Փաստ ինֆո

Նկարիչ, դիզայներ Արթուր Մանուկյանը սիրում է աշխատել արխետիպերի հետ՝ հայկական ՈՒխտասարի սիմվոլներից մինչև՝  Մանդալայի սիմվոլը․․․Այդ առումով նրա աշխատանքները, վստահ կարելի է  սիմվոլիստական համարել։ Իր համոզմամբ՝   ավելի շատ պոստմոդեռնիստական են, քանի որ  ամենատարբեր, բազմազան   նյութերի փոխկապակցությունը  առավել հատուկ է ժամանակակից կերպարվեստի  այդ  ոճին։  «Իմ ինտերպրիտացիաներն այսօրվա լեզվով են  խոսում արխետիպային նյութի հետ, արդյունքում՝ տեղի է ունենում մշակութային հիշողության պահպանում և փոխանցում, ինչն էլ արվեստի էությունն է։  Այն է՝  ձևակերպել ժամանակակից արվեստի տեսլականը և ավելի հասկանալի լեզվով փոխանցել սերունդներին։ Այս բանաձևի առանցքում է գտնվում արվեստագետը։

Առավել անհատականացնենք հարցը՝ Արթուր Մանուկյանն   ի՞նչ է փնտրում արվեստում և ի՞նչ է գտնում, որոնումների մե՞ջ է, թե՞ իր հարցերի պատասխանները գտել է․․․

-Եթե ես ամեն բան գտած լինեի, էլ չէի զբաղվի արվեստով, թեպետ այսօր իմ սեփական բանաձևերը հստակ ձևակերպելու խնդիր ունեմ։ Եվ ամեն նոր ստեղծագործությանս միջոցով ես այդ բանաձևերն եմ ձևակերպում։ Արվեստագետի խնդիրն, ըստ իս, տվյալ ժամանակի հրամայականները ձևակերպելն է ու եթե հաջողվի՝ ապագայի հրամայականները սահմանելն ու այն հաջորդ սերունդներին փոխանցելը։ Ես իմ բանաձևումներն, իմ ասելիքը և ասելիքի ֆորման եմ փնտրում, որ կարողանամ այդ ֆորմայի միջոցով հասցնել մարդկանց։ Դա շարունակական պրոցես է։

-Ֆորմալ առումով բազմաժանր ստեղծագործող եք։ Օգտագործվող նյութի առումով ևս՝մետաղ՝ փայտ, ապակի, կտոր, նաև՝ գրաֆիկական աշխատանքներ․․․

-Մասնագիտությամբ դիզայներ լինելով, ինձ համար նյութերի փոխհարաբերությունը կարևոր է։ Ընդհանրապես, արվեստում ինձ ամենաշատը հետաքրքրում է փոխհարաբերությունների հարցը՝ դա լինի ծավալների, նյութերի փոխհարաբերություն, թե՝ մարդ- Աստված փոխհարաբերություն։ Դրանց կիզակետում է ձևավորվում, հղկվում արվեստագետի ոճը, ստիլը, նաև՝ասելիքի տեսլականաը։ Ինձ համար նյութը, նյութի նշանակությունը կարևոր դեր ունի։ Նյութն է թելադրում ֆորման և ֆորման թելադրում է նյութը։ Ֆունկցիան թելադրում է ֆորմա և հակառակը։ Ի դեպ, նյութերը պայմանական բնույթ ունեն, ինչի արդյունքում ես սահմանափակումներ չունեմ ստեղծագործելիս։ Շատ է պատահել, երբ ինձ ասել են՝ միայն բրոնզ, բայց ես գտնում եմ, որ դա սահմանափակում է։

-Կարծեմ՝ այդ տեսանկյունը հիմնականում քանդակագործներին է հատկանշական։

-Այո, հենց նրանցից եմ հաճախ լսում՝ լավ է, բայց որ բրոնզ լիներ․․․ասում են հետո՝ թե՝ բրոնզով արա, էլի։

-Քանդակագործներից խոսք գնաց ու այս համատեքստում չեմ կարող չանդրադառնալ այս համատեքստում տեղի ունեցած միտումներին։  Ըստ իս՝  2-3 տարի առաջվա՝ մարդաբոյ, անարվեստ քանդակներին հիմա էլ փոխարինելու են եկել ինչ-որ անսեռ  քանդակներ։  Կառավարության թիվ 3-րդ շենքի դիմաց տեղադրված գորշ ու տխուր արձանը՝ վկա, որն ըստ էության,  գենդերիզմի խորհրդանիշ է՝ պարտադրված՝ օտարների կողմից։ «Նախահայրենիքը», ԱՄՆ-ն է, որը  մի տեսակ մատրյոշկա խաղալիքի նման իր նմանակներն է արտահանում։ Հայաստանը տվյալ հանձնարարությունը ներմուծող երկիր է, փաստորեն․․․Բայց որքանո՞վ է այն մեր հոգեկերտվածքին հարազատ․․․

-Ես դա դիտարկում եմ որպես որոշակի քաղաքականության շարունակություն մեր երկրում, այսինքն, դա պարտադրված մոտեցում է, իսկ քանդակագործին պատվիրում են, նա էլ՝ անում է։ Կարծում եմ՝  այստեղ  մասնագիտական խորհուրդների՝ /գեղարվեստի, ճարտարապետության/՝ պակասն է առկա և  անհրաժեշտությունը՝ զգալի։ Նախկինում դրանք գործում էին, իսկ  այսօր՝ չկան։ Չկան ու մենք տեսնում ենք, թե պետական մրցանակների շնորհման ժամանակ ինչ է կատարվում։  Մասնագետների, պրոֆեսիոնալների անտեսման քաղաքականությունն այսօր առավել զգալի է դարձել, մինչդեռ ակնհայտ է՝  ճանաչված, մեծ համարում ունեցող արվեստագետների,   որոնց խոսքը որոշակի արժեք ունի քաղաքաշինության և գեղարվեստի բնագծում, անհրաժեշտությունը կա։ Այսինքն, մասնագիտական խորհուրդներն ու հանձնաժողովները հարկ է, որ  գնահատողական որոշիչ դեր կատարեն այս կամ այն քանդակը մայրաքաղաքում տեղադրելու համար։ Դա մեկ խնդիր, երկրորդը՝ մի բան, որն ԱՄՆ-ում է տեղադրված, նույն տրամաբանությամբ Հայաստան տեղափոխելը սխալ է։ Քաղաքային քանդակ հասկացողություն կա աշխարհում, նույնիսկ մեր քանդակագործներից ոմանք մեծ պայքար ծավալեցին, որ այս գաղափարը Երևանում էլ կյանքի կոչվի։

-Հավանաբար, քանդակագործ Նունե Թումանյանի նախաձեռնությունը  նկատի ունեք, նրա այդ գաղափարը ոգևորեց քանդակագործներին, մի շարք ցուցահանդեսների, հետաքրքիր գործերի ներկայացման   առիթ դարձավ, գիրք-ալբոմ ստեղծվեց, բայց․․․ ոչ Երևանում, ոչ էլ՝ այլ քաղաքներում դրանցից ոչ մեկն առայսօր մարմին չստացավ։ Իսկ հիմա, մեր ժամանակն արդեն որպես առաջնահերթություն բոլորովին այլ թեմաներ ու խնդիրներ է մեր առջև դրել․․․

-Այո, Նունե Թումանյանի նախաձեռնությունը նկատի ունեմ, ինքը պրոֆեսիոնալ լինելով երբեք չի խորշում մասնագետների հետ աշխատելուց։ Այնուհանդերձ, կան վատ օրինակներ, որոնց ամեն քայլափոխի տեսնում ենք՝ տարերայնորեն «կապիրովկա» անելու միտումը ես քաղաքական մտայնություններով եմ պայմանավորում։ Իհարկե, ոչ անմիջականորեն, բայց՝ քաղաքականության հետևանքով պարտադրվելով՝ դրանք մի քանի խնդիր են լուծում ըստ իս, նախ՝ փչացնում են հանրության ճաշակը, քանի որ քանդակը ձևավորում է քաղաքային հոգևոր միջավայր, իսկ դա մեծ դաստիարակչական նշանակություն ունի սերունդների համար։ Իմ օրինակով ասեմ՝ դեռ մանկությունից հիշողությանս մեջ մնացել է Ալեքսանդր Թամանյանի քանդակի ազդեցությունը, որին,  դառնալով նկարիչ՝ սկսեցի ավելի ուրիշ աչքերով նայել և ավելի խորը գնահատել նրա նշանակությունը։ Ընդ որում, ոչ թե՝ Թամանյանի նշանակության մասին եմ հիմա խոսում, այլ՝ քանդակի՛ գեղարվեստական արժանիքների, նրա ճարտարապետական լուծումների՝ մեր քաղաքի ձևավորման կոնտեքստում տեղի ընտրության և այլ կարևորությունների մասին։ Մասնագիտական խորհուրդներին որքան էլ ցենզուրա ասեն, եկեք-տեսեք, որ կյանքը կոնկրետ  օրինակներով էլ ցույց է տալիս՝ որոշակի խորհուրդներ պիտի լինեն։ Մրցանակների համար ժյուրի կա չէ՞, իսկ քաղաքային միջավայր ձևավորող քանդակների համար ո՞չ։ Դա աբսուրդ է։

Ցավոք․ տեսանելի և անտեսանելի շատ այլանդակությունների հետևում մեկ էլ՝ պարզվում է՝ կանգնած են որոշակի մարդիկ և որոշակի ֆինանսներ, որոնք ինչ-որ ճանապարհով աշխատել են և այսօրվա բառապաշարով՝  լվացվել մեծ գումարներ։

-Ձեր կարծիքով՝ ինչ ունեն այսօր հայերը Եվրոպայից ստանալու՝ մշակութային ոգեշնչման առումով։ Տոնինո Գուերան, օրինակ, խոստովանում էր, որ Հայաստանն աստվածային երկիր է և ամեն անգամ հետ վերադառնալով՝ ինքը տևական ժամանակ  ստեղծագործում է՝ այստեղից ստացված ոգեշնչումով, ոգեղենությամբ։

- Տեսեք, ամբողջ աշխարհում հետաքրքիր բան կա՝ Եվրոպան, Ամերիկան, երբ մի երկիր են զավթել, գաղութացրել են,առաջին խնդիրն է եղել զավթված երկրի մշակույթը տեղափոխել իրենց երկիր։ Ինչու։ Նրանք տարել են, տեղայնացրել և դարձրել են իրենց սեփականությունը։ Այսինքն, այնպես չի, որ նրանք կրկնօրինակել են։ Երբ մենք եվրոպացի նկարչի մոտ տեսնում ենք արևելյան ինչ-որ դրսևորումներ, դա պատահական և անմիջական կուրորեն արված կրկնօրինակումը չէ, այլև՝ նրանց պրիզմայով անցկացված, իրենց սեփականությունը դարձած  ստեղծագործության հետ գործ ունենք, որը հաջորդ էտապում ներկայացվում է որպես սեփական մշակույթ։ Իսկ մեզ մոտ դա վերցվում ու միանգամից  դրվում Երևանում։

Մի քանի տարի առաջ, Մոսկվայում, հենց Կրեմլում ինձ բախտ վիճակվեց տեսնել  Հենրի Մուրի իրական քանդակները, որոնք Մեծ Բրիտանիայի այգիներից ու պուրակներից հանել էին, հետն էլ՝  հանելով կամ կրկնօրինակելով այդ արձանների պատվանդանները, որոնք հողի մեջ էին ամրացված։  Այսինքն, արձաններն իրենց միկրոմիջավայրով էին տեղափոխել՝ այդպիսով հստակ ձևակերպելով, թե ինչու՞ են   դրանք դրվում այգում և ինչու՞ հենց իրենց հատուկ  պատվանդանով։ Իրականում, պարզ է՝ կոնտեքստից փորձել էին չկտրել, թեպետ՝ իր միջավայրից հանել-բերելով արդեն կտրել էին։ Այսինքն, այսպիսի նրբերանգներ  կան․․․ Միով բանիվ, ՈՒսպենսկի տաճարը, Կրեմլը  այդ  ընթացքում  Հենրի Մուր էին շնչում։ Եվ ես իրապես հասկացա   Մուրի արվեստի հզորությունը, քանզի նախաձեռնողները հնարավորինս կարողացել էին իր իսկական-բնական  միջավայրին համահունչ միջավայր ստեղծել՝ նրա արձանները միշտ   քաղաքի ճարտարապետությանը համահունչ են տեղադրվել։  Մեզ մոտ ամեն ինչ հակառակն է՝ ինչ ասես,  որտեղ ասես՝ կարող են տեղադրել առանց հաշվի առնելու առկա ճարտարապետությունն ու միջավայրը։  Ես այստեղ զուտ քաղաքականություն եմ տեսնում՝ միտված կամ փչացնելու  հանրության ճաշակը, կամ՝ դեգրադացնելու։ Սա էլ էքսպանսիայի մի տեսակ է։

-Դուք ասում եք՝ սիրում եմ աշխատել արխետիպերի հետ՝ բերելով ուխտասարյան սիմվոլների վերծանման ձեր  օրինակները, այսինքն, ժամանակակից նյութ ու տեքստ եք ներկայացնում, որոնց մեջ նախատիպերն են նստած․․․Չունե՞ք տպավորություն, թե՝  հին ազգերը ոսկոր են, որ մնացել են գլոբալիստների կոկորդին։

-Նման  միտումներ տեսնում եմ և մեր երկրում ընթացող այս պրոցեսներն էլ հեռահար կարգով ենթարկվում են այդ տրամաբանությանը։ Ընդհանրապես, իմ հակազդումը այդ ամենին՝ միշտ նույն կերպ է՝ արվեստի միջոցով, այն է՝ սեփական ինտերպրիտացիաներով՝ արխետիպային նյութի  նորովի, ժամանակակից  ներկայացմամբ՝ առավել հասկանալի լեզու  փոխանցել սերունդներին։

Ի վերջո, պլակատի  լեզվով, որին հաճախ եմ դիմում,  կարելի է պարզ ու լակոնիկ խոսել ամեն թեմայից՝ և՛քաղաքական, և՛սոցիալական ու մշակութային։

Զրույցը՝ Ա․Եսայանի

Աղբյուր` Փաստինֆո