Փաստ ինֆո

Նոյեմբերի 9-ին Հայաստանի վարչապետի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի նախագահների միջև ստորագրված փաստաթղթից հետո փորձագիտական համայնքը բարձրացրեց այն հարցը, որ հայտարարությունն, ըստ էության, միջազգային պայմանագիր է, հետևաբար պետք է վավերացման գործընթաց անցնի։

ՍԴ նախկին դատավոր Հրանտ Նազարյանը ևս հաստատեց՝ ստորագրված փաստաթուղթը միջազգային պայմանագիր է, քանի որ ՀՀ-ի պարտավորությունների վերաբերյալ դրույթներ է պարունակում։ Ընդ որում` միջազգային պայմանագրերը, մասնավորապես ռազմական բնույթի, ԱԺ-ի կողմից պետք է վավերացվեն։

Այս հարցերի վերաբերյալ «Փաստինֆո»-ն զրուցել է Սահմանադրական դատարանի նախկին դատավոր Հրանտ Նազարյանի հետ։

-  Եռակողմ փաստաթուղթը ՍԴ-ում պե՞տք է քննարկվեր։ Փորձագիտական հանրույթը նշում է, որ կան հստակ ընթացակարգեր, որոնցով պետք է փաստաթուղթն անցներ, բայց այդ ընթացակարգերը չեն պահպանվել։ 

- Իհարկե, այն հայտարարություն է կոչված, բայց միջազգային իրավունքի տեսանկյունից, ինչպես նաև մեր ազգային օրենսդրությամբ սահմանված կարգով, «Միջազգային պայմանագրերի մասին» օրենքի դրույթների համաձայն՝ այդ հայտարարությունն իր մեջ պարունակում է դրույթներ,  պարտավորություններ ՀՀ-ի համար, հետևաբար պետք է սահմանադրական նախանական վերահսկողության առարկա լիներ։ Հայտարարության մեջ նշվում է ամբողջական հրադադարի և ռազմական գործողությունների ավարտի մասին, և այս դրույթների բովանդակությունը հուշում է, որ սա ռազմական բնույթի համաձայնագիր է։ Ե՛վ Սահմանադրության, և՛ միջազգային պայմանագրերի մասին օրենքի համապատասխան դրույթներով առաջնորդվելով՝ պետք է փաստենք, որ սա նախնական պարտադիր սահմանադրական վերաhսկողության առարկա պետք է լինի։ Իհարկե, գործընթացը եղել է հապճեպ, չկանխատեսված, բայց պետք է հաշվի առնել նաև այն պարտադիր դրույթները, որ Սահմանադրությունն է նախատեսում։

-  Այսինքն` ստորագրված փաստաթուղթը, ըստ էության,  միջազգային պայմանագի՞ր է։

- Իհարկե, որովհետև պարունակում են պարտադիր դրույթներ ՀՀ-ի համար։ Այդ փաստաթուղթը մասնագետների կողմից շատ լրջագույն ուսումնասիրման կարիք ունի։ Այդ առումով ՍԴ-ն իր գործունեության շրջանակներում ունի լավագույն փորձ։ 2010 թվականն էր, երբ ՍԴ-ն քննության առավ հայ-թուրքական հայտնի արձանագրությունների սահմանադրականության հարցը, և այդ որոշման մեջ ծավալուն, հիմնավոր դրույթներ են պարունակվում այդ արձանագրության առանձին դրույթների մասին։ Այսինքն՝ ՍԴ-ն ունի փորձ և չափազանց կարևոր էր, որ այս հայտարարությունը, նախնական սահմանադրական վերահսկողության առարկա հանդիսանալով, ՍԴ-ի մեկնաբանությունները կողմնորոշիչ կհանդիսանային իրավասու մարմինների հետագա գործունեության առումով։ Այսօր սահմանազատման գործընթացներում տեսնում ենք ՏԻՄ մարմինների ինչ-ինչ գործառույթների իրականացնում, ինչը չի բխում նրանց լիազորություններից, քանի որ սա համապետական խնդիր է, և կառավարության հոգածության խնդիր պետք է լինի։ Բազմաթիվ հարցեր կան, որոնք պետք է լրջագույն ուսումնասիրման առարկա դառնան և դա պետք է լիներ սահմանադրական վերահսկողության շրջանակներում։

- Վարչապետը հայտարարել է, որ սա միջազգային պայմանագիր չէ։ Արդյոք միտումնավո՞ր է այս փաստաթղթի անունը հայտարարություն դրվել, որպեսզի համապատասխան ընթացակարգերով չանցներ։

- Այդպես չէ։ Համամիտ չեմ դրա հետ, որովհետև ունենք «Միջազգային պայմանագրերի մասին» օրենք, որտեղ միջազգային պայմանագիրը բնորոշվում է որպես ՀՀ-ի և պայմանավորվող մյուս կողմի միջև մեկ փաստաթղթի կամ փոխկապակցված և միմյանցից անբաժանելի մեկից ավելի փաստաթղթերի տեսքով գրավոր ձևակերպված և միջազգային, հանրային իրավունքով կարգավորվող համաձայնություն՝ անկախ դրա անվանումից։ Այսինքն` դրա անվանումը վճռորոշ նշանակություն չունի, այդ թվում անվանումը կարող է լինել նաև նամակ։ ՍԴ-ում շատ են քննության առնվել նման միջազգային պայմանագրեր, որոնց անվանումը եղել է նամակ-համաձայնագիր, լրացուցիչ արձանագրություն։ Այստեղ ոչ թե էականն անվանումն է, այլ դրանում ամրագրված դրույթների բովանդակությունը։

-  Ինչպե՞ս կարող ենք հարցը սահմանադրաիրավական կարգավորման դաշտ տեղափոխել։

- Իմ կարծիքով դա կարող է լինել երկու ճանապարհով։ Չնայած բուն հայտարարության մեջ չկա կետ, որ այն պետք է վավերացվի կամ հետագա վավերացման գործընթաց անցնի, բայց դա չի նշանակում, որ արգելք է ներպետական իրավունքի ուժով այն օրենսդրական դաշտ տեղափոխելու համար, ինչը պարտադիր է։ Երկու տարբերակ կարող է լինել։ Կառավարությունն ինքը նախաձեռնի դիմել ՍԴ՝ դրանում ամրագրված դրույթների սահմանադրականությունը որոշելու հարցով։ Դա կարող են անել ԱԺ-ն և ՀՀ նախագահը։ Այսինքն` ենթադրենք ԱԺ-ն գտնում է, որ իր սահմանադրական լիազորության տիրույթում է գտնվում դրա վավերացման գործընթացը նախաձեռնելը և վավերացմամբ դրան օրինական, իրավական ուժ տալը, և ենթադրում է, որ կառավարությունն ունի տարակարծություն ու սա որպես սահմանադրական մարմինների միջև առաջացած վեճ համապատասխան դիմումով ներկայացնում է ՍԴ։ Իհարկե ՍԴ-ն լիազորությունների առնչությամբ առաջացած վեճերի լուծման նման պրակտիկա չունի, բայց սա կլինի շատ լավ օրինակ, առիթ, որպեսզի այս վեճը նախաձեռնվի։ Իհարկե, վտանգ էլ կա, որ միգուցե որոշ դրույթներ սահմանադրական կարգավորման դրույթից դուրս են, այսինքն ունենան բացասական եզրահանգման հնարավորություններ։

-  Պարոն Նազարյան, հիմա կարո՞ղ են այդ սուբյեկտները դիմել, քանի որ արդեն որոշ տարածքներ հանձնված են, թե՞ նախքան հանձնելը պետք է նման գործընթաց նախաձեռնեին։

- Այդ նրբությունը կա, ուղղակի Ժնևյան կոնվենցիայով միջազգային պայմանագրերում ամրագրված պարտավորություններն իրավաբանական ուժ տալու վերաբերյալ դրույթներ են նախատեսված։ Օրինակ, երբ ստորագրվում է, բայց հետագա վավերացման գործընթաց է անցնում։ Այսինքն՝ կան անհապաղ գործողություններ, որոնք պետք է պահի թելադրանքով կյանքի կոչվեն, բայց հետագայում դրանք իրավական համապատասխան գործընթացներով պետք է նաև իրավաբանական ուժի տեսանկյունից անցնեն համապատասխան գործընթացներ։ Դա նախատեսված է և ըստ էության կարելի է նաև այդ հնարավորությունն օգտագործել, որ կառավարության կողմից նախաձեռնվի դրա վավերացման գործընթաց և նաև որպես սահմանադրաիրավական վեճ ԱԺ-ի կամ ՀՀ նախագահի կողմից։ Մի բան պարզ է, որ Սահմանադրությամբ միջազգային պայմանագրեր վավերացնելը, կասեցնելը կամ չեղարկելը ԱԺ-ի լիազորությունն է։ Այն անորոշությունը, որ այս հայտարարության բազմաթիվ կետերում առկա է, առավել քան պահանջում է, որ սա սահմանադրական վերահսկողության առարկա լինի։ Ի՞նչ է նշանակում օրինակ Աղդամի շրջանը վերադարձվում է Ադրբեջանի Հանրապետությանը։ Ի՞նչ հասկանանք սրա տակ։ Սրա ամբողջ իրավական բովանդակությունը պետք է բացահայտվի։ Ի՞նչ է նշանակում վերադարձնում է։ Կամ վերադարձնում է ի՞նչ ժամկետում, որպես ի՞նչ։ Այսինքն` անորոշ ձևով ձևակերպված իրավադրույթ է։

- Ընդ որում` հայտարարության կետերը հիմնականում ի նպաստ Ադրբեջանի են։ Տարածքների հանձնման վերաբերյալ հստակ ժամկետներ կան նշված, մինչդեռ գերիների, դիերի փոխանակման վերաբերյալ ժամկետներ սահմանված չեն։

- Այո, դա էլ է հարց։ Միջազգային պայմանագրով նաև այդ բալանսը պետք է գնահատվի։ Այսինքն փոխադարձ իրավունքների և պարտականությունների համաչափության հարց է։ Ամեն բառը, տողը, նախադասությունը շատ խորը գնահատականի է արժանի։ Օրինակ ի՞նչ հասկանալ 6-րդ կետում կողմերի համաձայնությամբ ԼՂ-ի և Հայաստանի միջև կապ ապահովելու կետի հետ կապված։ Ի՞նչ է նշանակում կապ։ Մի տեղ կապ է գրված, իսկ այն ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի Հանրապետության արևմտյան շրջանների, Նախիջևանի ինքնավար Հանրապետության միջև, այստեղ  բացահայտված է, թե ինչ հասկանալ դրա տակ։ Այսինքն՝ անհամաչափություններ կան։ Եթե ՍԴ-ն սա քննության առարկա դարձներ, պետք է բացահայտեր և համապատասխան խնդիրներ դներ նաև իշխանության մյուս մարմինների առջև, որպեսզի հետագայում դիվանագիտական հարթությամբ կամ այլ գործընթացներով պետական մարմինները նաև առաջնորդվեին ՍԴ-ի իրավական դիրքորոշումներով։

- Փաստացի փաստաթղթի վավերացման ընթացակարգը չի պահպանվել։ ՍԴ նախկին անդամ Կիմ Բալայանը նշում է, որ վարչապետը սահմանադրական կարգը տապալել է և պետք է քրեական պատասխանատվության ենթարկվի։ Ըստ Ձեզ՝ սահմանադրական կարգի տապալման հետ գործ ունե՞նք։

-  Այս պահին դեռ հնարավորություն կա։ Կառավարությունը կարող է նախաձեռնել այդ հայտարարության վավերացման գործընթաց․․․

-  Իսկ եթե չնախաձեռնի՞։

- Այդ դեպքում արդեն իրոք սահմանադրական կարգի խախտման մասին է խոսք գնալու։ Այսինքն՝ ԱԺ-ի սահմանադրական պարտականությունն է վավերացնել այնպիսի միջազգային պայմանագրեր, որոնք ունեն ռազմական, քաղաքական բնույթ։

- Բայց հայտարարության ստորագրումից գրեթե մեկ ամիս է անցել, և կառավարությունը նման նախաձեռնություն չի իրականացրել։ Փաստացի մենք պարտաճանաչ կերպով կատարում ենք հայտարարությունում ամրագրված մեր պարտավորությունները, տարածքները սահմանված ժամկետում հանձնվում են։ Դա արդեն սահմանադրական կարգի տապալում չէ՞։

-   Որպես ՍԴ նախկին դատավոր ինքս կհորդորեի, որ անհապաղ այդ քայլերը ձեռնարկվեին։  Միգուցե կառավարության տեսակետն այն է, որ անհրաժեշտ չէ դա վավերացման գործընթացի առարկա դարձնել, բայց ԱԺ-ն կարող է նախաձեռնել։

- Պարոն Նազարյան 2․5 տարիների ընթացքում անընդհատ նշվում էր ՍԴ-ի շուրջ ստեղծված ճգնաժամի մասին։ Այս տարի ամռանը սահմանադրական փոփոխություններ իրականացվեցին, որին հետևեցին հայտնի գործողությունները։  Ի՞նչ եք կարծում արդյո՞ք այս ամենը միտված էր եռակողմ այս փաստաթղթի համար հող նախապատրաստելուն, որպեսզի ՍԴ-ն չխոչընդոտի։

- Ես այդ գործընթացներին քաղաքական որակումներ չէի տա։ Քաղաքականությունը բազմավեկտոր և բազմաշերտ գործունեություն է։ Իրավական առումով ինձ համար, իհարկե, մի բան է պարզ, որ իրոք այն գործընթացները, որոնք Սահմանադրությամբ են նախատեսված, խախտվել են։ ՍԴ-ի նախկին դատավորները և նախկին նախագահ Հրայր Թովմասյանը նախաձեռնել են համապատասխան դիմումի ներկայացում ՄԻԵԴ, և այդ դատարանն իր գնահատականը կտա և, ըստ էության, դրանով էլ կառաջնորդվենք։ Ինձ համար դա ակնհայտ է, որ դա խնդրահարույց է, խախտում է տեղի ունեցել։

Հեղինակ՝ Հասմիկ Կոշկարյան

Աղբյուր` Փաստինֆո