Փաստ ինֆո

«Երբ պատերազմը սկսվեց, ես կորոնավիրուսի համաճարակի վերաբերյալ ֆիլմի նկարահանումների մեջ էի։ Հասկացա, որ այս քաոսի մեջ մեզ պարտադրված պատերազմն ավելի է բարդացնում մեր՝ առանց այն էլ վատթարագույն վիճակը և որոշեցի ֆիլմում անդրադառնալ միաժամանակ երկու արհավիրքներին՝ պատերազմին և համաճարակին», - «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում պատմում է վավերագրող ռեժիսոր Արման Երիցյանը, խոսելով վերջին՝ «Դիմակայություն» ֆիլմի մասին։

Միջազգային բազմաթիվ հեղինակավոր մրցանակների արժանացած ռեժիսորը նկատում է՝ այն, ինչ կատարվեց մեզ հետ 2020 թվականին, ոչ այլ ինչ էր, քան միջազգային ծանր ապտակ, միաժամանակ երկու ճակատով՝ մի կողմից ժողովուրդը պայքարում էր հարյուրավոր կյանքեր խլող համաճարակի դեմ, մյուս կողմից՝ հենց համաճարակի պիկին, մեզ դեմ տվեցին մի պատերազմ, որի արդյունքում մենք ոչ միայն հազարավոր երիտասարդ կյանքեր կորցրինք, այլ նաև հայրենիքի զգալի հատվածը. «Հիմա, երբ հետահայաց եմ գցում, չեմ կարողանում ինքս ինձ համար պարզել՝ ո՞րն էր առավել մեծ պարտություն՝ պատերա՞զմը, թե՞ համաճարակը։ Հիշում եմ, հոկտեմբերին գնացի հարազատներիցս մեկի հոգեհանգստի արարողությանը։ Տղան զոհվել էր՝ պատերազմում։ Մտա եկեղեցի։ Անտանելի տոթ էր։ Կորստի ցավը մի կողմից էր խեղդում ինձ, դիմակն էլ շնչելու տեղ չէր թողնում։ Զգում էի, որ շնչահեղձ եմ լինում։ Արցունքներիցս ջուր դարձած դիմակը կպել էր դեմքիս՝ պոկ չէր գալիս, ակնոցներիս ապակիները սեփական ծանր շնչառությունից ջուր էին կապել, ոչինչ չէի տեսնում… Մի կերպ ինձ դուրս գցեցի եկեղեցու բակ ու մտածում եմ՝ սա հենց այն իրավիճակն էր, որում հայտնվել էր մեր երկիրը… Մենք շնչահեղձ էինք լինում, քաոսից կորցրել էինք տեսանելիության հնարավորությունը, բայց դիմակայում էինք,- պատմում է ռեժիսորն ու հավելում,- նույն ժամանակահատվածում կորոնավիրուսից մահացավ ընկերներից մեկի հայրը։ Հանգուցյալին պետք էր Երևանից հյուսիսային մարզ տեղափոխեինք՝ ընտանեկան գերեզմանատանը հուղարկավորելու։ Կարո՞ղ ես պատկերացնել՝ օրեր շարունակ մի ազատ կատաֆալկա չէինք կարողանում գտնել, որ դիակը հասցներ Տավուշ։ Տաքսիները հրաժարվում էին կորոնավիրուսով մահացածի դիակ տեղափոխել, իսկ պատերազմի զոհերն այնքան շատ էին, որ ազատ մեքենա չէր մնացել։ Մի կերպ, մի քանի ժամով մի ազատ մեքենա գտնվեց, հանգուցյալին հասցրինք մարզ…Երբեք չեմ մոռանա այդ տեսարանը…Արդեն մութն ընկել էր՝ ֆանարիկներով հուղարկավորություն իրականացրինք, իսկ ողջ ընտանիքը Երևանում՝ կորոնայով ու տաքությունով հիվանդ պառկած էին…Ես չգիտեմ ինչպե՞ս նկարագրեմ այն ամենը, ինչ կատարվում էր մեզ հետ այդ օրերին…Դա ուղղակի ողբերգություն չէր, դա մի այլ բան էր…Բայց մենք դիմակայում էինք»,- պատմում է Արման Երիցյանը։

Ֆիլմում՝ կյանքեր խլող համաճարակի ու պատերազմի ողբերգության ֆոնին, հեղինակը զուգահեռ մի այլ իրականություն է ներկայացնում՝ Մատենադարանը։ Փրկօղա՞կ է փնտրում հեղինակը, պատմության լուռ վկա՞ներ, թե՞ դարերի ընթացքում մեզ հասած հաղթանակների բանաձևն է փորձում վերծանել. «Ես հասկացա, որ ֆիլմն ու ասելիքն ավելի արժեհամակարգային դարձնելու համար պետք է զուգահեռ իրականություն ներկայացնեմ։ Չէի ուզում տարեգրություն նման մի բան ստեղծել։ Ճանապարհն ինձ տարավ դեպի Մատենադարան, մի տեղ, որտեղ հանգրվանել է մեր երկրի հազարամյակների լուռ պատմությունը։ Իրականությունն այն է, որ նույն կենսագրությանն ու նույն ճակատագրին, ակամայից, արժանացել են նաև մեր ձեռագրերը։ Նրանք և՛ համաճարակներ են տեսել, և՛ պատերազմների են մասնակցել, ոմանց չի հաջողվել փրկել, մյուսները մազապուրծ եղած մեզ են հասել, շատերը վնասվել են, այրվել և այլն։ Ասեմ ավելին՝ Մատենադարանում ձեռագրերը պահվում են որոշակի սոցիալական հեռավորության վրա՝ և՛ այցելուներից, և՛ մեկը մյուսից, չվնասվելու կամ արտաքին ազդեցություններին չտրվելու համար։ Մի խոսքով, իրականությունն ավելի քան նման էր նրան, ինչի մեջ մենք հայտնվել էինք այդ օրերին։ Կարծում եմ, ճիշտ որոշում եմ կայացրել, ֆիլմը դիտելուց ամեն բան ավելի պարզ է դառնում»,- ասում է Արման Երիցյանը։

Խոսելով ֆիլմի ստեղծման տեխնիկական մասից, ռեժիսորը նկատում է՝ նկարահանումները խիստ դժվար են անցել՝ մի կողմից համավարակի ստեղծած սահմանափակումները, մյուս կողմից, պատերազմն՝ իր առաջացրած ֆիզիկական և բարոյական խնդիրներով, որոնցից շատերը գրեթե անհնար էր հաղթահարել, բայց…

«Գիտես, հատկապես պատերազմի դրվագները նկարահանելուց չէի կարողանում օբյեկտիվ մարդու՝ ռեժիսորի դերում մնալ։ Ի վերջո, դու հեղինակ ես, սթափ մնալու և իրողությունները սառնասիրտ կերպով վերլուծելու և ներկայացնելու բեռը հենց քո ուսերին է։ Ըստ էության, դա է իրենից ներկայացնում վավերագրող ռեժիսորի աշխատանքը։ Բայց ինձ մոտ չէր ստացվում Նվարդ… Ես ինձ բռնացնում էի՝ արտասվելու վրա, երբ, օրինակ, լսում էի ֆիլմի հերոսուհու՝ Մարիամի պատմությունը, ով ամեն երեկո, ճիշտ նույն ժամին գամվում էր հեռուստաէկրանին ու անթարթ հայացքով, շունչը պահած, ուշադիր լսում զոհված տղաների անունները՝ հույսով, որ չի կարդա կամ չի լսի իր զինվոր տղայի անունը։ Նկարահանման հրապարակում ես չէի կարողանում սթափ ուղեղով լսել, թե ինչպես է ամիսներ շարունակ առանց տուն գնալու, Երևանի հիվանդանոցներում կորոնայի դեմ պայքարած բժիշկ Վահեն միանգամից երևանյան կլինիկայից տեղափոխվել է ռազմաճակատի թիկունք, հույսով՝ այնտեղ գտնել զինվոր եղբորը, փնտրտուքներին զուգահեռ շարունակել իր կամավոր աշխատանքն՝ այս անգամ արդեն առաջին գծում և մի օր այնտեղ գտել եղբոր դին…։

Սրանք պարզապես մարդկային անհատական ողբերգություն լինելուց զատ, մեր բոլորի ցավն էր, բոլորինս։ Արդեն նկարահանումներից հետո՝ մոնտաժի փուլում, լինում էին պահեր և իրավիճակներ, երբ ուղղակի պայթում էի… Դուրս էի գալիս մոնտաժային սենյակից, չէի կարողանում կողքից նայել այն ամենին, ինչի միջով մենք անցանք։ Վերջապես, շնորհիվ նվիրված և պրոֆեսիոնալ թիմի, մենք ավարտին հասցրինք ֆիլմը, իսկ հիմա, արդեն, ես պատրաստվում եմ սկսել ֆիլմի փառատոնային տարբերակը։ Ուզում եմ, ոչ միայն այստեղ՝ մեր մեջ, մենք մերոնցով նայենք «Դիմակայություն»-ը, այլ աշխարհի հետ երկխոսության մեջ մտնենք՝ ֆիլմի միջոցով։ Հույս ունեմ՝ կհաջողվի։ Դեռևս գործընկերներ և հովանավորներ փնտրելու ճանապարհին ենք»,- ասում է ռեժիսորը։

Ամփոփելով զրույցը, Արման Երիցյանն անդրադառնում է ֆիլմի ընթացքում պարբերաբար հայտնվող քոչարու ուղեկցող տեսարանին. «Ամեն անգամ էկրանին հայտնվող պարուհիները (ի դեպ, քոչարին՝ ռեժիսորի նախընտրությամբ, ֆիլմում պարում են միայն կանայք) բժշկական դիմակով են։ Դե՜, հակահամաճարակային պարտադիր միջոցառումներից մեկն էր՝ կրել դիմակ։ Բայց ֆիլմի ավարտին՝ քոչարու վերջին տեսարանում դիմակները հանված են։ Ինձ մոտ տպավորություն էր, թե 2020 թվականին մեզ պարտադրված այս արհավիրքները, ինչպես արդեն ասեցի՝ գերտերությունների հասցրած ապտակները, մենք ազգովի լուռ տանում ենք՝ ծանր խաչի նման։ Ինչի՞ էինք մենք լուռ… Ինչի՞ կամ ո՞վ էր փակել մեր բերաններն այն ժամանակ, երբ թշնամին մեզ վրա ֆոսֆորային կրակ էր թափում, կամ արգելված կասետային զենքով պանում մեզ։ Ինչի՞ էինք մենք լուռ, երբ աշխարհն է ասում՝ համաշխարհային համաճարակային պանդեմիաների ժամանակ պատերազմներ հրահրելն, ուղղակի, անթույլատրելի է, իսկ մեզ հենց համաճարակի պիկին մի նոր աղետ դեմ տվին։ Ես ուզում եմ, որ մենք, ի վերջո, բացենք մեր բերանները, որ մենք խոսենք ու վստահ խոսենք, որ մեզ հետ այսպես վարվելն, ուղղակի, անթույլատրելի է եղել, որ մենք չենք հարմարվել և չենք հարմարվելու այս ամենի հետ։ Սա է նաև մեծ իմաստով «Դիմակայություն»-ը նախաձեռնելու և անելու իմ հիմնական մոտիվացիաներից մեկը»,- ասում է ռեժիսոր Արման Երիցյանը։

Աղբյուր` Փաստինֆո