Փաստ ինֆո

Թեեւ արդեն մեկ տարի է, ինչ իշխանությունները բարձրաձայնում են դատավորներին վեթթինգի ենթարկելու, կամ այլ խոսքով՝ նրանց բարեվարքությունն ստուգելու անհրաժեշտության մասին, սակայն Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքում նման ընթացակարգ նախատեսված չէ։ Ավելին՝ ՍԴ դատավորի նոր թեկնածությունն հաստատվել է առանց բարեվարքությունն ստուգելու։

Հիշեցնենք՝ ՀՀ կառավարության հուլիսի 23-ի նիստում Կառավարությունը ՍԴ դատավորի թեկնածու առաջադրեց Վահրամ Ավետիսյանին։

«Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում «Թրանսփարենսի ինթերնեյշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոնի» ծրագրերի ղեկավար Վարուժան Հոկտանյանն ասաց, որ եթե նույնիսկ օրենքով էլ նախատեսված չէ, միևնույն է, ցանկացած դատավորի, այդ թվում ՍԴ դատավորի բարեվարքությունը ստուգելու անհրաժեշտություն կա։ Փորձագետը նկատեց, որ թեեկ «Սահմանադրական դատարանի» մասին օրենքում ոչինչ նախատեսված չէ, սակայն «Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի մասին» ՀՀ օրենքի 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի 21-րդ կետը ամրագրում է, որ հանձնաժողովն իրականացնում է Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամների թեկնածուների, Սահմանադրական դատարանի դատավորների թեկնածուների, դատավորների թեկնածուների հավակնորդների, ինչպես նաև օրենքով սահմանված այլ դեպքերում բարեվարքության վերաբերյալ ուսումնասիրություն։

Իսկ ՍԴ մասին օրենքում միայն նշված է՝ ինչպես են թեկնածուներն առաջադրվում և ով է առաջադրում։

Հարցին՝ արդյոք չպե՞տք է ՍԴ դատավորի թեկնածուի բարեվարքությունը ստուգվեր նախքան նրան առաջադրելը, Վարուժան Հոկտանյանն ասաց. «Կարող է այստեղ մեկ ուրիշ խնդիր էլ կա։ Թեկնածությունը դեռ ԱԺ չի հասել և երբ արդեն լինի, այդ ժամանակ էլ երևի կստուգվի։ Չեմ տեսնում սկզբունքային ինչ-որ հարց՝ սկզբից արվի, թե ավելի ուշ։ Ինձ համար բացարձակ նշանակություն չունի, թե երբ կարվի»,-ասաց Վարուժան Հոկտանյանը՝ կարեւորելով բարեվարքության ստուգումը նախքան ընտրությունը։

Դիտարկմանը, որքանով է ՍԴ դատավորների թեկնածուներին առաջադրելու գործընթացը ճիշտ և թափանցիկ ու արդյոք ավելի նպատակահարմար չէր լինի, եթե մրցույթ հայտարարվեր, Վարուժան Հոկտանյանը նշեց, որ իր համար երկու տարբերակն էլ ընդունելի է. «Եթե մինչև վերջ բարեվարքության տեսանկյունից ենք մոտենում, ճիշտ կլիներ, որ մրցույթ լիներ, որը կբացառեր հետագա խնդիրները։ Օրինակ՝ հիմա այս թեկնածուին հանրությունը կհամարի կառավարության և նրա ղեկավարի ընտրյալ։ Մենք դեռ այդ ժողովրդավարական երկար պատմություն ունեցող սովորույթները չունենք, շատ հնարավոր է, որ իրեն առաջադրողին կսկսի ծառայել։ Կարևոր է, թե իշխանության որ թևն է, որն իսկապես ունի մյուս թևերին ճնշելու այդ պոտենցիալը։ Ինչպես աշխարհի բոլոր երկրներում, այդպես էլ Հայաստանում ամենամեծ պոտենցիալն ունի գործադիրը, հետևաբար եթե իր թեկնածուն սկսի իրեն այդպես պահել, անաչառ չլինել, էլ ավելի կուժեղացնի գործադիրի անուղղակի ճնշումը ՍԴ-ի վրա։ Այդ իմաստով մրցույթ կազմակերպելը երևի ավելի ճիշտ մոտեցում կլինի»,-ասաց Վարուժան Հոկտանյանը՝ հավելելով, որ այստեղ մեկ այլ խնդիր էլ կա։ Երբ ասում ենք, որ դատավորի թեկնածուին կառավարությունը կամ նախագահն է առաջադրում, այդ դեպքում մրցույթի իմաստը ո՞րն է։ Հարցն այլ է, եթե կազմակերպվի ընդհանուր մրցույթ, այսինքն` ստեղծվի մրցութային անկախ հանձնաժողով և հենց այդ մարմինն ընտրի թափուր տեղի համար. «Դա արդեն այլ մոտեցում է, բայց Սահմանադրությամբ առաջադրելու մեխանիզմն է դրված։ Այդ դեպքում չեմ պատկերացնում՝ ինչպես է առաջադրող մարմինը մրցույթ կազմակերպելու»,-ասաց Վարուժան Հոկտանյանը։

Նկատենք, որ երկու տարի առաջ՝ 2018թ.-ին, մի շարք ՀԿ-ներ, այդ թվում նաև «Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլը», դիմել էին ՀՀ նախագահին՝ պահանջելով հետ կանչել ՍԴ դատավորի պաշտոնում իր կողմից ներկայացրած թեկնածության առաջադրումը և ձեռնամուխ լինել այնպիսի ընթացակարգերի ձևավորմանը, որոնք կապահովեն ՍԴ դատավորի պաշտոնում առաջադրման նպատակով թեկնածուների ընտրության ընդհանուր և հավասար հիմունքներով թափանցիկ, հրապարակային և արդար ընթացակարգերով մրցույթի անցկացման։ ՀԿ-ների այս պահանջից հետո ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանը ՍԴ դատավորի թեկնածու առաջադրելու նպատակով ձևավորել էր հատուկ աշխատանքային խումբ, որին էլ հավակնորդները ներկայացնում էին իրենց հայտերը եւ նրանցից երկրի նախագահը կատարում էր իր ընտրությունը։

Վարուժան Հոկտանյանը նկատեց, որ այդ հայտարարության նախաձեռնողը «Թրանսփարենսի ինթերնեյշնլը» չէ, նրանք պարզապես համաձայնել են միանալ հայտարարությանը. «Գործադիր տնօրենն է որոշել՝ խորհրդակցելով խորհրդի հետ, բայց ես ո՛չ գործադիր տնօրեն եմ, ո՛չ էլ խորհրդի անդամ։ Այս հարցում ավելի շատ իմ անձնական կարծիքն եմ հայտնում։ Մրցույթի գաղափարը ճիշտ է, բայց այստեղ առաջադրելու գաղափարը հակասում է մրցույթի գաղափարին։ Կա՛մ պետք է ընդհանրապես մրցույթ լինի և Սահմանադրության մեջ առաջադրում չլինի, կա՛մ եթե առաջադրում է, նշանակում է՝ ամեն առաջադրող մարմին մրցու՞յթ է կազմակերպում։ Եթե մրցույթ է, եկեք ունիվերսալ մրցույթ համարենք։ Եթե ասում են՝ նախագահը կամ կառավարությունն առաջադրում է, այդտեղ մրցույթի գաղափարն արժեզրկվում է։ Մրցույթ հայտարարելն էլ առաջադրել չէ։ Ով հաղթեց, կարո՞ղ ենք ասել, որ նախագահի կամ կառավարության առաջադրումն է։ Այն ժամանակ կողմնակից չէի, որ ամեն մարմին մրցույթ կազմակերպի և հիմա էլ կողմնակից չեմ։ Իդեալական տարբերակն ընդհանուր մրցույթն է, ոչ թե առաջադրումը, բայց եթե Սահմանադրության մեջ առաջադրումն է, ուրեմն լավ կլինի՝ առանձին մրցույթներ չանեն»,-հավելեց Վարուժան Հոկտանյանը։

Հարցին՝ եթե մրցույթ չլինի, բայց առաջադրող մարմիններն այլ կերպ ապահովեն գործընթացի թափանցիկությունը, օրինակ հստակ լինի՝ քանի թեկնածու կար, ինչ սկզբունքներով կատարվեց ընտրությունը, Վարուժան Հոկտանյանն ասաց, որ դա տարօրինակ է համարում։ Ըստ նրա՝ եթե Սահմանադրությունն ասում է, որ առաջադրվում է կառավարության կամ նախագահի կողմից, դա արդեն ենթադրում է, որ սուբյեկտիվ ընտրություն է. «Չեմ պատկերացնում՝ ինչ է նշանակում սկսի բացատրել։ Կհավատա՞ք այդ բացատրություններին։ Պետք է ասի, որ այդ թեկնածուն լավն է, անաչառ է։ Հո չի՞ ասելու՝ վատն էր, բայց ես որոշեցի առաջադրել կամ իր համար բարեխոսեցին ու առաջադրեցի»,-ասաց Վարուժան Հոկտանյանը։

Վերջինս ընդգծեց՝ շատ խնդիրներ ունենք մինչև իրական բարեվարքությունն իշխի մեր պետական կառավարման համակարգում։ Այսինքն` լինի այնպես, որ ոչ ոք կասկածի տակ չդնի մրցութային հանձնաժողովի անաչառությունը, հետո այդ անդամների ընտրությունը, իսկ այսպես ամբողջ հույսը մնում է կապել նրա հետ, ում առաջադրում է համապատասխան մարմինը։

Հեղինակ՝ Հասմիկ Կոշկարյան

Աղբյուր` Փաստինֆո