Փաստ ինֆո

Սահմանադրության հապճեպ փոփոխությունների արդյունքում փորձ արվեց դադարեցնել ՍԴ առնվազն երեք դատավորների լիազորությունները, ինչի արդյունքում արդեն իսկ նշանակված նիստերը չեն կայանում՝ քվորում չկա։ Դեռ մի անորոշ, հնարավոր է՝ տևական ժամանակ կշարունակվի այս իրավիճակը, որը ճանաչված իրավագետների մի մասը գնահատում է, որպես սահմանադրական արդարադատության ճգնաժամ, իսկ մյուս մասը, հատկապես՝ իշխանական թևի իրավագետները ոչ միայն արտառոց ոչինչ չեն տեսնում, այլև կոչ են անում իրավիճակը ճգնաժամ որակողներին առերեսվել ազնվության ու բարոյականության հետ։ Վերջիններս էլ հակադարձում են՝ անվանելով իրավիճակն արդարացնողներին հարմարվողականներ, որոշակի ակնկալիքի դիմաց օրը մեջ կարծիք փոխողներ։ Մի խոսքով, առկա է գրեթե անլուծելի թնջուկ, ինչի առնչությամբ մեր հարցերին պատասխանում է իրավագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Գևորգ Դանիելյանը։

֊ Պարոն Դանիելյան, հաշվի առնելով ներկա հակասական իրավիճակը, միաժամանակ երեք դատավորների լիազորությունների դադարեցումը որքանո՞վ էր արդարացի։

Նախ, ելակետ ընդունենք, որ երեք դատավորների լիազորությունների դադարեցման վերաբերյալ ձեր դատողությունը անհարկի իմպերատիվ է, ինքս բոլորովին այլ տեսակետ ունեմ, սակայն չշեղվեմ ձեր հարցադրումից, մանավանդ, որ առաջիկայում առկա են այդ հարցին առնչվող զարգացումներ, այդ թվում՝ ՄԻԵԴ֊ում։ Ինչ վերաբերում է միաժամանակ երեք դատավորների լիզորությունները դադարեցնելու իրավաչափությանը, ապա խիստ տարակուսում եմ, որ այսպիսի մոտեցումը դեռ արդարացնելու փորձ անողներ են լինում։ Չմոռանանք, որ սրան նախորդող մեկ այլ օրենսդրական ակտով ընդհանրապես նախատեսվել էր առնվազն 7 դատավորի լիազորությունների դադարեցման  նախաձեռնություն։

Խնդիրը միայն այն չէ, որ այսպիսի կտրուկ քայլերով մի տևական ժամանակ խաթարվում է սահմանադրական արդարադատության բնականոն ընթացքը, մասնավորապես հնարավոր չի լինում հավուր պատշաճի քննարկել անգամ նոր ընդունված դիմումների հետագա քննությանն առնչվող հարցերը։ Խնդիրն առավելապես նրանումն է, որ սկզբունքորեն չի կարելի զուտ օրենսդրական եղանակով դադարեցնել որևէ դատավորի պաշտոնավարումը, որի վարույթում առկա է կոնկրետ չավարտված գործ, ինչի վրա հատուկ ուշադրություն էր հրավիրել Վենետիկի հանձնաժողովը։ Եթե դատավորի լիազորությունների դադարեցումն ուղեկցվում է իր վարույթում գտնվող որևէ գործի քնության ձախողմամբ, ապա դա բավարար հիմք է այդպիսի նախաձեռնությունը զուտ իրավական չորակելու համար։

֊ Կարծիք է հայտնվել նաև այն մասին, որ արտառոց ոչինչ չկա, այդպիսի իրավիճակներ կարող են ծագել նաև այլ հիմքերով, օրինակ՝ տեսականորեն հնարավոր է, որ երեք դատավորների 65 տարին լրանա միևնույն օրը։

Դե դա այնքան էլ հաջողված օրինակ չէ, քանի որ առավելագույն տարիքը լրանալու հիմքով դատավորների լիազորությունները դադարեցնելուց առաջ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 5-րդ հոդվածով սահմանված կարգով լիազորությունների ավարտին նախորդող առնվազն 6 ամսվա ընթացքում ընտրվում է նոր դատավոր, որն ստանձնում է իր պաշտոնը՝ ՍԴ համապատասխան դատավորի լիազորությունների անմիջապես դադարման օրը։

Իհարկե, սա չի նշանակում, որ չեն կարող օբյետիվ պատճառներով՝ վերջին հաշվով, կարող են հրաժարական տալ, ինքնաբացարկ հայտնել և այլն, ձախողվել նիստերը, սակայն օրենսդրի խնդիրը ոչ թե լրացուցիչ խոչընդոտներ ստեղծելն է, այլ դրանք հաղաթահարելը։

֊ Իսկ ի՞նչ իրավական լուծումներ եք տեսնում, որպեսզի հետագայում չծագեն այսպիսի խրթին իրավիճակներ և, ինչպես դուք եք նշում՝ հաղթահարվեն։

Ինքս նախապատվությունը կտայի փոխարինողների ինստիտուտին, այն հաջողությամբ գործում է, օրինակ՝ ՄԻԵԴ֊ում։ Այսպես, ներկայումս որևէ հիմքով ՄԻԵԴ֊ի դատավոր պարոն Արմեն Հարությունյանի մասնակցությունը բացառելու պարագայում, նրան կարող են փոխարինել և արդեն իսկ փոխարինել են Սիրանույշ Սայակյանը կամ Արման Թաթոյանը։ Ընդհանրապես անհարկի ձախողումները բացառելու նկատառումով, փոխարինողների ինստիտուտը հարկ է կիրառել նաև մի շարք այլ կոլեգիալ մարմինների, օրինակ՝ ԿԸՀ, ԲԴԽ, Վճռաբեկ դատարան և այլն,  գործունեությունում։ Որքանո՞վ է, օրինակ, տրամաբանական, երբ ԿԸՀ֊ի պարագայում արգելվում է բացարկի կիրառումը սոսկ այն հիմքով, որ անհետաձգելի դեպքերում որոշումներ կայացվեն, իսկ ո՞վ կարող է պնդել, որ այլ մարմիններում անհետաձգելի իրավիճակներ չեն ծագում, ինչը բնավ չի նշանակում, որ բացարկը բացառելը կարող է լավագույն լուծումը համարվել։

Ի դեպ, փոխարինողների ինստուտը մեր հոգևոր֊իրավական մշակույթին վաղուց է ծանոթ, այն հնադարյա պատմություն ունի՝ օրինակ Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու Ազգային֊Եկեղեցական Ժողովում միաժամանակ ընտրվում են և պատգամավորներ և նրանց փոխանորդներ։ Մեր ցավը նրանումն է, որ ունենալով հոգևոր և իրավական մեծարժեք աղբյուրներ և հուշարձաններ, մենք դեռ լուծումներ ենք փնտրում օտար համակարգերում։

Աղբյուր` Փաստինֆո