Փաստ ինֆո

Դատաիրավական բարեփոխումների ծրագրի շրջանակներում հանրային քննարկման է դրվել Հակակոռուպցիոն դատարաններ ստեղծելու մասին օրենսդրական փաթեթը։ Նոր մասնագիտացված դատարանների ստեղծման, համակարգի առջև ծառացած խնդիրների մասին «Փաստինֆո»-ն զրուցել է նախկին դատավոր, փաստաբան Պարգև Օհանյանի հետ:

 -Պարոն Օհանյան, հանրային քննարկման է դրվել Հակակոռուպցիոն դատարանների ստեղծման մասին նախագիծը։ Ձեր գնահատմամբ՝ կոռուպցիոն գործերի քննության որակն այդքան վա՞տ է մեր դատական համակարգում եւ արդյո՞ք այդ դատարանների ստեղծումը կնպաստի որակի բարձրացմանը։

 -Հակակոռուպցիոն դատարանների ստեղծումն անհրաժեշտ, բայց ոչ բավարար քայլ է: Նախ՝ պետք է ուսումնասիրել և հասկանալ՝ կա մասնագիտացված դատարան ստեղծելու կարիք, թե՝ ոչ: Կարծում եմ՝ կա: Բացի այդ՝ մասնագիտական դատարանների ստեղծմամբ էականորեն կլուծվի դատարանների բեռնաթափման հարցը: Առաջարկվող մոդելի դեպքում, եթե կոռուպցիան չվերանա, կնվազի:

 - Գրեթե բոլոր իշխանությունների օրոք դատական համակարգը ենթարկվել է բարեփոխումների՝ փոխվել է կառուցվածքը, ստեղծվել են նոր դատարաններ, լուծարվել, բայց կարեւոր խնդիրը եղել ու մնում է՝ անվստահությունը։ Որն է պատճառը, արդյոք կառուցվածքները փոխելով կարող ենք բարձրացնել դատարանների հեղինակությունը։

 -Պետք է ամբողջությամբ փոխել դատական պրակտիկան, որ գործերը կոնկրետ, հստակ մեղադրանքներով գնան դատարան՝ առանց ավելորդ երկարաձգվող նախաքննության: Ինձ մնա՝ նախաքննությունը պետք է ընդհանրապես վերանա, պետք է մնա միայն հետաքննությունը և միանգամից դատաքննությունը: Այսպիսով՝ անվստահությունը գոնե կնվազի: Առաջին ատյանի դատարանները կքննեն գործերը, սխալների դեպքում՝ Վերաքննիչ դատարանը կշտկի: Դա պետք է արագ արվի:

 - Դատարաններին քննադատում են բոլորը, այդ թվում քաղաքական իշխանությունը, իրավապահ մարմինների ղեկավարները՝ գնահատականներ տալով ընդհուպ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերին. արդյոք հենց նման գնահատականները չեն նպաստում հեղինակազրկմանը։

 -Դա ավելի շատ կարելի է նորմալ համարել, քան՝ ոչ նորմալ: Հեղինակության տեսանկյունից՝ այո: Եթե ՀՔԾ պետը քննադատում է դատարանին, դատարանի համբավին, հեղինակությանը, այո, բայց թե որքանով է դա սուբյեկտիվ կամ օբյեկտիվ, գնահատման հարց է: Որքան գիտեմ, նախ՝ դատավորն էր քննադատել ՀՔԾ պետին: Նորմալ է, քանի որ թերություններ կան և՛ նախաքննության, և՛ դատաքննության փուլերում: Խնդիրը պետք է դիտարկել օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ տեսանկյունից: Եթե սուբյեկտիվ է, կարելի է հասկանալ՝ դատավորը կամ քննիչը թերացում են թույլ տվել: Ինչ վերաբերում է օբյեկտիվին, ապա պետք է առաջնային այդ խնդիրը լուծել՝ օրենսդրությունը կարգավորել, դատավարության ընթացքը փոխել, պետք է դա անել շատ օպերատիվ, հստակ: Օրինակ՝ քաղաքակիրթ երկրներում, կան կասկածյալներ, մեղադրյալներ, մի քանի վկայություն, օրենսդրությամբ սահմանված է հետաքննության համար 10 օր և 10 օրվա մեջ գործը պետք է դատարան մտնի և դատավորը, թեև այդ 10 օրվա մեջ անձը կալանավորված լինի, պետք է որոշի՝ անձը կշարունակի մնալ կալանավորված, թե ոչ: Ամենաբարդ գործերը 1 ամսվա մեջ պետք է քննեն: Ամիսներով փորձաքննություններ են իրականացվում: Անգամ ամենաշտապ փորձաքննությունները կարելի է իրականացնել մի քանի օրում:

-Բայց դրանից որակը չի՞ տուժի: Նման սեղմ ժամկետներում հնարավոր կլինի՞ քննությունն իրականացնել՝ պահպանելով բազմակողմանիությունը և օբյեկտիվությունը:

-Ընդհակառակը, ինչու՞ պետք է տուժի: Ամիսներով, տարիներով գործը քննելով,վկային հրավիրում են դատարան, ասում են՝ պատմի, ինքն էլ արդեն ոչինչ չի հիշում, ասում է՝ ինչ գրված է, դա է: Այդ գրվածն էլ Աստված գիտի, թե ինչպես է գրվել և այդ գրվածը չի կարող հիմք լինել: Այսինքն՝ վկան ոչ թե պետք է քննիչի մոտ ցուցմունք տա՝ փակ կաբինետում, այլ՝ միանգամից պետք է դատարան հրավիրվի: Գործն ինչքան շուտ մտնի դատարան, այդքան ավելի թարմ կլինեն ապացույցները: Ինչո՞ւ պետք իրեղեն ապացույցը երկար ժամանակ գտնվի արգելանքի տակ, անձը գտնվի կալանքի տակ: Տուժողն ինչո՞ւ պետք է ամիսներ, տարիներ շարունակ սպասի: Ավելին՝ տուժողն ինչո՞ւ պետք է նույն վկայի կարգավիճակում լինի և գտնվի բերման ենթարկվելու սպառնալիքի տակ: Բաներ կան, որ պետք է ամբողջովին վերանայվի, համապատասխանեցվի միջազգային չափանիշներին: Քաղաքացիական դատավարությունները վատ չեն, այդտեղ էլ են ձգձգումներ լինում՝ փորձագետը չի ներկայացել, փաստաբանը, հետաձգվում է ևս մեկ ամսով: Կապ չունի՝ եկել են, թե ոչ: Մեկ նիստով պետք է ավարտել: Սա օրենքի պահանջ է:Քաշքշելու պատճառով կուտակումներ են առաջանում, դրա համար էլ դատարանները ծանրաբեռնված են: Եթե մի նիստով ավարտեն քաղաքացիական գործերը, կուտակումներ չի լինի, եթե 10-20 էջանոց դատավճիռներ չգրեն, ժամանակի խնայողություն կլինի:

 - Ինչ անել, որպեսզի դատարանների նկատմամբ քաղաքական իշխանության մյուս ճյուղերի կողմից դրսեւորվի գոնե տարրական հարգանք։

 -Ինչու՞ իշխանության ճյուղերն իրար չեն հարգո՞ւմ:

 -Պարոն Օհանյան, պարբերաբար ականատես ենք լինում, որ քաղաքական իշխանությունը թիրախավորում է դատական իշխանության ներկայացուցիչներին: Հիշենք հայտնի արտահայտությունները, օրինակ՝ վնգստացող դատավորներ... Խոսքը նաև նման մոտեցման մասին է: Ի՞նչ անել, որ գոնե տարրական հարգանք լինի:

 -Նախ և առաջ պետական պաշտոնյաները պետք է լինեն կոռեկտ: Չի կարելի վիրավորական արտահայտություններ հնչեցնել ոչ նախարարի, ոչ նախագահի, ոչ դատավորի, ոչ որևէ մեկի հասցեին, բայց, որպեսզի դրա առիթը չլինի, բոլորը պետք է լինեն իրավասու, կոմպետենտ: Լավ, թե վատ կոմպետենտ են դատավորները, որոնք աշխատում են: Այլ հարց է, որ նրանցից ոմանք արատավոր համբավ ունեն: Եթե տեսնեն այն հիվանդ հողը, որի վրա աճում է դատական համակարգի այգին, բժշկվի և պարարտացվի, միանշանակ կառողջանան նաև նրա վրա գործունեություն ծավալող պաշտոնյաները: Հողն օրենսդրությունն է: Պետք է դա մաքրել, բուժել, կարգի բերել, հետո դատական պրակտիկան, որը կախված է օրենսդրությունից: Բոլորը պետք է պաշտպանված լինեն: Վկայի իրավունքները պաշտպանելու ինստիտուտ մենք չունենք: Զարգացած երկրներում վկաները պաշտպանված են, հարկ եղած դեպքում՝ փոփոխում են տվյալները, որ վկան չվախենա: Նախ՝ պայմանները պետք է ստեղծել, որից հետո աստիճանաբար կստեղծվի դատական պրակտիկան՝ նոր օրենսդրության հիման վրա, որոշ դատավորներ կզտվեն, կգնան թոշակի, կգա նոր սերունդ՝ նոր գիտելիքներով, նոր օրենսդրությամբ: Աստիճանաբար կկարգավորվի: Հռոմն էլ մեկ օրում չի կառուցվել: Միանգամից դատական պրակտիկան, ինչպես և դատական իշխանություն փոխելը հնարավոր չէ, արդարացված չէ: Չենք կարող ասել՝ դատական հեղափոխություն, դա նույնը չէ, չենք կարող զուգահեռ անցկացնել գործադիր և օրենսդիր իշխանության հետ, որ մի թիմով գնաս և գրավես այդ իշխանությունը՝ ժողովրդի աջակցությամբ: Դատական իշխանությունը չես կարող միանգամից փոխել: Գուցե Հակակոռուպցիոն դատարանը կլինի այն լավ կորիզը, որը հետագայում կքամվի, կհայտնվի նաև դատական իշխանության մնացած հողի մեջ:

- Վերադառնանք՝ Հակակոռուպցիոն դատարանին. Նախատեսվում է, որ այս դատավորները պետք է ավելի բարձր աշխատավարձ ստանան, ինչո՞ւ, դատավորների նման սորտավորումը որքանո՞վ օգտակար կլինի։ Կոռուպցիոն հանցագործությունների շարքին է դասվում, օրինակ, որեւէ գյուղի  դպրոցի տնօրենի կողմից մի օր աշխատանքի չներկայացած պահակին աշխատավարձ տալը, որը գնահատվում է պետական միջոցների վատնում։ Սա այդքան բարդ գործ է՞, որի քննության համար դատավորը պետք է ավելի շատ ստանա, քան ասենք կազմակերպված հանցավորության, մի քանի մարդու սպանության գործը։

 -Այստեղ, կարծում եմ, հիմքում դրված չէ գործերի բարդությունը, այլ՝ գործերի քննության առանձնահատկությունը և այդ դատավորների անձը: Կոռուպցիոն գործեր քննող դատավորը հատկապես պետք է երաշխավորված լինի պետության կողմից օրենքի ուժով, որ հեռու մնա կոռուպցիոն ռիսկերից: Այսինքն՝ եթե նա կոռուպցիոն դատավոր է, պետք է ապահովեն պայմաններով՝ աշխատավարձով, թոշակով: Հակառակ դեպքում՝ ուղղակի ամոթալի, զավեշտալի կլինի, որ հակակոռուպցիոն գործեր քննող դատավորը լինի կոռումպացված: Լավ կլիներ, որ բոլորին վերաբերվեր, որովհետև, ամեն դեպքում, մարդիկ կան, որ չի բավարարում աշխատավարձը և գնում է այդ ռիսկին: Սա մի փոքր էքսպերիմենտի նման է: Դեռևս կտեսնենք՝ ինչպես կաշխատեն այս դատարանները, այս դատավորները:

 -Կոռուպցիոն գործերով արդարադատություն իրականացնելն ավելի բա՞րդ է։ Արդյո՞ք կան համապատասխան վերլուծություններ, որոնք կփաստեն, որ այդ գործերը քննելը խնդրահարույց է լինում։

 -Ոչ: Կարծում եմ՝ չկա: Գիտեք՝ հասարակությունը երևի լավ չի պատկերացնում, թե ինչ է դատավարությունը: Դատավարությունը՝ Դատավարության մասին օրենսգիրքը, որն իմ կարծիքով պետք է փոխվի, գործողությունների, ընդհանուր քայլերի կանոններ են, որոնցով առաջնորդվումն են: Դրանք ընդհանուր են ամեն տեսակի գործերի համար՝ լինի դա կոռուպցիոն, տնտեսական, պետական դավաճանություն, գողություն, թե սպանություն, թե հանրային հնչեղություն ունեցող գործ՝ նույնն է: Այսինքն՝ պետք է քրեական գործ հարուցվի, նախաքննություն իրականացվի, վկաներ հարցաքննվեն, անհրաժեշտության դեպքում փորձաքննություններ նշանակվեն, հետո գործը պետք է մտնի դատարան և այդ ամենը նորից քննվեն: Մեծ հաշվով չկա տարբերություն՝ Ռոբերտ Քոչարյանի գործն է, թե մի պարզ գողության գործ: Նույնն է: Կան գործեր, որոնք հանրային հնչեղություն ունեն, լուրջ փաստաբաններ են գործում, լուրջ միջնորդություններ են ներկայացվում, օրենսդրությունն էլ խոցելի է, դատական պրակտիկան խոցելի է, դրա համար էլ գործեր կան, որոնք ձգձգվում են: Այսինքն՝ դատավարության մասնակիցները, հատկապես, փաստաբաններն իրենց իրավունքներից օգտվելով անում են իրենց գործը և դատարանը դառնում է գործիք կամ տիկնիկային թատրոնների տիկնիկ շարժողներից, ուղղակի բեմադրություն է իրականացնում և գործի քննությունն առաջ չի գնում:

-Պարոն Օհանյան, քննարկվում է Վերաքննիչ և Վճռաբեկ դատարանների միացման հարցը։ Ին՞չ կտա դա մեզ։

 -Դա էական չէ: Պարբերաբար եղել են գաղափարներ՝ միացնենք, չմիացնենք դատարանները: Էական չէ: Քանի դեռ չկա վստահություն դատարանների նկատմամբ, լավ է , որ դեռ չի միացվել, որովհետև, եթե այս դեպքում անձը հասնում է Վերաքննիչ դատարան, բայց հաղթահարած չի անցնում, իր հույսը մնում է Վճռաբեկ դատարանը: Չգիտեմ, թե որքանով կլինի դա արդարացված: Եթե միացվեն, պետք է դառնա երկու ատյան: Ես չգիտեմ՝ այժմ նման ծրագիր կա, թե ոչ: Ես նշեցի, թե որն է կարևոր, իսկ թե կլինի երկու ատյան, թե երեք ատյան՝ կաևոր չէ: Կարծում եմ՝ պետք է լինի երկու ատյան, բայց Վճռաբեկ դատարանը պետք է մնա՝ ինչպես Խորհրդային տարիներին էր: Գերագույն դատարանը հազվադեպ գործեր էր քննում: Օրինակ՝ Ամերիկայում բացառիկ դեպքերում է, որ գործը գնում է վերաքննիչ, ապա՝ ամենաբացառիկ դեպքերում հատուկ գործեր կարող են գնալ արդեն նահանգային դատարան: Դա միայն բացառիկ դեպքերում: Որպես կանոն՝ երկու ատյան պետք է լինի, բայց Գերագույն դատարանը պետք է մնա:

- Շրջանառության մեջ դրված նախագծերից մեկով առաջարկվում է ընդհանուր իրավասության դատարաններին սահմանադրականության հարցը որոշելու լիազորություն տալ։ Որքանո՞վ է ողջամիտ Բարձր դատարանի լիազորություններով Առաջին ատյանի դատարաններին օժտելը։

 -Ես դեռևս ծանոթ չեմ նման ծրագրի: Եթե ցանկանում են ՍԴ-ն միացնել Վճռաբեկ դատարանի հետ՝ ստեղծելով Գերագույն դատարան, ես դրան դեմ չեմ, դա կարող է լինել, բայց կարծում եմ չի լինի: Տեղի ունեցող իրադարձությունները խոսում են այն մասին, որ այդպիսի փոփոխությունների առաջիկայում իշխանությունները չեն գնա՝ հատկապես, եթե ձևավորվի ՍԴ-ն և աշխատի: Այսպես ասած՝ լեգիտիմ ձևավորվի և աշխատի: Վճռաբեկ դատարանում փոփոխություններ, կարծում եմ, կլինեն, բայց ոչ այդքան էական, բայց անձեր փոխելով՝ ոչինչ չի փոխվել և ոչինչ չի փոխվել՝ ԲԴԽ-ն նույն ԲԴԽ-ն է, ՍԴ-ն նույն ՍԴ-ն է լինելու:

Հարցազրույցը՝ Իզաբել Սահակյանի

Աղբյուր` Փաստինֆո