Փաստ ինֆո

Շուշիի գորգերի թանգարանի գունագեղ, խորհրդանշական, մոգական և մի տեսակ՝ տիեզերական ձգողականություն ունեցող գորգերը Շուշվա բոլոր ունիկալ թանգարաններում եղած ցուցանմուշների մեջ այն եզակի հրաշալիքներն են, որ փրկվել են։ Եվ փրկվել են մեն-մի մարդու՝ Վարդան Ասծատրյանի շնորհիվ։ Իհարկե, Վարդանը օրհասի ժամին ստիպված է եղել ընտրություն կատարել՝ փրկելով լավագույնները, իրենց տեսակի մեջ՝ բացառիկները, հները և արժեքավորները, որոնք հանգրվանել են Ալ. Թամանյանի անվան ճարտարապետության պետական թանգարանում:

Մեծ հաշվով՝ Վարդանը մի ողջ թանգարան փրկել ու հասցրել է Երևան՝ այն պարզ ու հստակ գիտակցությամբ, որ Շուշիի գորգերի թանգարանի հայկական արարումները որպես՝ «գիրս մնա հիշատակող»՝ հիշելի լինեն, ապրեն, գոյատևեն։ Բեռնատարի մի վարորդի մեքենայի մեջ տեղավորելով այնքան, որքան տեղավորվում է, խնդրել է նրան՝ փրկել Շուշիի թանգարանի գորգերը, որոնց պահպանելն ու սերունդներին փոխանցելն իր կյանքի գործն է համարել։ Շատ-շատերի, ինձ համար նույնպես՝ Վարդանը հերոս է, քանի որ փրկելով Շուշիի գորգերի թանգարանի արժեքավոր նմուշները, փրկել է հայերիս համար բացառիկ ու ներկայանալի բազում շերտեր, ծալքեր, խորքեր, մարդկության արարման արմատներն ու նախասկիզբը՝ թել-առ թել, նախշ առ նախշ՝ իմաստավորված հայկական գորգարվեստում․․․․

ՈՒ մտածում եմ՝ եթե այսօրինակ պատասխանատվություն և հայրենիքի զգացողություն ունենար Արցախի նախագահը, Շուշին այսօր այս կարգավիճակում չէր լինի։ Կամ՝ պատերազմ է, բա դու չե՞ս մտածում, որ Շուշիից տարհանել է պետք բոլոր թանգարանների ցուցանմուշները, թե՞ այս դեպքում էլ գործել է՝ եթե տարհանենք, ժողովուրդը կմտածի նախապես գիտցել են՝ ինչ պիտի լինի Շուշիի հետ։

Շուշին՝ «դժգույն, դժբախտ»՝ որակողի տեքստերին չանդրադառնանք, քանի որ ավելի դժգույն ու դժբախտ վիճակ, քան Բաքվի, իմա՝ Ալիևի պարբերաբար հնչող պնդումներին հպատակվելն է, դժվար է պատկերացնել։ Իսկ Բաքուն հայտարարում է շարունակ, թե՝ Ղարաբաղ այցելելու համար հայաստանցի պաշտոնյաները պետք է ստանան իր թույլտվությունը։ Վստահ կարելի է ասել, որ հենց այս պնդումների պատճառով է, որ ներկա իշխանության լիդերները սեպտեմբերի 1-2 -ին Շուշիում չեն լինելու։

Երևի Շուշիի ազատագրման պատմությունից հետո՝ առաջին անգամ։ Ի դեպ, կարելի է նրանց վախը բռնել, քանզի ի պատասխան Ալիևի հիշյալ տեքստերի, ՌԴ արտգործնախարար Լավրովը դեռ տարեսկզբին էր հրապարակավ ասել, որ «Ղարաբաղը /Արցախը/ ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության գոտի է, և որ հայաստանցի պաշտոնյաները կարո՛ղ են այցելել Ղարաբաղ, և հենց դրա համար էլ կա Լաչինի միջանցքը, որ ապահովված լինի Ղարաբաղի և Հայաստանի միջև կապը»։ Ցավոք՝ օտարներն են որոշում՝ կարող են, չեն կարող․․․

Բայց միևնույն է, նրանք խոսքերը մեկ արած՝ չգնացին։ Երևի դժվար էր ինքզինքը համոզել, որ եթե անգամ պարտվել ես, քեզ պարտված մի համարի։ Հեշտը նման պոպուլիզմով, այս դեպքում՝ «թարս աճած», ժողովրդին կերակրելն է։

Ես նայում էի հայոց Շուշիի գորգերի թանգարանում ազերիների «բացած գորգերի ցուցահանդես»-ի տեսանյութը ու մտածում կենսաբանության մասին․ մեր կառուցած գորգերի թանգարանում, Շուշիում մնացած մեր գորգերը՝ կախել են ու աշխարհին ցույց են տալիս, թե իրենցն է․․․ իսկ հայը ոչ միայն երբեք ուրիշի ստեղծածը չի յուրացնում, քանզի այնքան լիուլի է իրենը, ավելին, նույնիսկ ցավալիորեն անտարբեր է իր իսկ ունեցածը պահպանելու հանդեպ։ Սա՛ էլ կենսաբանություն է։ Այդպես, Շուշիի պատկերասրահի բազում արժեքավոր աշխատանքներ մնացին թշնամուն՝ Սարյան, Մինաս, Խանջյան․․․ավելի երիտասարդ ստեղծագործողների գործեր․․․Հիմա այնտեղ էլ մտել են, ինչ յուրացնելու է՝ յուրացրել․․․
«Ադրբեջանական գորգ» երևույթ գոյություն չունի, նրանք հայերի գորգերը տարիներ շարունակ հավաքել են, հատուկ գնում էին մերոնցից։ Ըստ ամենայնի, իրենց ծրագրային գործունեության մասն էր դա, Բաքվում, որքան հիշում եմ՝ 2008-ին գորգերի թանգարան արդեն իսկ բացել էին։ Բնականաբար, այնտեղ հիմնականում հայկական գորգերն էին ցուցադրության առարկան։ Հենց այդ նույն թվականին էլ հրատարակել էին «արևմտյան ադրբեջան» ծայրեծայր մտացածին գիրքը։
․

․․Շուշիի պատմությունը չարի ու բարու հավերժական հեքիաթի նման է։ Հիմա այդ պատմության մի անմոռանալի դրվագ էլ Վարդան Ասծատրյանը հյուսեց որպես գորգ։

Վստահ եմ՝ ինչպես գաղթի ճամփան բռնած մշեցիների ձեռամբ երկու կես արված «Մշո Ճառընտիր» մատյանի երկու կեսերը նորից գտան միմյանց, այդպես էլ՝ հայոց Շուշիի գորգերի թանգարանի բոլոր գորգերը նույն տանիքի ներքո լինելո՛ւ են նորից․․․

Հեղինակ՝ Ա. Ե.

Աղբյուր` Փաստինֆո