Փաստ ինֆո

«Հենակետ» վերլուծական կենտրոնն ամփոփել ու հրապարակել է համառոտ տեղեկություններ  անցած շաբաթվա ընթացքում Ադրբեջանի հետ կապված կարևոր իրադարձությունների մասին.

«Ադրբեջանի հետ կապված պաշտոնական հայտարարություններ

Ադրբեջանի նախագահի խորհրդական Հիքմեթ Հաջիևը BBC-ի ադրբեջանական ծառայությանն ասել է, թե Ղարաբաղը Ադրբեջանի տարածքն է, իսկ ռուս խաղաղապահներն այնտեղ տեղակայվել են ժամանակավոր: Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահների մանդատի հետ կապված լրացուցիչ իրավական մեխանիզմների հարցի կապակցությամբ քննարկումները շարունակվում են։

Սեպտեմբերի 6 -ին Բաքվում Պակիստանի պաշտպանության օրվան նվիրված միջոցառում է անցկացվել: Միջոցառմանը մասնակցել է Ադրբեջանում Պակիստանի դեսպան Բիլալ Հային, ով նշել է, թե երախտապարտ են ադրբեջանական կողմին Քաշմիրի հարցում աջակցության համար և իրենք էլ միշտ պատրաստ են աջակցել Ադրբեջանին։

Լրագրողների հետ զրույցում ՀՀ-ում ԱՄՆ դեսպան Լին Թրեյսին հայտարարել է, թե իրենք չեն համարում, որ ԼՂ կարգավիճակը լուծված է, ԱՄՆ-ը ջանքեր է գործադրում, որպեսզի Հայաստանին և Ադրբեջանին վերադարձնի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափի ներքո բանակցությունների սեղանի շուրջ։ Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն անընդունելի է անվանել ՀՀ-ում ԱՄՆ դեսպանի հայտարարությունները:

Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ  Մարիա Զախարովան հայտարարել է, թե ՌԴ-ն ուշադիր հետևում է Հայաստանում և Ադրբեջանում ընթացող քննարկումներին՝ երկու երկրների միջև խաղաղ պայմանագրի կնքման վերաբերյալ, ԼՂ կարգավիճակի խնդրի լուծման հետ կապված: Նա նշել է, որ, ցավոք, քաղաքական հարցերի վերաբերյալ հիմնարար տարաձայնությունները դեռ պահպանվում են:

Ադրբեջանի ռազմական ոլորտին վերաբերող իրադարձություններ

Թուրքիայի ՊՆ ներկայացուցիչ Փընար Քարան նշել է, թե Թուրքիան և Ադրբեջանը սկսել են ռազմական համագործակցության նոր համատեղ նախագիծը, որը կոչվում է «Եղբայրական բրիգադ»: Խոսքը երկու պետությունների զինված ուժերի համատեղ գործունեության կազմակերպման, ուսուցման և կառավարման պլանավորման մասին է:

Թուրքիայի ՊՆ-ն հայտարարել է, թե սեպտեմբերի 6-10-ը թուրք և ադրբեջանցի զինվորականները՝ «Կոմանդոսի համատեղ գործողություններ» խորագրով զորավարժություններ են անցկացրել  Լաչինում:

Իսկ Ադրբեջանի ՊՆ-ի հաղորդմամբ՝ Ադրբեջանի և Թուրքիայի միջև ռազմական ոլորտում համագործակցության մասին պայմանագրի համաձայն՝ Լաչինի շրջանում անցկացվել են մարտական կրակոցով համատեղ մարտավարական զորավարժություններ, որի ընթացքում հատուկ ուշադրություն  է դարձվում բարդ տեղանքներում ժամանակակից ռազմական տեխնիկայի օգտագործման հմտությունների կատարելագործմանը:

Ադրբեջանցի որոշ փորձագետներ պնդել են, որ Լաչինի՝ որպես զորավարժությունների անցկացման վայրի ընտրությունը պատահական չէ։ Բաքվում մտավախություններ կան, որ իրադրության հնարավոր սրման դեպքում Հայաստանը անմիջապես կփորձի կրկին լիակատար վերահսկողություն սահմանել Լաչինի միջանցքի նկատմամբ։

Շաբաթվա ընթացքում շարունակվել են Թուրքիայի Քոնիա քաղաքում ընթացող «ԹուրԱզ Շահինի-2021» թուրք-ադրբեջանական համատեղ թռիչքային մարտավարական զորավարժությունները, որոնք ընթանալու են մինչև սեպտեմբերի 17-ը: Զորավարժությունների պլանի համաձայն՝ ադրբեջանցի և թուրք ռազմական օդաչուները ցերեկային ժամերին մարտական առաջադրանքներ են իրականացրել։

Նշենք, որ ադրբեջանցի ռազմական օդաչուներն այս զորավարժություններին մասնակցում են Սու-25 գրոհիչ ինքնաթիռներով և ՄիԳ-29 կործանիչներով: Շաբաթվա ընթացքում շարունակվել են Ադրբեջանի և Թուրքիայի հանրապետությունների ստորջրյա հարձակման և ստորջրյա պաշտպանության խմբերի մասնակցությամբ համատեղ զորավարժությունները:

Ադրբեջանի առանձին համազորային բանակի ՀՕՊ ստորաբաժանումներում շաբաթվա ընթացքում համակցված զորավարժություններ են անցկացվել: Սեպտեմբերի 12-ից Բաքվում «Երեք եղբայր-2021» խորագրի ներքո սկսվել են Ադրբեջանի, Թուրքիայի և Պակիստանի հատուկ նշանակության ուժերի մասնակցությամբ համատեղ միջազգային զորավարժությունները, որոնք կշարունակվեն մինչև սեպտեմբերի 20-ը:

Սեպտեմբերի 8-ին Զաքիր Հասանովն այցելել է Ադրբեջանի կապի զորամասերից մեկը և զննել է կապի միջոցների ու տեխնիկայի ընթացիկ և միջին վերանորոգման համար նախատեսված լաբորատորիաները, ինչպես նաև այլ սպասարկման, վարչական սենյակները և պահեստները:

Ադրբեջանական ԶԼՄ-ների հաղորդմամբ՝ Ադրբեջանում թուրքական բանակի ներկայացուցչություն է ստեղծվել, որի կազմում ընդգրկվել են 4 թուրք գեներալներ։ Խումբը ղեկավարելու է Թուրքիայի ցամաքային զորքերի օպերատիվ մասի ղեկավար, գեներալ-մայոր Բախտիյար Էրսայը։

Նշենք, որ մինչ այդ ռուսական մամուլում նշվել էր, որ 2020 թ-ի աշնանը Էրսայի գլխավորած թուրք զինվորականների խումբն անմիջականորեն մասնակցել է Արցախի դեմ ռազմական գործողությունների կազմակերպմանը: Թուրքական հրամանատարությունը ներկայացնելու են նաև գեներալ Աբդուլա Գաթիրչին, գեներալ Էնդի Գյուները, որը գլխավորելու է հրամանատարության շտաբը, և ռազմական կցորդ, գեներալ Զաքարիա Յալչինը:

Ադրբեջանական որոշ լրատվամիջոցներ ընդգծել են, որ Թուրքիայի ԶՈւ հրամանատարության հատուկ խմբի առկայությունն Ադրբեջանում նորություն չէ: Այն երկրում գործել է 1992 թ-ից, սակայն միակ տարբերությունն այն է, որ ավելի վաղ այս խումբը ներկայացված էր ավելի ցածր աստիճանի սպաներով: Մի շարք լրատվամիջոցներ էլ նշել են, թե Արդրբեջան թուրքական ռազմական կոնտինգենտ ուղարկելու հարցը մնում է օրակարգային և անհրաժեշտության դեպքում կիրականացվի։

Ադրբեջանում հաջողությամբ ավարտվել է «Մի» տիպի ռազմատրանսպորտային ուղղաթիռի վերանորոգումը, որն իրականացվել է ռուս մասնագետների հետ համատեղ։ Նման լայնածավալ նախագծի իրականացման կապակցությամբ ադրբեջանական «Զաբրատ» օդանավակայանում տեղի է ունեցել ուղղաթիռի ընդունման միջոցառում Ադրբեջանի ՌՕՈւ հրամանատար Ռամիզ Թաիրովի մասնակցությամբ։

Ադրբեջանի զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետը Քերիմ Վելիևն այցելել է Թուրքիա, որտեղ
մի շարք հանդիպումներ կանցկացնի Թուրքիայի ռազմական ղեկավարության հետ, որոնցում կքննարկի ռազմական, ռազմատեխնիկական, ռազմակրթական և այլ ոլորտներում համագործակցության հարցեր: Այցը կտևի մինչև սեպտեմբերի 14 -ը:

Ադրբեջանական լրատվամիջոցները գրել են, թե երկրի ֆինանսների նախարարության կանխատեսմամբ՝ 2022 թ-ին Ադրբեջանը պաշտպանության և անվտանգության վրա կծախսի գրեթե 3 միլիարդ դոլար։

Հայ-ադրբեջանական սահմանային լարվածության մասին

Շաբաթվա ընթացքում Ադրբեջանը շարունակել է խախտել հրադադարը Արցախի սահմաններին՝ կրակելով հայկական դիրքերի և խաղաղ բնակավայրերի ուղղությամբ։ Հայկական մամուլում հրապարակումներ են եղել, որ ադրբեջանական սադրանքներով պայմանավորված գնալով սրվում են Արցախում տեղակայված ռուս խաղաղապահների և ադրբեջանցիների հարաբերությունները։

Հատկանշական է, որ Արցախում ռուսաստանյան խաղաղապահ զորախմբի նոր հրամանատարի նշանակման մասին լուրը Ադրբեջանում ընդունել են առանց մեծ ոգևորության։ Ադրբեջանական մամուլում մեկնաբանություններ են հնչել, որ վերջին տարիներին Միխայիլ Կոսոբոկովին հասցրել է ծառայել հետխորհրդային տարածքի գրեթե բոլոր այն տարածաշրջաններում, որտեղ պաշտոնական Մոսկվան նախապատվությունը տվել է ոչ թե տարածքային ամբողջականությանն, այլ ազգերի ինքնորոշման սկզբունքին։

Սեպտեմբերի 10-ին Ռուստամ Մուրադովը Զաքիր Հասանովին է ներկայացրել Արցախում ռուսական խաղաղապահ զորախմբի նոր հրամանատար գեներալ-մայոր Միխայիլ Կոսոբոկովին: Ադրբեջանական մի շարք լրատվամիջոցներ այս հանդիպումը համեմատելով Մուրադովի և Կոսոբոկովի երևանյան այցի հետ, եզրակացրել են, որ ադրբեջանական կողմի տոնը շատ չոր է:
Ավելին, Ադրբեջանի ՊՆ-ն անգամ հարկ չի համարել հրապարակել Հասանովի լուսանկարը ռուս գեներալների հետ, որը կարելի է մեկնաբանել որպես պաշտոնական Բաքվի դժգոհություն խաղաղապահների գործողություններից: 

Շաբաթվա ընթացքում հայկական լրատվական դաշտում ակտիվորեն քննարկվել է Գորիս-Կապան ավտոճանապարհին ադրբեջանցիների կողմից ոստիկանական կետի տեղադրման թեման։ Ադրբեջանի ներքին գործերի նախարարությունը նշել է, որ իրենց պարտականություններն իրականացնելու նպատակով ստեղծվում են ոստիկանական կետեր։

Իսկ ՀՀ ԱԱԾ-ն տեղեկացրել է, որ սեպտեմբերի 12-ի կեսօրից Գորիս-Կապան միջպետական ճանապարհի Որոտան բնակավայրի մոտ Ադրբեջանի ոստիկանության կողմից իրականացվում է իրանական պետհամարանիշներով բեռնատարների վարորդների ու բեռի փաստաթղթերի ստուգում։

Ադրբեջանական լրատվամիջոցներում հայտնվել են նոր տեսանյութեր, որտեղ երևում է, թե ինչպես են իրանական բեռնատարները մուտք գործում ԼՂ: Ըստ տեղեկությունների՝ օգոստոսի 11-ից սեպտեմբերի 10-ն ընկած ժամանակահատվածում 58 բեռնատարներ տարբեր նպատակներով մտել են Ստեփանակերտ, որոնցից 55-ը հետ են գնացել:

Ադրբեջանական լրատվականներն ընդգծել են, որ ռուս խաղաղապահները հայկական գրանցման համարներ են դրել իրանական բեռնատարների վրա, որպեսզի թաքցնեն Ստեփանակերտ մեկնող իրանական բեռնատարների ճշգրիտ թիվը: Ադրբեջանի ՊՆ-ն նամակներ է ուղարկել ՌԴ ՊՆ խաղաղապահ ուժերի հրամանատարությանը՝ նշելով, թե «այլ երկրների անձինք և նրանց փոխադրամիջոցները չեն կարող մուտք գործել Ադրբեջանի տարածք առանց Ադրբեջանի համաձայնության»:

Արցախից գրավված տարածքներում ադրբեջանական նախագծերի մասին

Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն ներկայացրել է Ադրբեջանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև եռակողմ համաձայնագրի ստորագրումից հետո 300 օրերի ընթացքում Ղարաբաղում կատարված աշխատանքների ամփոփագիրը:

Նշվել է ավելի քան 15 հազար հեկտար տարածք ականներից մաքրելու, դեպի Ֆիզուլիի միջազգային օդանավակայան փորձնական թռիչքների իրականացնելու, Կովսականում (Զանգելան), Լաչինում միջազգային օդանավակայանների կառուցելու, «խելացի գյուղեր» հիմնելու, ենթակառուցվածքները վերականգնելու և արևային էներգիայի արտադրության համար ձեռնարկություններ ստեղծելու ծրագրերի մասին:

Ադրբեջանի էներգետիկայի նախարար Փարվիզ Շահբազովը հայտարարել է, թե Արցախից գրավված տարածքներում էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը կապահովվի վերականգնվող էներգիայի աղբյուրներով: Իսկ Ադրբեջանի էկոլոգիայի և բնական պաշարների փոխնախարար Վուգար Քերիմովը նշել է, թե  առաջարկներ կան Ղարաբաղում Բարգուշադ և Հաքարի գետերի վրա նոր ջրամբարների կառուցման վերաբերյալ:

Ադրբեջանի ֆինանսների նախարարությունը հայտնել է, թե Արցախից գրավված տարածքներում նախատեսվում է ներդնել հատուկ հարկային ռեժիմ, որն անհրաժեշտ է այդ հողերում ներդրումների հոսքը խթանելու համար: Ադրբեջանի գյուղատնտեսության նախարարությունից հայտարարել են, որ 2022 թ-ին սերմացուի սուբսիդիաներ կտրամադրվեն Ղարաբաղում աշխատող ֆերմերներին:

Ադրբեջանի ավտոմոբիլային ճանապարհների պետական գործակալության մամուլի ծառայության ղեկավար Անար Նաջաֆլին հայտարարել է, թե «Հաղթանակի ճանապարհը» լիովին պատրաստ կլինի շահագործման հանձնել սեպտեմբերի վերջին: Նա նշել է, որ 101 կմ երկարությամբ ճանապարհի ասֆալտապատումն արդեն ավարտված է:

Ադրբեջանական լրատվամիջոցների ուշադրությանն է արժանացել Շուշիի գլխավոր խորհրդանիշներից Իսահակի աղբյուրի (Իսաբուլաղ) վերականգնումը: Ադրբեջանի առաջատար երիտասարդական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ սեպտեմբերի 10-ին ժամանել են Շուշի և ծանոթացել քաղաքին։ Սեպտեմբերի 12-ին կազմակերպվել է Ակնայի (Աղդամ) նախկին բնակիչների հերթական ուղևորությունը դեպի այդ քաղաք։

Սեպտեմբերի 9-ին Ջեյհուն Բայրամովը ընդունել է Թուրքալեզու պետությունների համագործակցության խորհրդի գլխավոր քարտուղար Բաղդադ Ամրեևի գլխավորած պատվիրակությանը։ Ամրեևը նշել է, որ կազմակերպության մասնակից բոլոր երկրների ընկերությունները շահագրգռված են մասնակցել Արցախից գրավված տարածքների վերականգնման գործընթացին՝ ընգծելով, որ մեծ թվով գործարարներ կմասնակցեն Բաքվի գործարար համաժողովին:

Ղարաբաղի տարածաշրջանի վերականգնմանն ու զարգացմանը նվիրված թուրքալեզու պետությունների գործարար համաժողովի ընթացքում իր ունեցած ելույթում Թուրքիայի առևտրի նախարար Մեհմեդ Մուշը հայտարարել է, թե թուրքական ընկերությունները մեծ փորձ ունեն ոչ միայն շինարարության, այլև ինովացիոն ոլորտում: Նրանք կարող են աջակցել Ղարաբաղի վերականգնման գործընթացին:

Բաքվում ընթացող Թուրքալեզու պետությունների համագործակցության խորհրդի անդամ երկրների էկոնոմիկայի  նախարարների 10-րդ նիստում Հունգարիայի արտաքին գործերի և առևտրի նախարարության անվտանգության քաղաքականության գլխավոր քարտուղար Պետեր Շտարայը հայտարարել է, թե Հունգարիան շահագրգռված է մասնակցել  Ղարաբաղի վերականգնման աշխատանքներին:

Տարածաշրջանային նախագծերի շուրջ զարգացումներ

Սեպտեմբերի 10-ին Բաքվում իր աշխատանքն է սկսել Թյուրքալեզու պետությունների համագործակցության խորհրդի մասնակից երկրների էկոնոմիկայի նախարարների 10-րդ նիստը, որի ընթացքում կազմակերպության անդամ երկրների միջև ստորագրվել է փոխըմբռնման հուշագիր՝ տարբեր տնտեսական գոտիների գործունեության ոլորտում տեղեկատվության և փորձի փոխանակման վերաբերյալ։

Նիստի շրջանականերում Ուզբեկստանի ներդրումների և արտաքին առևտրի նախարարի առաջին տեղակալ Ազիզ Վոյտովն ասել է, թե Տաշքենդը շահագրգռված է Ադրբեջանի և Թուրքիայի տարածքով դեպի Եվրոպա Անդրկասպյան տրանսպորտային միջանցքի զարգացմամբ։ Նրա խոսքով՝ հետաքրքրություն է ներկայացնում նաև Կենտրոնական Ասիայի երկրներով դեպի Հնդկաստան, Չինաստան և Պակիստան երթուղին:

Միջազգային առևտրային Vitol և ադրբեջանական SOCAR պետական ընկերությունները պայմանավորվել են մոտ 1 միլիոն տոննա թուրքմենական նավթ փոխադրել Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան խողովակաշարով: Նավթի մատակարարումը կսկսվի հոկտեմբերից։

Ադրբեջանում ԱՄՆ դեսպան Լի Լիտցենբերգերը սեպտեմբերի 10-ին Կովկասյան էներգետիկ անվտանգության սիմպոզիումի բացման արարողությանը շնորհավորել է Ադրբեջանին Հարավային գազային միջանցքի շինարարության ավարտի կապակցությամբ, որը «կաջակցի Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգությանն առաջիկա տասնամյակներում»։ Ըստ դեսպանի՝ «Հարավային գազային միջանցքն» Ադրբեջանին և SOCAR-ին էներգետիկ անվտանգության առումով առաջին պլանում է դնում ԱՄՆ-ի շատ դաշնակիցների և գործընկերների համար:

Գերիների վերադարձի և ականապատման խնդիրների մասին

Շաբաթվա ընթացքում ՀՀ ՄԻՊ-ը Ադրբեջանում հայ գերիների խոշտանգումների վերաբերյալ զեկույց է ներկայացրել։ Սեպտեմբերի 7-ին ռուսական խաղաղապահ զորամիավորման հրամանատար Ռուստամ  Մուրադովը Բաքվից Երևան է տեղափոխել երկու հայ գերիների: Փոխարենը, Մուրադովն ադրբեջանական կողմին է փոխանցել օգոստոսի 25-ին Մարտակերտում ձերբակալված Ջամիլ Բաբաևին:

Ադրբեջանում Ֆրանսիայի դեսպան Զաքարի Գրոսը Twitter- ի իր էջում գրել է, թե Ֆրանսիան պատրաստ է այս տարի 400 հազար եվրո հատկացնել Ադրբեջանին Ղարաբաղում ականազերծման աշխատանքների համար: Աղդամի շրջանի Գործադիր իշխանության ղեկավարի տեղակալ Ալլահվերեն Ալիևը հայտնել է, որ Աղդամ քաղաքի տարածքն ամբողջությամբ մաքրվել է ականներից և չպայթած զինամթերքից:

Այլ թեմաներ

Ադրբեջանական լրատվամիջոցները նկատել են, որ ՌԴ կառավարության միասնական տեղեկատվական համակարգի պաշտոնական կայքից հեռացվել է հրապարակված «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն» ձևակերպումը:

Ադրբեջանական մամուլում տեղեկություն է տարածվել, որ 30 տարվա ընթացքում առաջին անգամ Ադրբեջանի մարդատար ինքնաթիռը ներքին չվերթ է իրականացրել Հայաստանի օդային տարածքով: Մասնավորապես Turkish Airlines ավիաընկերության Boeing-737 ինքնաթիռը սեպտեմբերի 4-ին իրականացրել է Գանձակ (Գյանջա)-Նախիջևան TK326 չվերթը: Flight Radar-ի տվյալներով՝ օդանավի ուղին անցել է Սևանա լճի և Գեղարքունիքի մարզի հատվածով:

«Ադրբեջանական ավիաուղիներ»-ից (AZAL) հայտարարել են, որ «Turkish Airlines» ավիաընկերության Նախչըվան-Գյանջա չվերթն իրականացվել է Հայաստանի օդային տարածքի օդային ուղեգծով, որը հաստատվել է Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպության (ICAO) կողմից։ Ըստ «Ադրբեջանական ավիաուղիներ»-ի՝ իրենք թռիչքներ չեն իրականացնում Հայաստանի օդային տարածքով»։

Աղբյուր` Փաստինֆո