Փաստ ինֆո

Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջեւ չկա դիվանագիտական հարաբերություն, հետեւաբար այս փուլում չի կարող իրականացվել պետական սահմանների սահմանագծում (դելիմիտացիա) եւ սահմանազատում (դեմարկացիա), քանի որ դրանք պահանջում են համատեղ հանձնաժողովների առկայություն,- «Փաստինֆո»-ի հարցմանն ի պատասխան հայտնել են ՀՀ ԱԳՆ-ից։ Ավելին՝ ՀՀ սահմանների երկայնքով զինված ուժերի փաստացի վերահսկողության տակ գտնվող բնագծերից մեր զորքերի տեղակայման դիրքերի փոփոխության պատասխանատվությունը ԱԳՆ-ն վերապահել է զինված ուժերին։

Հիշեցնենք, 2020 թվական նոյեմբերի 9-ի կապիտուլյացիոն ակտի ստորագրումից հետո Գեղարքունիքի եւ Սյունիքի մարզերում տեղի են ունենում գործընթացներ, որոնց արդյունքում ստեղծվել են լուրջ անվտանգային խնդիրներ, որոշ ճանապարհներ անցել են ադրբեջանական հսկողության տակ, բնակիչներ զրկվել են տներից, համայնքները՝ վարելահողերից եւ արոտավայրերից։

«Փաստինֆո»-ն իրականացվող լրագրողական հետաքննության շրջանակներում գրավոր հարցումներով փորձում է պարզել, թե 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի դրությամբ ՀՀ զինված ուժերի փաստացի հսկողության տակ գտնվող տարածքներից ինչո՞ւ եւ ինչ իրավական հիմնավորմամբ են նահանջում, ինչպես են որոշում, թե որ տարածքները պետք է հանձնվեն հակառակորդի հսկողությանը եւ որ բնագծերում պետք է ՀՀ զինված ուժերը մարտական հերթապահություն իրականացնեն։

ՀՀ Պաշտպանության նախարարությունից 2021 թվականի հունվարի 8-ին «Փաստինֆո»-ին տեղեկացրել էին, որ ՀՀ պետական սահմանի սահմանազատման և սահմանագծման ոլորտում աշխատանքները կազմակերպում է ՀՀ կառավարության որոշմամբ ստեղծված միջգերատեսչական աշխատանքային խումբը՝ ՀՀ արտաքին գործերի նախարարության համակարգմամբ։ Իսկ հանձնաժողովի կազմը թարմացվել է ՀՀ վարչապետի դեկտեմբերի 30-ի N1453-Ա որոշմամբ։ Նկատենք, որ Հայաստանը սահմանային վեճեր է ունեցել եւ ունի Վրաստանի հետ, որի համար էլ 20 տարի առաջ ստեղծվել էր հանձնաժողովը, որը տեւական ժամանակ գործել է արտգործնախարարի տեղակալ Շավարշ Քոչարյանի ղեկավարությամբ։ Իսկ նրա հրաժարականից հետո Նիկոլ Փաշինյանի 2020 թվականի դեկտեմբերի 30-ի որոշմամբ հանձնաժողովի նախագահ է նշանակվել ՀՀ արտաքին գործերի նախարարի տեղակալ Ա.Ապիտոնյանը։

«Փաստինֆո»-ն փետրվարի 5-ին հարցում էր ուղարկել ՊՆ-ի կողմից վկայակոչված հանձնաժողովի նախագահին, ՀՀ արտգործնախարարի տեղակալ Ապիտոնյանին՝ խնդրելով տեղեկատվություն տրամադրել մասնավորապես, Սյունիքում իրականացվող սահմանազատումների վերաբերյալ, թե արդյոք կա՞ն երկկողմանի (Ադրբեջանի հետ) ձեռք բերված համաձայնություններ, որոշումներ, որոնց հիման վրա ՀՀ զինված ուժերը փոխում է իր տեղակայման դիրքերը, քանի որ ՊՆ-ն հայտարարել էր, թե այդ աշխատանքներն իրականացվում են ԱԳՆ-ի համակարգմամբ, իսկ վերջինս պնդել է հակառակը։

«Պետական սահմանների սահմանագծումը (դելիմիտացիա) եւ սահմանազատումը (դեմարկացիա), հաջորդաբար իրականացվող երկկողմ միջազգային գործընթացներ են, որոնք պահանջում են համատեղ հանձնաժողովի առկայություն և դրա շրջանակներում մասնագիտական քննարկումների և բանակցությունների անցկացում։ Վերոնշյալ գործընթացների առաջնային պայման է սահմանակից պետությունների միջև երկկողմ բնականոն, այդ թվում՝ դիվանագիտական հարաբերությունների առկայությունը։

Միջազգային պրակտիկայում՝ սահմանակից երկրների միջև սահմանագծման և սահմանազատման գործընթացներն իրականացնելու նպատակով ձևավորվում է համապատասխան երկկողմ միջկառավարական հանձնաժողով (երկրների արտաքին քաղաքական գերատեսչությունների ներկայացուցիչների գլխավորությամբ)՝բաղկացած պետական շահագրգիռ մարմինների՝ արտաքին քաղաքական, պաշտպանության, անվտանգության ոլորտների ներկայացուցիչներից և փորձագետներից, մասնավորապես՝ գեոդեզիայի և քարտեզագրության ոլորտից։

Նման հանձնաժողովների աշխատանքների առաջին փուլը, որպես կանոն, ավարտվում է սահմանագծման իրավական հիմքերի շուրջ առանձին երկկողմ համաձայնությամբ, հետագայում՝ սահմանագծման ավարտից հետո, նաև սահմանազատման գործընթացի համատեղ իրականացման շուրջ։ Հանձնաժողովի կողմից երկկողմ գործընթացի բարեհաջող ավարտից հետո կնքվում է երկու պետությունների միջեւ սահմանի մասին համաձայնագիր, որով արձանագրվում է սահմանային հարցերում բոլոր խնդիրների լուծված լինելու հանգամանքը»,- հայտնել են ՀՀ ԱԳՆ-ից ու ավելացրել. «Նկատի ունենալով, որ պետական սահմանների սահմանագծման և սահմանազատման գործընթացի առաջնային պայման է սահմանակից պետությունների միջև երկկողմ բնականոն, այդ թվում՝ դիվանագիտական հարաբերությունների առկայությունը և համապատասխան երկկողմ միջկառավարական հանձնաժողովի աշխատանքների իրականացումը՝ այս փուլում ՀՀ պետական սահմանի սահմանագծման և սահմանազատման հանձնաժողովի կողմից իրականացվելու են սահմանագծման և սահմանազատման հարցերին առնչվող պատմաիրավական և քարտեզագրական նյութերի հավաքագրման և ուսումնասիրման աշխատանքներ»։

Փաստացի, հանձնաժողովը որևէ աշխատանք չի կատարում, պարզապես ուսումնասիրում է տարածքային փոփոխությունները ու մինչ փաստաթղթեր են հավաքվում ու ուսումնասիրում, ՀՀ զինված ուժերը՝ գլխավոր հրամանատարի ղեկավարությամբ դիրքեր են «նվիրում» Ադրբեջանին։

Հայանպաստ դիրքերը, Սյունիքի համար կարեւոր բարձունքների հանձնումը Ադրբեջանին ԱԳՆ-ն պաշտոնական գրությամբ ներկայացրել է որպես զինված ուժերի միջեւ ձեռք բերված համաձայնություն։ «Նախքան վերոնշյալ գործընթացների մեկնարկը (պաշտոնական սահմանազատումն ու սահմանագծումը -խմբ.) եւ դրանց բարեհաջող ավարտը՝ պետական սահմանի երկայնքով մարտական հերթապահություն իրականացնելու նպատակով զինված ուժերի կամ սահմանապահ զորքերի տեղակայումը բացառապես պաշտպանական եւ անվտանգային բնույթի միջոցառում է՝ կողմերի փաստացի վերահսկողության տակ գտնվող բնագծերում, որն անմիջականորեն կամ միջնորդավորված բանակցվում է զինված ուժերի ներկայացուցիչների միջեւ՝ զինված ուժերի կողմից օգտագործվող տեղագրական քարտեզների հիման վրա»,- հայտնել է ԱԳՆ-ն։

Ընդգծենք, որ ՀՀ զինված ուժերը մարտական հերթապահություն չեն իրականացնում իրենց փաստացի հսկողության տակ գտնվող բնագծերում։ Ճիշտ հակառակը՝ նահանջում են իրենց զբաղեցրած դիրքերից՝ նպաստավոր բարձունքները հանձնելով Ադրբեջանին։

Դատելով ԱԳՆ-ի ներկայացրած սահմանագծման եւ սահմանազատման մեխանիզմից՝ Հայաստանը գործում է միջազգային պրակտիկային եւ օրենսդրությանը հակառակ՝ ի վնաս պետության անվտանգության։ Այն է՝ փոխանակ բանակցի Ադրբեջանի հետ եւ համաձայնություն ձեռք բերի սահմանապահ զորքերի տեղակայման բնագծերի վերաբերյալ՝ առաջնորդվելով ազգային շահով, անում է ճիշտ հակառակը՝ բարենպաստ դիրքերը հանձնում է մի երկրի, որի հետ չունի դիվանագիտական հարաբերություններ, ապա ՝«երկկողմ գործընթացի բարեհաջող ավարտից հետո» կկնքի երկու պետությունների միջեւ սահմանի մասին համաձայնագիր։

ԱԳՆ-ի պաշտոնական գրությունը եւս մեկ անգամ փաստում է, որ տեղի է ունենում հանցագործություն պետության անվտանգության դեմ՝ ՀՀ զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարի դերում հանդես եկող անձի ուղղակի համակարգմամբ։

Աղբյուր` Փաստինֆո