ ՄԱԿ-ի օգնությունը, որը դրական նշանակություն ունեցավ ոչ միայն արցախցիների, այլ նաև այն ընտանիքների համար, որոնց հյուրընկալությամբ նրանք ապրում էին։ Ընտանիքներ կային, որ 1000 և ավելի դոլարի օգնություններ ստացան։

Հետաքրքիր է՝ այսօր մեր կառավարությունը Արցախից տեղահանված մեր քաղաքացիների բազմաթիվ կարիքները լուծելու համատեքստում որքանո՞վ է համագործակցում ՄԱԿ-ի համապատասխան մարմնի հետ և ի՞նչ շրջանակում։ Անցած շրջանում ի՞նչ ծրագրեր են իրականացվել պետություն-ՄԱԿ համագործակցությամբ։ Եվ արդյո՞ք իրականացվել են։

Ի դեպ, այս առումով թափանցիկ չեն նաև «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամով ստացված գումարների միջոցով իրականացված ծրագրերը։ Ի վերջո, վերը նշված մարմինները դոնոր-կազմակերպություններ չեն և նրանց աջակցությունը հասցեական և թիրախային է։

Այո, Արցախի Հանրապետությունը որպես պետություն տարիներ շարունակ չճանաչելով՝ չես կարող տալ նրա քաղաքացիներին փախստականի կարգավիճակ, օրենսդրության կետի համապատասխան սահմանման մեջ նրանք չեն «տեղավորվում»։ Բայց նրանց հաշվառելով և կարիքները գնահատելով ահագին գործ կարելի էր անել։ Այժմ էլ կարելի է։

Բնականաբար 2016-ի և 2020-ի թվերը շատ տարբեր են, բայց կարելի էր մեծ անձնակազմ ներդնել և հարցերը կազմակերպել։ Ի դեպ, այն ժամանակ նույնիսկ Արցախից տեղահանվածների թոշակը գալիս էր Հայաստան և մարդիկ այստեղ ստանում էին իրենց գումարները։ Այսինքն, որպես տեղահանված անձինք, նրանք մեկ-մեկ պիտի հաշվառվեին, ինչը չի արվել։ Խոսքը բնավ էլ միգրացիոն գործեր բացելու մասին չէ, Արցախից տեղահանված հայերի, մեր ազգակիցների հետ գործ ունեք, այլ ոչ թե՝ Աֆրիկայից եկած փախստականների․․․

Ընդ որում, այս գործը պիտի ստանձներ ՀՀ կառավարությունը։

Աղբյուր` Փաստինֆո