Փաստ ինֆո

Հեղինակավոր The National Interest պարբերականում Մայքլ Ռուբինը ծավալուն հոդված է հրապարակել՝ կոռումպացված Ադրբեջանի մասին` վերլուծելով, թե ինչ հետևանքներ կունենա, եթե արեւմուտքը շարունակի անտեսել բռնապետ Իլհամ Ալիևի կողմից Ադրբեջանում ստեղծված իրողությունները:

Ըստ Ռուբինի, գաղտնիք չէ, որ Ադրբեջանը աշխարհի ամենակոռումպացված երկրների շարքում է։ Transparency International-ը Ադրբեջանը դասում է Ռուսաստանի, Մալիի և Մալավիի հետ նույն շարքում: Հեղինակը միաժամանակ համեմատության համար հայտնում է, որ Հայաստանը վարկանիշային աղյուսակում գտնվում է Հունաստանի և Սլովակիայի կողքին, իսկ Վրաստանն էլ ավելի լավ ցուցանիշ ունի: Պանդորայի փաստաթղթերի վերջին բացահայտումը ցույց տվեց, որ ադրբեջանցի բարձրաստիճան պաշտոնյաների ընտանիքների անդամները գնել կամ վաճառել են տասնյակ միլիոնավոր դոլարների շքեղ անշարժ գույք։

Ռուբինը կարծում է, որ Արևմտյան երկրներն անտեսել են Ալիևի կոռուպցիան և բռնաճնշումները մի շարք պատճառներով։ Միացյալ Թագավորությունը պաշտպանում է Ադրբեջանին միջազգային ֆորումներում, որովհետև British Petroleum-ը շահեր ունի Ադրբեջանի էներգետիկ շուկայում:

«Թեև Չինաստանի առևտուրն Ադրբեջանի հետ շատ ավելի փոքր է Մեծ Բրիտանիայի համեմատ, Պեկինի հավակնություններն Ադրբեջանում արագորեն աճում են, ինչը ճակատագրի հեգնանքով Չինաստանին և Միացյալ Թագավորությանը դաշնակիցներ է դարձնում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում և ստիպում կույր աջակցություն առաջարկել Ադրբեջանին, այն դեպքում, երբ ՄԱԿ-ը քննարկում է Հարավային Կովկասին վերաբերող հարցեր»։

Իսրայելը, երկարամյա կապեր ունի Ադրբեջանի հետ, որոնք ամրապնդվել են զենքի և էներգետիկայի առևտրով: 2020-ին Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանը պատերազմի ընթացքը շրջելու համար իսրայելական անօդաչու թռչող սարքեր է օգտագործել ինչպես քաղաքացիական, այնպես էլ ռազմական թիրախների դեմ՝ այն բանից հետո, երբ Լեռնային Ղարաբաղում էթնիկ հայկական ուժերը հետ էին մղում ադրբեջանական սկզբնական ներխուժումը:

«Իսրայելը և Միացյալ Նահանգները արժևորում են Ադրբեջանը երկու պատճառով՝ ռազմավարական դիրքի և Իրանի դեմ լրտեսության համար իր տարածքը տրամադրելու պատրաստակամության համար: Թեև հիմնականում շիայական Ադրբեջանը ժամանակին փորձում էր իրեն հեռու պահել Իրանից, վերջին տարիներին Ալիևը հենվում էր Ադրբեջանի անցյալի հեղինակության վրա և ամրապնդում կապերը Իրանի հետ`չնայած Թեհրանի հետ վերջին տարաձայնություններին: Ադրբեջանի հեղինակությունը որպես կրոնական հանդուրժող և աշխարհիկ երկիր, նույնպես կողմնակիցներ է գրավում Արևմուտքում»։
Ադրբեջանի իրականությունն անտեսելու ռազմավարական պատճառներից բացի, կա նաև խավիարային դիվանագիտության և ոսկե օդապարիկների իրողությունը։ Ադրբեջանը լավ է վճարում՝ ռեժիմը շռայլորեն ծախսում է նվերների, շքեղ հյուրանոցային համարների և ընթրիքների վրա և մուտքի թույլտվություն է տալիս նրանց, ովքեր թութակի պես կրկնում են պաշտոնական դիրքորոշումները, հրաժարվում են ուսումնասիրել կամ քննարկել հակափաստարկները: Իսրայելի որոշ պաշտոնյաներ բացահայտ խոսում են այն մասին, թե ինչպիսի հույսեր ունեն թոշակի անցնելուց հետո մտնել ադրբեջանական բիզնես ասպարեզ: Ամերիկացի նախկին պաշտոնյաները գուցե ավելի զուսպ են իրենց խոսքում, բայց նրանց գործողությունները էապես չեն տարբերվում:

Հոդվածագիրը հայտնել է, որ Ալիևի դիրքորոշումը պետք է հարցեր առաջացնի ցանկացած ազնիվ վերլուծաբանի մոտ, բայց Ադրբեջանին ավելի շուտ ռազմավարական խոչընդոտ է դարձնում այն, որ Ալիևի մոտ աճում է դժկամությունը՝ մնալ Ադրբեջանի սահմաններում։ Խնդիրը դուրս է գալիս Հայաստանի հետ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ վեճերից, և վերածվում է բուն Հայաստանի նկատմամբ Ալիևի տարածքային պահանջների, որոնք վերջին տասնամյակում Ադրբեջանի բռնապետն ավելի ու ավելի է բարձրաձայնում:

Մինչ Մինսկի խմբի դիվանագետներն առաջ էին քաշում «հող խաղաղության և անվտանգության դիմաց» բանաձևը, Ալիևը ադրբեջանցիներին խոստանում էր, որ Լեռնային Ղարաբաղից և հարակից շրջաններից հայերի հեռանալը կլինի միայն վերջնական լուծման առաջին փուլը: Թեև իրար հաջորդող մի քանի պետքարտուղարներ Ալիևի խոսքերն իր դեմ էին օգտագործում, Ալիևը չէր փորձում խաբել իր լսարանին: 2016թ. դեկտեմբերին Տերտեր շրջանում Ալիևը հայտարարեց. «Այսօր մենք ժամանակակից Հայաստանի Հանրապետության նկատմամբ որևէ հավակնություն չունենք: Մենք մտադիր չենք ռազմական ուժով վերադարձնել Երևանը, Մեղրին, Գորիսը, բայց ես վստահ եմ, որ կգա ժամանակը, և մենք՝ ադրբեջանցիներս, կվերադառնանք մեր բոլոր պատմական հողերը»:

Վերջին տարիներին, երբ Ադրբեջանի տնտեսությունը լճացել կամ անկում էր ապրում նավթի գների անկման ֆոնին, Ալիևն ավելի ու ավելի էր հակված ռևանշիստական պնդումների՝ հասարակության ուշադրությունը սեփական սխալ կառավարումից շեղելու համար:
Լեռնային Ղարաբաղի վերջին պատերազմում Ադրբեջանի հաղթանակից հետո Բաքվի զորահանդեսի ժամանակ Ալիևը Երևանը անվանեց Ադրբեջանի «պատմական հողեր»: Նման հռետորաբանությունը խաթարում է խաղաղության հույսերը։

«Անցյալ ամիս Ալիևը սառը ջուր լցրեց Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի շուրջ բանակցություններ սկսելու վերաբերյալ Հայաստանի խնդրանքի վրա՝ զգուշացնելով հայերին, որ նրանք պետք է զերծ մնան այդ թեմայի բարձրաձայնումից, քանի որ Ադրբեջանն ավելի շատ պատմական հիմքեր ունի հավակնելու Հայաստանի այնպիսի տարածքների, ինչպիսիք են Զանգեզուրը և Սևանա լիճը»:

Մի բան է, որ Ադրբեջանը չի ցանկանում Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ ունենալ, ինչը կարելի է շտկել, բայց բոլորովին այլ բան է մերժել Հայաստանի գոյության իրավունքը։

Ռուբինը նշում է, որ հաշվի առնելով Ադրբեջանի ողջ հարստությունը՝ ադրբեջանցիների մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամուտն իրականում ավելի քիչ է, քան վրացիների և հայերի եկամուտը։ Սա այն դեպքում, երբ հայերը գոյատևում են թուրք-ադրբեջանական տնտեսական շրջափակման պայմաններում: Ադրբեջանն այժմ կանգնած է կատարյալ փոթորկի առջև։ ՄինչԱլիևը ձգտում է իր կնոջն ու որդուն առաջ մղել որպես իրեն փոխարինող, շարքային ադրբեջանցիները գնալով ավելի են հիասթափվում իրենց ծանր վիճակից: Նրանք նաև տեսնում են Ալիևի Լեռնային Ղարաբաղի հաղթանակի գինը, այն է՝ ռուսական և թուրքական զորքերի կողմից Ադրբեջանի ինքնիշխանության ոտնահարում:

«Ալիևը կարող է համարել, որ Հայաստանը թույլ է, բայց ոչ մի ներխուժում Հայաստան չի սահմանափակվի երկու պետություններով: Հայաստանի վրա ցանկացած հարձակում կռվի մեջ կներքաշի Թուրքիային, Ռուսաստանին և, հավանաբար, նույնիսկ Իրանին՝ ճգնաժամ ստեղծելով Հյուսիսատլանտյան դաշինքի (ՆԱՏՕ) համար: Անգամ եթե ագրեսիան չբերի արտաքին միջամտության, ադրբեջանական կողմից հայկական տարածքի գրավումը ոչ թե կլուծի, այլ կհետաձգի Ադրբեջանի ներքին խնդիրների լուծումը, կթուլացնի նրա տնտեսությունը և նրան փակ շրջանի մեջ կգցի: Մյուս կողմից, եթե ադրբեջանական ճնշումը ստիպի Հայաստանին զոհաբերել ինքնիշխանության որոշ հատված՝ հանուն անվտանգության և մտնել Ռուսաստանի հետ անվտանգության ավելի լայն դաշինքի մեջ, ապա Միացյալ Նահանգները և ՆԱՏՕ-ն շուտով այլ հետևանքների առաջ կկանգնեն»:

Ալիևը կարող է լինել բռնապետ լինել, բայց Արևմուտքի կողմից Ադրբեջանի նոր իրականության ժխտումը և նրա աճող ռազմատենչության անտեսումը խոստանում են տարածաշրջանում արդարության և ժողովրդավարության համար ավելի արյունալի ապագա, քան նա ինքն է: Խոսքը ոչ միայն երկու փոքր պետությունների միջև ինչ-որ տեսական վեճի մասին է, այլև Արևմուտքի ռազմավարական դիրքորոշման մասին։

Աղբյուր` Փաստինֆո