Փաստ ինֆո

Սահմանադրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովում հավանություն է տրվել  ՀՀ սահմանադրական և ՀՀ վճռաբեկ դատարանները միավորելու և Գերագույն դատարան ստեղծելու հայեցակարգին։ «Փաստինֆո»-ն այս հարցի շուրջ զրուցել է ՍԴ նախկին անդամ Վալերի Պողոսյանի հետ։

-Պարոն Պողոսյան ի՞նչ եք կարծում Սահմանադրական և Վճռաբեկ դատարանների միավորումն արդյունավետ կլինի՞։

-Դատարանակազմությունը չափազանց լուրջ գործ է, և դա պետք է կարողանալ հավուր պատշաճի կազմակերպել։ Այստեղ առաջին հերթին դատարանների անկախության ապահովման խնդիրն է։ Դա հատուկ ուսումնասիրության անհրաժեշտություն ունի, որով ես երբեք չեմ զբաղվել։ Այդպիսի միավորված դեպքեր կան ԱՄՆ-ում և Լատինական Ամերիկայի երկրներում։ Այդ ամերիկյան մոդելն է տարածվել, որտեղ կա նաև Գերագույն դատարան, իսկ ՍԴ որպես կանոն չկա։ Այսօր Եվրոպայի 90 տոկոսն ունի ՍԴ և այդ միավորված ձևը չկա, չի գործում։ Պրակտիկ առումով եվրոպացիները գիտեն ԱՄՆ-ի օրինակը և երբ ստեղծեցին առանձին դատարան, դա պատահական չէր, մտածված և հիմնավորված էր։ Մինչև այսօր դրա դեմ բողոքներ Եվրոպայում չեն լսվել, հետևաբար նախընտրելի տարբերակը ՍԴ-ի առանձին գոյությունն է։ Բացի այդ միավորվելու դեպքում անհարմարություն կա։ Միավորվելու դեպքում ՍԴ-ն դառնում է գործընկեր մյուս դատարանների հետ, բայց ՍԴ շատ որոշումներ ըստ էության վերաբերում են մյուս դատարաններին։ Հազիվ թե դա չխանգարի ՍԴ-ին և ինչ-որ ձևով չկաշկանդի։

-Այսինքն կարծում եք՝ միավորման դեպքում հնարավոր է ավելի շատ կաշկանդվի, քան նախկինու՞մ

-Իհարկե։ Ես որպես 20 տարի եղել եմ ՍԴ անդամ և մեր դատարանների դատավորներին չեմ էլ ճանաչել։ Առանձին մարդկանց գիտեմ, որոնց հետ հանդիպել եմ գիտական սեմինարների ժամանակ, բայց երբեք հարաբերությունների մեջ չենք եղել և չեմ ճանաչել։ Այստեղ ավելի շատ կարևորում եմ ոչ թե այդ խնդիրը, որ այսօր չգիտեմ ինչքանով է ակտուալ ու հրատապ, այլ ինձ համար կարևոր է Սահմանադրության ընդունումը։ Ովքեր են Սահմանադրությունն ընդունելու և ինչպես են ընդունելու, որովհետև Սահմանադրության ընդունումը կամ Սահմանադրության փոփոխությունները քաղաքական գործընթաց է, ոչ թե իրավական։ Սահմանադրությունը փոփոխում են քաղաքական ուժերը, Սահմանադրությունն ընդունում են քաղաքական ուժերը։ Անպայման պետք է նկատի ունենալ, որ ինչքան էլ տվյալ պահին տվյալ իշխող ուժը հնարավորություն ունի անցկացնելու իր ուզած տարբերակը, բայց դա միշտ վտանգավոր է։ Գոնե եվրոպական երկրներում վերջին 200 տարիների ընթացքում միշտ երբ Սահմանադրության մասին խոսել են, հաշվի են առել ոչ միայն իշխող ուժի շահերը, այլև ընդդիմադիր ուժերի շահերը, որովհետև փորձը ցույց է տալիս, որ իշխող ուժը հավերժ չէ։ Անպայման իր տեղը զիջելու է։ Իր համար պետք է այսօր մտածի, թե ինչպիսի պայմաններ է ունենալու վաղը, երբ չլինի իշխող ուժը։ Սա դառնում է քաղաքական միասնության համար հիմք, խարիսխ, որը նպաստում է նաև համաժողովրդական միասնության, ազգային միասնության։ Դրա համար Սահմանադրության ինչպիսին լինելը չափազանց կարևոր է։

- Գերագույն դատարանը որևէ դրական կողմ չի՞ ունենա։  Արդարադատության նախարարը նշել էր, որ Գերագույն դատարանի ստեղծման դրական կողմը կարող է լինել միասնական պրակտիկայի ապահովումը։

- Ինձ թվում է՝ ինքն այդքան էլ ճիշտ չի մեկնաբանում և իր ասածը չի համապատասխանում իրականությանը։ Չեմ ուզում այդ մասին խոսել, որովհետև դրանով չեմ հետաքրքրվել։ Գիտեմ մի բան, որ մենք ՍԴ որոշումներում շատ հաճախ արձանագրել ենք այս կամ այն դատարանների սխալ վճիռները։ Եթե մենք նույն թիմի մեջ լինենք, դա մի քիչ ավել դժվար կլինի անել։ Կուզենայի մի բան հասկանալ, թե անկախություն ասելով նրանք ինչ են հասկանում։ Օրինակ 2005 թվականի Սահմանադրությունը շատ ավելի լավ էր ապահովում դատարանի անկախությունը, քան այս վերջին սահմանադրությունը, որով 12 տարի է դարձել։ Ցանկացած դատական իշխանությունում պետք է լինի դատարանի , դատավորի անփոփոխելիության սկզբունք։ Կարևորը սա է, թե ինչպես ապահովել դատարանների անկախությունը։

- Նաև նշվում է, որ երբ Գերագույն դատարան ստեղծվի, դրա շուրջ հանրային վստահություն կձևավորվի

- Հանրային վստահությունը դրանով չի ստեղծվում, դա երկրորդական հարց է։ Հանրային վստահությունը ստեղծվում է դատարանների աշխատանքի հիման վրա։ Լավ կաշխատեն, կստեղծվի վստահություն, վատ կաշխատի, չի ստեղծվի։

Ասում են՝ ՍԴ-ի նկատմամբ անվստահություն կա։ Չկա այդպիսի բան։ Իմ կարծիքով այդպիսի բան չկա։ Դա մոգոնել են իրենք իրենց համար, իրենց չգիտեմ ինչ հարցերը լուծելու համար։ Ո՞վ որոշեց, որ ՍԴ-ի նկատմամբ անվստահություն կա։ Մեղադրում են, որ համագործակցել է իշխանությունների հետ, իսկ ՍԴ  անդամները կատարում են  նրանց պատվերները, ովքեր իրենց նշանակել են։ 2008 թվականին երբ ՍԴ-ն որոշում էր կայացնում նախագահական ընտրությունների վերաբերյալ, այդ դատարանի անդամների մեծամասնության նշանակողները եղել են Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ժամանակ։ Մի մասին նշանակել է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, մի մասին նշանակել է խորհրդարանը։ Բայց չգիտես ինչու իրենց պատկերացմամբ ՍԴ-ն ի վնաս Լևոն Տեր-Պետրոսյանի որոշում կայացրեց։ Եթե այդպես էր, ինչու այդպիսի որոշում կայացրեց։ Ես անձամբ բազմաթիվ անգամ լսել եմ քաղաքացիներից, որ հարցրել են՝ կարող են չդիմել սովորական դատարաններին և միանգամից ՍԴ դիմեն։ Ինչու, որովհետև այն դատարանին չի վստահում, ՍԴ-ին վստահում է։ Այսինքն դատարանների նկատմամբ վստահությունը տեղափոխել ՍԴ-ի նկատմամբ չի կարելի։

-Բացառու՞մ եք, որ նախկինում ճնշումներ են եղել ՍԴ-ի նկատմամբ

-Չեմ բացառում, կարող է եղել են։ Ընդհանրապես` աշխարհի բոլոր երկրներում դատավորների վրա միշտ ճնշում լինում է։ Խնդիրն այն է` դատարանը ենթարկվու՞մ է, ինչքանո՞վ է կարողանում այդ ճնշումներից ձերբազատվել։ Սրանք տարբեր բաներ են։ Շատ ավելի կարևոր է, որ դու  ընտրես այնպիսի անդամներ, որոնք լինեն իսկապես անխոցելի, որպեսզի նրանց վրա ճնշում գործադրելը դժվար լինի և տեղ չհասնի։ Եթե այդ դատավորն ունի ներքին անկախության զգացում, ինքն իրեն հարգում է, նա ճնշման չի ենթարկվի։

-Այս ընթացքում ճնշման ենթարկվե՞լ են, թե՞ ոչ

- Չեմ կարող ասել։

- Իսկ ՍԴ-ի շուրջ ստեղված ճգնաժամը։

- ՍԴ-ում ճգնաժամ սարքեցին։ Մինչ այդ ՍԴ ճգնաժամ չի եղել։ Եղել է Սահմանադրության ճգնաժամ։ Ցավում եմ, որ մեր շատ քաղաքական գործիչներ չեն տարբերակում Սահմանադրության ճգնաժամը սահմանադրական ճգնաժամից։

Աղբյուր` Փաստինֆո