Փաստ ինֆո

«Հայաստանում լինել ազատ ստեղծագործող արվեստագետ, նշանակում է լինել պետության կողմից չճանաչված սուբյեկտ, այսինքն, մեր երկրում «ազատ արվեստագետ» հասկացողության իրավական դաշտն ամբողջությամբ բացակայում է։ Չկա օրենք, որը կբանաձևեր, թե ինչ է նշանակում ազատ արվեստագետը պետության համար, չկա դրա իրավաբանական, իրավագիտական սահմանումը»,- «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասում է երգիչ, երգահան Վահան Արծրունին՝ խոսելով «Ինքնանույնականացում - 2020» ազատ ստեղծագործողների համաժողովի օրակարգում ընդգրկված թեմաների մասին։ Հրազդան քաղաքի Շառլ Ազնավուրի անունը կրող հրապարակում ազատ կարգավիճակով ստեղծագործող մի խումբ արվեստագետներ նախօրեին քննարկում էին իրենց կարգավիճակը, իրավական դաշտում այդ կարգավիճակը կարգավորումների ենթարկելու հնարավոր ուղիները, դրանից բխող գործառույթները։ Բոլորը վաղուց եկել են այն հետևության, որ պետություն – արվեստագետ համագործակցության մինչ այսօր բաց մնացած տարածությունը պետք է լրացնի օրենսդրական դաշտը, որպեսզի ազատ ստեղծագործող անհատը կարողանա իրավական դաշտում կարգավորել և ռեալիզացնել իր ստեղծագործական գործունեության բոլոր փուլերը։ Վերջին ամիսներին աշխարհում և մեր երկրում համավարակով պայմանավորված իրականությունը էլ ավելի սուր դրեց բացակայող օրենքի անհրաժեշտության հարցը։

Ի՞նչ խնդիրների հետ է բախվել ինքը՝ երգահան Վահան Արծրունին՝ լինելով ազատ արվեստագետ.«Ցանկացած ստեղծագործող մինչ իր ստեղծագործությունը կհասցնի հանդիսատեսին, մի քանի փուլով է անցնում։ Հենց վերջին փուլում մենք բախվում ենք մի իրականության հետ, որն արդեն կախված չէ ստեղծագործողից։ Այս խնդիրն առավել արտահայտիչ է մեր երկրում, որովհետև այստեղ բոլոր մշակութային օբյեկտները գտնվում են պետական սեփականության տիրույթում։ Ուզած – չուզած, դու սկսում ես հարաբերվել պետության՝ հիմնական մասով ՊՈԱԿ-ների միջնորդությամբ, իսկ դրանք ոչ առևտրային կազմակերպություններ են և իրենց տարածքները կարող են տրամադրել մի նախապայմանով՝ եթե լիազոր մարմինը, այսինքն՝ պետական գերատեսչությունը տա իր համաձայնությունը, որը հիմնականում կամայական մոտեցման արդյունք է, որը պարզապես կարող է կասեցնել ստեղծագործողի, ասենք, համերգ տալու նախագիծը, ինչն էլ տեղի ունեցավ մի քանի տարի առաջ իմ համերգի հետ՝ Զվարթնոցի հուշարձանում»։

Մանրամասնելով օրենքի բացակայության պայմաններում առաջացող խնդիրների մասին, երգահանը նկատում է՝ պետական գերատեսչությունները կամ դրանց ենթակայության տակ գտնվող կառույցները, որպես կանոն, գործում են արդեն իսկ նախապես հաստատված գրաֆիկով, իսկ ազատ արվեստագետն այդ տեմպով չի ապրում։ Ստացվում է, որ տարվա ընթացքում ազատ ստեղծագործողը զրկվում է իրականացնել իր ստեղծագործական գործունեության այս կամ այն դրսևորումը, որովհետև հնարավորություն չունի ինչ – որ պահից մտնել ՊՈԱԿ-ի պլանների մեջ, դրանք արդեն նախապես պլանավորված են լինում։ Կա ևս մի սահմանափակում, որ այս դեպքում սահմանում է ԿԳՄՍ-ն, դա այն է, որ դու առհասարակ չես կարող առնչվել պետական ատյանների հետ, եթե չունես իրավաբանական որևէ ստատուս՝ ԱՁ, ՍՊԸ և այլն։ Վահան Արծրունին նկատում է՝ ստացվում է, որ դու որպես անհատ անձ կամ ազատ ստեղծագործող որևէ կերպ չես կարող առնչվել պետության հետ։

Ազատ արվեստագետը, ըստ վահան Արծրունու, մի նպատակ է հետապնդում՝ ստեղծագործել, որից ինքը կամ կստանա, կամ չի ստանա որևէ շահույթ։ Ստեղծված իրավիճակում երաժիշտը երկու ճանապարհ է տեսնում. «Առաջին ճանապարհը կապված է օրինաստեղծ գործունեության հետ։ Ամբողջ աշխարհում այս ոլորտը համակարգող երեք հիմնական օրենք կա՝ ազատ և ինքնազբաղ արվեստագետի, մասնագետի, ստեղծագործողի մասին օրենքը, մեկենասության մասին օրենքը և մասնագիտական ստեղծագործական միությունների՝ Արհմիությունների մասին օրենքը։ Առաջին օրենքով՝ պետությունը ճանաչում է ազատ արվեստագետին, երկրորդ օրենքը հնարավորություն է տալիս նրա զարգանալ և զարգացնել սեփական ստեղծագործությունը, ինչպես նաև՝ հնարավորություն ստեղծել՝ ներկայանալու, իսկ երրորդ օրենքը պաշտպանում է ազատ արվեստագետին, այսինքն, ստեղծում է մեխանիզմներ, որը թույլ կտա պաշտպանել ազատ արվեստագետի իրավունքներն ու շահերը։ Մինչ չկա լիարժեք գործող այս մեխանիզմը, պետք է կիրառության մեջ դնել, այսպես ասած, անցումային օրենքը, որով կկարգավորվեն ազատ արվեստագետի կարգավիճակից բխող հարցերն ու խնդիրները, որովհետև բոլորն են հասկանում, որ կայացած իրավական համակարգի ստեղծումը ժամանակատար պրոցես է։ Հիմա՝քանի որ այդ օրենք մեր երկրում երբեք չի եղել, այսինքն՝ ազատ արվեստագետ և իրավական դաշտ հարաբերությունները երբեք կանոնակարգված չեն եղել Հայաստանում, մենք որոշեցինք ի վերջո ինքներս սկսել և ակտիվացնել որոշակի գործընթաց, որը, վերջին հաշվով, կբերի հիմնական մի քանի օրենքների ստեղծմանն ու ընդունմանը»,- «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասում է երգահան երաժիշտ Վահան Արծրունին։

Տեղեկացնենք, որ ազատ արվեստագետների իրավական կարգավիճակի հետ կապված՝ «Ինքնանույնականացում - 2020» ազատ ստեղծագործողների համաժողովի նախաձեռնող խմբում են ներգրավված՝ երգչուհի, երգահան, «Մուզանավ»-ի համահիմնադիր Լիլիթ Բլեյանը, երգիչ, երգահան Վահան Արծրունին, օպերային երգիչ, մենեջեր Հայկ Վարդանյանը, «Սուզանավի» համահիմնադիր, կիթառահար, գործիքավորող Տիգրան Տեր Ստեփանյանը, երգչուհի, երգահան Քրիստինե Կոլյանը, երգահան, երգիչ, «Լավ էլի» խմբի համահիմնադիր Մհեր Մանուկյանը և Ժնևի «Musika» գործակալության պրոդյուսեր Անի Գասպարյանը։

Մանրամասները՝տեսանյութում

Աղբյուր` Փաստինֆո