Փաստ ինֆո

Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից քաղաքացիական բնակչությանը թիրախավորելու, պատերազմական կամ մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություններ կատարելու համար որոշակի անձանց քրեական պատասխանատվության ենթարկելու պատշաճ դատական օղակը Միջազգային քրեական դատարանն է: Միջազգային իրավունքի փորձագետ Սիրանուշ Սահակյանը «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց, որ Հայաստանը և Ադրբեջանը չեն վավերացրել Միջազգային քրեական դատարանի ստատուտը, ուստի՝ չեն ճանաչել դատարանի իրավազորությունը: Ստացվում է, որ համապատասխան ատյանը չի կարող գործել Հայաստանին և Ադրբեջանին առնչվող կոնֆլիկտների նկատմամբ, սակայն դատարանում հարցը կարող է քննարկման առարկա դառնալ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի միջոցով։ 

Փորձագետը պարզաբանեց, որ առկա միջազգային իրավակարգավորման համաձայն՝ անկախ վավերացման հանգամանքից ՄԱԿ-ի ԱԽ -ն կարող է դիմել Միջազգային քրեական դատարանին և, եթե ցանկանում են, որ անպատասխան չմնան պատերազմական հանցագործությունները՝ ադրբեջանական կամ թուրքական հրամանատարական կազմի որոշումները՝ ուղղված խաղաղ բնակչության դեմ, ապա պետք է լուրջ աշխատանք տարվի այդ հարթակում: Սահակյանի խոսքերով՝ եթե ԱԽ-ն ծավալները գնահատելով կարևորի, ապա հարցը կարող է ուղարկվել և քննվել ՄՔԴ-ի կողմից:

Մասնավորապես՝ ընթացակարգի համաձայն, ԱԽ-ում հարցը պետք է քննարկվի եւ լայնամասշտաբ պատերազմական և մարդկության դեմ ուղղված հանցագործությունների վերաբերյալ ապացույցները բավարար համարելու դեպքում որոշի դիմել Միջազգային քրեական դատարանին, որից հետո ՄՔԴ-ն պետք է քննություն իրականացնի, ստուգի փաստերը, բացահայտի ներգրավված անձանց և այլն: Միաժամանակ փորձագետը նկատեց, որ ԱԽ օրակարգում հարցի ներառումն ու քվեարկությունն արդեն ամբողջությամբ քաղաքական հարցեր են, սակայն կարեւորեց հարցը ՄԱԿ-ում շրջանառության մեջ դնելը, իսկ ՄԱԿ-ին կարող է դիմել ինչպես Հայաստանը, այնպես էլ ՄԱԿ անդամ որեւէ այլ երկիր:

Ըստ նրա՝ միջազգային իրավունքը տալիս է այլ հնարավորություններ եւս, օրինակ՝ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման կոնվենցիան վավերացված է այս պետությունների կողմից, երկուսն էլ ճանաչել են այդ հարցով ՄԱԿ-ի դատարանի յուրիսդիկցիան և, եթե խոսքը նրանում է, որ այս հարձակումներով նաև հակահայկական խտրականությունն են իրացնում Ադրբեջանը և Թուրքիան, ապա այս հիմքով կարելի է դիմել Խտրականության բոլոր ձևերի կանխարգելման կոմիտեին, որից հետո նաև ՄԱԿ-ի դատարան: Այլ կերպ ասած՝ խտրականության հարցը կարող է ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանի կողմից քննության արժանանալ, սակայն ԼՂ կոնֆլիկտի հանգուցալուծումը չի գտնվում այս դատարանի տիրույթում:

«Եթե մենք կարողանում ենք հիմնավորել, որ այս ագրեսիվ պատերազմի վարումը հակահայկական խտրականության ձևերից մեկն է և պայմանավորված է եղել հայերի նկատմամբ խտրականությամբ՝ վերջիններիս բնաջնջման միտումով, կա հայատյացություն և հակահայկական քաղաքականություն, որը վերածվում է նաև ագրեսիվ պատերազմի, սա հանգեցնում է ՄԱԿ-ի Խտրականության վերաբերյալ կոնվենցիայի խախտմանը և այս խախտումներին առնչվող հարցերը կարող են ներկայացվել ՄԱԿ-ի Արդարադատության միջազգային դատարան»,- նշեց Սահակյանը:

Նրա խոսքերով՝ ՄԱԿ-ն այս փուլում դժվարություններ ունի, որովհետև հզորացող պետությունների ֆոնին և քաղաքական քմահաճույքների պայմաններում մարտահրավերներ ունի, բայց, անկախ այդ հանգամանքից, ունի գործիքակազմ, այդ թվում՝ կոշտ, որոնք պրակտիկորեն տվել են իրական արդյունքներ և արձագանքի նախնական ձևերից են համարվում դատապարտող հայտարարությունները։
Սահակյանը դրական գնահատեց, որ այդ դատապարտող արտահայտությունները հիմնականում արտացոլել են պրոցեսների օբյեկտիվ կողմը՝ արձանագրելով որոշակի խնդիրներ, որոնք վերաբերում են Թուրքիային և Ադրբեջանին: Մասնավորապես քննադատել են ադրբեջանական իշխանության կողմից խաղաղ բնակավայրեր հրետակոծելը։

Նա կարևորեց նաև այն հանգամանքը, որ արձանագրվել է Թուրքիայի ներգրավվածությունը ոչ միայն ռազմական օգնության և անձնակազմի ներգրավվածության միջոցով, այլև՝ վարձկանների: Այս դեպքերի բացահայտմանն օգնել են դաշնակից երկրները, որոնք ունեն վատ հարաբերություններ Թուրքիայի հետ և այս գործոնների ուժով ավելի արդյունավետ հետաքննություններ են իրականացրել, որը բարենպաստ է ի շահ հայության: Սահակյանը նշեց, որ ոչ միշտ է դատապարտող հայտարարություններին հաջորդում կտրուկ քայլեր, որոնք կարող են ենթադրել ոչ միայն սանկցիաներ՝ տնտեսական, մեկուսացում աշխարհից, զենքի, առևտրի վերաբերյալ լուրջ սահմանափակումներ, այլև՝ կոլեկտիվ ինքնապաշտպանություն կամ խաղաղապահ զորքերի օգտագործում: Այս երկրորդ ուղղությամբ փորձագետն անգործություն է նկատում ու կարծում է, որ կտրուկ քայլեր ձեռնարկելու հարցում հապաղում են:
Սահակյանը հույս հայտնեց, որ որոշ ժամանակ անց ավելի առարկայական քայլեր կտեսնենք, իսկ չարվելու դեպքում պետք է արձանագրել, որ այս կառույցներն ինքնաորակազրկում են իրենց՝ որոշակի քաղաքական նպատակահարմարություններից ելնելով և ՀՀ-ն պետք է իր գործընկերությունը վերանայի:

ԻՆչ վերաբերում է Թուրքիայի դեմ միջանկյալ միջոց կիրառելու վերաբերյալ ՀՀ կառավարության դիմումին այն պարագայում, երբ Ադրբեջանը խախտում է ՄԻԵԴ-ի կողմից միջանկյալ միջոցի պահանջները, Սահակյանը նշեց, որ ՄԻԵԴ-ը չի եղել և չի դառնալու հակամարտություններ դադարեցնող օղակ, իրավական տեսանկյունից արձագանքում է, բայց չունի այն քաղաքական գործիքները, որով կարող է փաստացի ազդել և դադարեցնել ռազմական գործողությունները: Բացի դա՝ ներպետական հարթություններում գտնվող հարցերով պետությունները կարողանում են չկատարել հայցի ապահովման միջոցները և, թեև դրանք հանգեցնում են հետագայում որոշակի գործընթացների՝ նախարարների կոմիտեում, դատարանը հավելյալ իրավունքի խախտում է արձանագրում և ձգձգված ձևով կարողանում են որոշակի արդյունքի հասնել, բայց անմիջական արձագանք կոնֆլիկտներին ՄԻԵԴ-ը չի կարող ապահովել, ուստի ապավինել, որ ՄԻԵԴ-ի ներգրավվածությամբ կդադարեցնենք կոնֆլիկտը, իրատեսական չէ, սակայն այլ հարց է, որ պետք էր դիմել ՄԻԵԴ-ին,ստանալ դատարանի կոչը և հետագայում դրա չկատարումն օգտագործել քաղաքական մարմիններում՝ Ադրբեջանի նկատմամբ դատապարտող կոչերի կամ սանկցիաների կիրառման համար։

Ինչպես արդեն տեղեկացրել ենք՝ սեպտեմբերի 27-ի վաղ առավոտյան Ադրբեջանը ռազմական ագրեսիա է ձեռնարկել Արցախի շփման գծի ամբողջ երկայնքով, որին մասնակցում է նաեւ Թուրքիան, վարձկան-ահաբեկիչներ՝ Սմերչ, Պոլոնեզ, թուրքական Կասիրգա եւ այլ զինատեսակներով հրթիռակոծելով խաղաղ բնակավայրերը, այդ թվում մայրաքաղաք Ստեփանակերտը։ ՀՀ ԱԳՆ-ն հայտարարել է, որ Արցախի ժողովուրդը մարտնչում է թուրք-ադրբեջանական դաշինքի դեմ ու ընդգծել՝ Թուրքիան հավաքագրում է օտարազգի ահաբեկիչ զինյալների և տեղափոխում նրանց Ադրբեջան։Հայաստանում եւ Արցախում սեպտեմբերի 27-ին հայտարարվել է ռազմական դրություն և ընդհանուր զորահավաք։

Ռազմական գործողությունների սկսվելուց հետո ՀՀ վերադառնալու ցանկություն էին հայտնել հետախուզման մեջ ՀՀ նախկին գլխավոր դատախազ Գևորգ Կոստանյանը և ԴԱՀԿ նախկին պետ Միհրան Պողոսյանը։ Նրանք միջնորդություն էին ներկայացրել ՀՀ գլխավոր դատախազին՝ իրենց նկատմամբ հայտարարված հետախուզումը վերացնելու մասին։

Հեղինակ՝ Իզաբել Սահակյան

Աղբյուր` Փաստինֆո