Փաստ ինֆո

ԱԺ-ն հունիսի 22-ին հրավիրված արտահերթ նստաշրջանում երկրորդ ընթերցմամբ և ամբողջությամբ ընդունեց սահմանադրական փոփոխությունների նախագիծը, որով առաջարկվում է դադարեցնել 12 տարի պաշտոնավարած դատավորների լիազորությունները։ «Փաստինֆո»-ն այս հարցի շուրջ զրուցել է սահմանադրագետ Արամ Վարդևանյանի հետ։

 -  ԱԺ-ն երեկ երկրորդ ընթերցմամբ ընդունեց Սահմանադրության մեջ փոփոխություն կատարելու վերաբերյալ նախագիծը՝ առանց ուղարկելու ՍԴ, որի պահանջն ամրագրված է ԱԺ կանոնակարգ օրենքում։ Այս նախագիծն իրավական ուժ ունի՞, թե՞ ոչ։

-   Ոչ միայն ԱԺ կանոնակարգ օրենքի, այլև Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի ուղղակի խախտմամբ է ընդունվել։ Վենետիկի հանձնաժողովը ևս քննության առարկա է դարձրել Սահմանադրական դատարան դիմելու գործիքակազմի հարցը՝ նաև դա բխեցնելով հենց կառավարության կողմից հնչեցված հարցադրումից։ Կառավարությունը պատահական չէ՝ հարցրել էր Վենետիկի հանձնաժողովին, թե  ՍԴ-ն ինչ գործիքակազմով պետք է ուսումնասիրի Սահմանադրության փոփոխությունների նախագիծը՝ ամբողջ սահմանադրության համապատասխանությա՞ն, թե՞ անփոփոխելի հոդվածների։ Պարզ է չէ՞, թե այդ հարցն ինչ կոնտեքստում է տրվում, բնականաբար ՍԴ դիմելու։ Վենետիկի հանձնաժողովը ևս արձանագրել էր, որ պարտադիր է ՍԴ դիմել՝ Սահմանադրության փոփոխությունների նախագծի վերաբերյալ՝ նաև վերլուծելով հենց Սահմանադրության 169-րդ հոդվածը։

-Բայց ԱԺ-ում հարցի քննարկման ժամանակ ՀՀ արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանն ասաց, որ ՍԴ դիմել-չդիմելու հետ կապված որևէ հարց Վենետիկի հանձնաժողովին չի առաջադրվել։

-Ես անկեղծ եմ ասում, միգուցե դա պայմանավորված է նրանով, որ լավ չեն ուսումնասիրել իրենց բարձրաձայնած հարցերը։ Ես օրինակ ջանասիրաբար եմ մոտեցել իրենց կողմից բարձրաձայնած հարցերի ուսումնասիրմանը։ Եթե հարց է հնչում Վենետիկին,  ՍԴ-ն Սահմանադրության փոփոխությունների նախագիծը պետք է ուսումնասիրի անփոփոխելի հոդվածների լույսի՞ ներքո միայն, թե՞ Սահմանադրության բոլոր հոդվածների, սա ինչի՞ մասին է վկայում։ Սա վկայում է, որ ՀՀ կառավարությունը ցանկացած ժամանակահատվածի վերաբերյալ աբստրակտ, վերացական ձևով որոշել է պարզել՝ առհասարակ Սահմանադրական դատարաններն ինչպե՞ս պետք է որոշեն։ Չի կարելի այդպես մանիպուլացնել հանրությանը, որովհետև բնական է, որ այդ հարցը հնչել է դրա տրամաբանության ներքո և պատահական չէ, որ հենց Վենետիկի հանձնաժողովը ևս այդպես է հասկացել հարցը՝ դրա լույսի ներքո վերլուծելով սահմանադրության 169-րդ հոդվածը, երբ դիմում են ՍԴ-ին և ՍԴ-ն ուսումնասիրում է՝ արդյոք անփոփոխելի հոդվածների տեսանկյունից է միայն հակասում  կամ համապատասխանում Սահմանադրության փոփոխությունների նախագիծը, թե ընդհանուր Սահմանադրության։ Այս պարագայում ԱԺ-ն կարող է հանդես գալ որպես ցանկացած քրեական գործով քննիչ, ով գտնում է, որ պետք է կալանավորումը լինի խափանման միջոց։ Որոշում է  կայացնում կալանավորման վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացնելու և եթե դատարանը չհաստատի, կալանավորումը չի կիրառվում։ Հիմա պատկերացրեք իրավիճակ, երբ քննիչն առանց դատարանի որոշի կալանավորել մարդուն և այդ քայլն այսպես մեկնաբանի՝ գիտեք ինչ այս X անձի վերաբերյալ դատարանները միգուցե շահերի բախում ունենան, եկեք չդիմեմ դատարան, ես ինքս իմ որոշմամբ կկալանավորեմ։ Սահմանադրությունը, Քրեական դատավարության օրենսգիրքը  նախատեսում են,  որ կալանավորման հարցով պետք է դիմել դատարան։ Այստեղ էլ ԱԺ կանոնակարգը, Սահմանադրությունը նախատեսում են, որ պարտադիր պետք է դիմել ՍԴ։ Ավելին, ԱԺ կանոնակարգն էլ նախատեսում է, որ եթե Սահմանադրության փոփոխությունների նախագծի վերաբերյալ ՍԴ որոշումը բացասական է լինում, ապա նախագիծը շրջանառությունից հանվում է։ Հետևաբար` գտնում եմ, որ առհասարակ այնպիսի աստիճանի օրենսդրական կարգավորման, սահմանադրական պահանջի կոպիտ խախտում է, որ սա առհասարակ օրինականության տեսանկյունից նվազագույն ստանդարտին նույնիսկ չի համապատասխանում։

-Նախագիծը ՍԴ ուղարկելու որոշմանը բացասական քվեարկելուց հետո Արարատ Միրզոյանն ասաց, որ, այնուամենայնիվ, պետք է առաջ շարժվեն և  նախադեպ կստեղծվի։

-Կներեք, քննիչներն էլ կարող են մի օր որոշեն ու ասեն՝ նախադեպ ենք ստեղծում ու չենք դիմում դատարան կալանքի որոշման համար, մենք ինքներս ենք կայացնում կալանքի որոշում։ Նույնչափ խախտում է։ Ինչ աստիճան աբսուրդի ընկալում է առաջացնում քննիչի որոշմամբ կալանավորումը, այդ նույն աստիճան աբսուրդ է առանց ՍԴ-ի դիրքորոշումը պարզելու Սահմանադրության մեջ փոփոխություն անելը։ ԱԺ պատգամավորների մեջ իրավաբանները շատ փոքր թվաքանակ են կազմում և դա, ըստ էության, Սահմանադրությունից բխող իրավիճակ է։ Կարող են չէ՞ ԱԺ պատգամավորներն առհասարակ չպատկերացնել՝ ինչ է Սահմանադրությունը, սահմանադրական իրավունքը, սահմանադրության կայունությունը և այլն։ Այս պայմաններում ինչպե՞ս կարող են առանց ՍԴ-ի, որը մասնագիտացված մարմին է, համեմատվեն։ Իհարկե, չեն կարող, բայց ունենք այն, ինչ ունենք։ Գտնում եմ, որ տվյալ դեպքում սա իրագործման տեսանկյունից այնպիսի խախտում ունի, որ դժվար եմ պատկերացնում ինչպես է հնարավոր սա իրագործել։

-Քանի որ և՛ ընդդիմադիրներն են նշում, որ սա հակասահմանադրական է, և՛ մասնագիտական հանրույթը, ԱԺ այս գործողությունները վիճարկելու ընթացակարգ կա՞։

-Նկատեցի, որ բանավեճ է ընթանում՝ առհասարակ Սահմանադրության փոփոխությունների նախագիծը  պատգամավորների կողմից բողոքարկման ենթակա՞ է ՍԴ, թե՞ դա միայն նախագահի կողմից կարող է իրականացվել։ Դրա պատասխանը շատ հստակ է։ Պետք չէ մեկնաբանել Սահմանադրության 169-րդ հոդվածում գրված օրենք բառը շատ նեղ, քանի որ 168-րդ հոդվածում գրված է, որ պատգամավորների 1/5-ը կարող է վիճարկել ԱԺ-ի կողմից ընդունված օրենքները։ Կարծում եմ, որ այստեղ պետք է քննարկման առարկա դառնա նաև «ԱԺ կանոնակարգ» սահմանադրական օրենքի  19-րդ գլխի վիճարկման հարցը։ 19-րդ գլուխն է նախատեսում Սահմանադրության փոփոխությունների նախագծի ներկայացման այս ողջ գործընթացը և 19-րդ գլուխն ինքնին ևս խնդիր է առաջացնում։ Փաստացի պրակտիկայում հնարավոր է 19-րդ գլուխը մեկնաբանել այնպես, որ առանց ՍԴ որոշման հարցը դնեն երկրորդ ընթերցմամբ քվեարկության և ընդունեն։ Հետևաբար՝ այս հարցը պետք է դառնա ՍԴ-ում քննության առարկա։Սա կարելի է անել շատ պարզ ճանապարհով, այսինքն` այստեղ էլ ոչ մի մեկնաբանման հարց չկա՝ արդյոք կարող են դիմել, թե՞ ոչ։

- Բացի պատգամավորներից, ովքեր կարող են վիճարկել  ԱԺ գործողությունների իրավաչափությունը։

-Այդ տեսանկյունից հարցը դժվար է դիտարկել։ Ամեն դեպքում դրա վերաբերյալ պրակտիկա չունենք, բայց մյուս կողմից, եթե դիտարկում ենք այնպես, որ կարող ենք սահմանադրական օղակի պահանջները խախտելով՝ գործընթաց իրականացնել և ասել նախադեպ ենք ստեղծում, միգուցե արտախորհրդարանական կամ այլ ուժերն էլ կարող են նման ճանապարհ որդեգրել և իրենք էլ նախադեպ ստեղծեն։ Ամեն դեպքում այստեղ մեծ է ՀՀ նախագահի դերը, որն ունի ՍԴ դիմելու ամենաուղղակի պարտականություն։ Սա աներկբա է, այստեղ երկրորդ կարծիք գոյություն չունի։

-Նախագիծն այսինքն պե՞տք է ուղարկվի նախագահին, եթե անգամ վերջինս ստորագրի ԱԺ կանոնակարգ օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին նախագիծը, որով իրեն այլևս վերապահված չի լինելու ստորագրել սահմանադրական փոփոխությունների նախագծերը։

-Փաստ է, որ երբ Սահմանադրական փոփոխությունների նախագիծը երկրորդ ընթերցմամբ ընդունվեց, չնայած սահմանադրական պահանջների խախտման, ամեն դեպքում այդ պահին գործում է ԱԺ կանոնակարգ օրենքի 86-րդ հոդվածի 7-րդ մասը, որտեղ ԱԺ նախագահը պարտավոր է սահմանադրական փոփոխությունների նախագիծն ուղարկել ՀՀ նախագահին։ Թե դրանից հետո ԱԺ-ն ընդունում է նաև ԱԺ կանոնակարգ օրենքում փոփոխությունների նախագիծ, որը դեռ ոչ մի իրավական հետևանք իրենից չի ենթադրում, որովհետև ՀՀ նախագահն այն չի ստորագրել, այդ պայմաններում բնականաբար պետք է ուղարկեն ՀՀ նախագահին։ ԱԺ նիստի ընթացքում ԱԺ նախագահն ասաց, որ ՀՀ նախագահի աշխատակազմից գործընկերներ են հուշել, որ այս փոփոխությունը կատարվի։ Ես Սահմանադրությամբ և ԱԺ կանոնակարգ օրենքով ՀՀ նախագահի աշխատակազմի և ԱԺ-ի միջև միմյանց հուշումներ տալու գործիքակազմ կամ իրավական ընթացակարգ չեմ տեսել։ Հետևաբար՝ ամեն դեպքում առաջնորդվում եմ այն կանխավարկածով, որ դա հնարավոր չէ տեղի ունենա։ Եթե նման բան տեղի է ունեցել, այսինքն` ՀՀ նախագահն օրենսդրական կարգավորումների վերաբերյալ հուշումներ է տրամադրում, սա իսկապես բավականին մտահոգիչ երևույթ է, որովհետև նման բան նախատեսված չէ։ ՀՀ նախագահը չի կարող նման համագործակցության մեջ մտնել։ Բնականաբար նախագահը կարող է վիճարկել սա ՍԴ։ Ավելին ասեմ, ՀՀ նախագահի 129-րդ հոդվածով նախատեսված լիազորություններից էր բխում ԱԺ կանոնակարգ օրենքի 86-րդ հոդվածի 7-րդ մասում տեղ գտած կարգավորումը։ Պատահական չէ, որ դա այդտեղ տեղ էր գտել, տրամաբանություն ուներ։ Ինքնին լիազորությունից հրաժարվելն այն պարագայում, երբ դա Սահմանադրությամբ է նախատեսված, չի կարող տեղի ունենալ։ Չէ՞ որ լիազորությունը բարի կամքի դրսևորում չէ։ Լիազորությունը պարտականություն է։

-Այդ դեպքում, երբ պնդում եք, որ այս նախագիծն իրավական ուժ չունի, գործնականում դրա կիրառումն ինչպե՞ս է լինելու։ Այսինքն ՍԴ դատավորները պետք է հրաժարական տան և եթե պնդում եք, որ սա հակասահմանադրական է, ստացվում է՝ նրանք է՞լ են ոչ իրավական գործընթացում ներգրավվում։

-Կարող եմ մի բան ասել, որ ՍԴ-ի 8 դատավորներն իրենց մասնագիտական, սահմանադրաիրավական տիրույթում իրենց գիտելիքները խոսում են այնքանով, թե ՍԴ ինչպիսի որոշումներ ունենք։ Իհարկե, այն իրավիճակը, որում հիմա հայտնվել են ՍԴ դատավորները, շատ բարդ է բնութագրել բոլոր ասպեկտներից՝ թե՛ մարդկային, թե՛ այսպիսի հակաիրավական գործընթացների։ Իհարկե, չեմ կարող ասել՝ որն է այս իրավիճակում ճիշտ լուծումը, բայց առնվազն պետք է հաշվի առնվի այն, որ այս գործընթացն ամբողջությամբ հակասահմանադրական է և այդ պայմաններում դրա իրավական հետևանքներն ընդունելը, չգիտեմ իհարկե։ Մյուս կողմից հասկանում եմ, որ շատ բարդ իրավիճակ է։ Բայց ես կրկին կգամ այն վիճակին, որ պատկերացրեք եթե քննիչն իր որոշմամբ կալանավորման որոշում է կայացնում, ոստիկանները կապահովե՞ն այդ որոշման կատարումը։ Ինձ թվում է՝ կլինեն ոստիկաններ, որոնք կասեն՝ իհարկե ոչ։

-Նկատի ունեք հնարավոր է լինե՞ն ՍԴ դատավորներ, որ հրաժարական չտա՞ն։

-Դժվարանում եմ ինձ համար չափազանց հեղինակավոր նման մարդկանց փոխարեն պատասխան տալ, բայց մեծ հույս ունեմ, որ ի վերջո այս ոչ իրավական, հակասահմանադրական գործընթացին զսպելու կգա իրավական գործընթաց՝ հանձինս այս դրույթների, այս գործընթացի մեջ։

Հեղինակ՝ Հասմիկ Կոշկարյան

Աղբյուր` Փաստինֆո