Փաստ ինֆո

«ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում, մասնավորապես, դատավորների նկատմամբ կարգապահական վարույթի հարուցելու վերաբերյալ առաջարկվող փոփոխությունների շուրջ «Փաստինֆո»-ն զրուցել է Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամ Գրիգոր Բեքմեզյանի հետ։

-Պարոն Բեքմեզյան, դատական օրենսգրքում կատարված փոփոխություններով որքանով է երաշխավորվում դատավորի անկախությունը և ինչ խնդրահարույց կետեր եք տեսնում այս փոփոխություններում։

-Ըստ էության, դատավորի անկախության հետ կապված ես որևէ խնդիր չեմ տեսնում, որովհետև փաստացի դատավորի անկախությունն ապահովողը ԲԴԽ-ն է և անկախ նրանից, թե ով ինչ կարգապահական գործ կարող է հարուցել, միևնույն է, ԲԴԽ-ն է դրանք նայելու ու օբյեկտիվորեն քննելու է, որոշելու է կարգապահական պատասխանատվության հիմքեր կան, թե ոչ։ Խնդիրն այն է, որ մի մարմին ևս ավելացել է, որը կարող է կարգապահական հարցեր բարձրացնել, դա կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովն է։ Մինչ այս՝ այդ մարմինները երկուսն էին, հիմա երրորդն էլ է ավելացել։ Բայց եկեք ընդունենք, որ կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի գործառույթը հայտարարագրերի հետ կապված խախտումների դեպքում վարույթ հարուցելն է։ Ամեն դեպքում, այդ հարցով ինչ-որ մեկը պետք է վարույթ հարուցեր չէ՞, և ավելի հստակեցվել է այս գործառույթը, ինչը ենթադրում է, որ դատավորները պարտավոր են ավելի բարեխիղճ լինել իրենց կողմից ներկայացվող հայտարարագրերում։ Սա նորմալ պահանջ է։

Գտնում եմ, որ եթե դատավորը բարեխիղճ աշխատում է և, ըստ էության, էական խախտումներ թույլ չի տալիս, ապա հավատացեք շատ դժվար կլինի դատավորի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելը։ Մեր փորձը ցույց է տալիս, որ կարգապահական վարույթի հարուցումը պետք է ունենա հստակ հիմքեր, ըստ այս փոփոխությունների դատավորի գործողություններում պետք է լինեն այնպիսի էական խախտումներ, որոնք կատարվել են դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ, իսկ դա հիմնավորելը բավական դժվար է։ Այստեղ շատ նուրբ հարցեր կան և ամեն դեպք չէ, որ կարող է առիթ հանդիսանալ դատավորի նկատմամբ կարգապահական պատասխանատվություն սկսելու համար։ Այս համատեքստում չեմ կարծում, որ կարող ենք խոսել անկախության սահմանափակման մասին։

- Միթե Ձեր նշած երկու մարմիններն այս գործառույթները չէին կարողանում հավուր պատշաճի իրականացնել։ Հատուկ դրա համար պետք էր կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողո՞վ ստեղծել։

-Լավ հարց եք տալիս, քանի որ մինչև այժմ չեն իրականացրել։ Մինչև հիմա մենք ունենք մի իրավիճակ, որ ամեն դեպքում դատավորների կողմից տրված հայտարարագրերի ուսումնասիրությունը կատարվել է, եթե չեմ սխալվում, էթիկայի հանձնաժողովի կողմից, որտեղ տալիս էին այդ հայտարարագրերն ու հանձնաժողովը դա ուսումնասիրում էր, բայց օրենքով այս մարմինը չէր կարող կարգապահական վարույթ հարուցել ու այն ուղարկել ԲԴԽ։ Եթե չեմ սխալվում ,հայտարարագրերի հետ կապված ԲԴԽ-ն այն ժամանակ իրավասություն չուներ, ուստի էթիկայի հանձնաժողովն ինքը պետք է գտներ խախտումներն ու պատասխնատվության ենթարկեր դատավորին։ Հիմա ստացվում է, որ ԲԴԽ-ն պետք է այդ հարցը քննի։

Մինչ այս փոփոխությունը՝ կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովը խախտումներ բացահայտելու դեպքում պետք է ուղարկեր արդարադատության նախարարին կամ դատավորների ընդհանուր ժողովին՝ կից էթիկայի և կարգապահական հարցերի հանձնաժողով, նրանք քննեին ևս մեկ անգամ, որից հետո խնդիր լինելու դեպքում ուղարկեին ԲԴԽ։ Սա ավելի կբարդացներ գործընթացը, իսկ այս դեպքում կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովը միանգամից ուղարկում է ԲԴԽ ու ասում, որ հարցին վերջնական լուծում տանք։ Գործընթացների կազմակերպման տեսանկյունից այս տարբերակն ավելի ճիշտ է։

- Հայտարարագրերի վերլուծության վերաբերյալ նոր ներդրվող կարգավորումները կիրառելի են 2017 թվականի հուլիսի 1-ից ներկայացված կամ ներկայացման ենթակա հայտարարագրերի նկատմամբ: Արդյո՞ք մինչ այս ներկայացված հայտարագրերը պետք չէ ուսումնասիրել, այստեղ ռիսկեր չկա՞ն։

-Փասստացի ստացվում է այնպես, որ պետք չէ ուսումնասիրել։ Ռիսկեր միգուցե կան, բայց օրենսդիրն որոշել է, որ դրանից առաջ ներկայացած հայտարագրերում արտացոլված տվյալները բացահայտելը փաստացի կարող է նաև անհնարին լինել։ Այն ժամանակ պարտականություն չի եղել ինչ-որ կերպ հիմնավորել հայտարարագրում նշված գումարի ստացման աղբյուրները, բովանդակությունը։ Խնդրահարույց է դատավորին ասել, որ հիմա գա ներկայացնի, թե 2015թ-ին իր նշած գումարը որտեղից է ձեռք բերել կամ հայթայթել։ Եթե մենք ավելի հետ գնայինք, ապա դա ավելի կխախտեր դատավորների անկախությունը, այդ դեպքում կամայականորեն կարելի էր ցանկացած դատավորի, ցանկացած գումարի հետ կապված փորձել կարգապահական պատասխանատվության առաջ կանգնեցնել։

2017թ-ը մոտ է 2020թ-ին ու հնարավորություն կտա համեմատել 2017թ-ից հետո դատավորների ձեռք բերած գույքն ու եկամուտները ու ավելի հստակ պահանջներ դնել դատավորների առաջ, որ հիմնավորել իրենց կողմից ստացված եկամուտները կամ ձեռքբերումները։ Եթե մենք կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովին նման հնարավորություն տայինք, ապա հնարավոր է այն շատ դեպքերում նաև կամայական լիներ, ինչն ավելի կվնասեր դատավորի անկախությանը։ 2017թ-ը նշելը շատ համարձակ քայլ է, քանի որ բոլորս էլ գիտենք՝ հանրությունը պահանջում է գնալ ընդհուպ մինչև 2000 թվական և անգամ դրանից ավելի առաջ, եթե պոպուլիստական տեսանկյունից նայենք պետությունը պետք է գնար այդ ուղղությամբ, բայց 2017-ը ֆիքսելն ավելի համարձակ քայլ էր, այս կերպ հանրությանը ցանկությանը դեմ գնալով ավելի ռեալ հնարավորություններ են սահմանվում։

- Կներեք, իշխանությունները շարունակ ասում են՝ այս փոփոխությունները դատական համակարգը «մաքրելու» ու նախկին իշխանությունների ժամանակվանից մնացած «վատ» դատավորներին հեռացնելու համար են, արդյո՞ք այս կերպ կարող է համակարգը մաքրվել, պայմանական ասած, վատ դատավորներից։

-Հին դատավորը համակարգից չի կարող հեռացվել, որովհետև բոլոր հին դատավորները չէ, որ վատն են։ Նման բան չկա և ակնհայտորեն անձի իրավունքների խախտում է ասելը, որ եթե դատավորը հին է, ապա վատն է։ Համակարգից պետք է հեռացվեն վատ դատավորները, վատ դատավորին պատժելու համար մենք ունենք մի քանի տարբերակներ։ Դրանցից են նրանց կողմից կազմված դատական ակտերը, գույքի և եկամուտների հայտարարագրերն ուսումնասիրելը։ Նորից եմ ասում, հայտարարագրերն ուսումնասիրելու համար շատ հետ գնալով մենք չենք կարող ապացուցել, որ իսկապես վատն են դատավորներն ու ունեն ապօրինի եկամուտներ, քանի որ այն ժամանակ դատավորները պարտավոր չեն եղել հիմնավորել, թե իրենց գույքը որտեղից է։

Միգուցե դա եղել է համակարգի սխալը կամ իրավակարգավորումների թերությունը, բայց այդպես է եղել։ Այն ժամանակ դատավորին չեն ասել, որ եթե 100․000 դոլարի եկամուտ ես ցույց տալիս, ասա՝ դա նվեր է տվել հարազատդ, թե՞ ուրիշ մեկը։ Տարիներ են անցել, մենք հիմա գնանք ասենք այս 100․000 դոլարը քեզ որտեղի՞ց, դա կլինի ակնհայտորեն ազդեցություն դատավորի վրա, և պետությունը չի կարող ապացուցել դրա ապօրինի լինելը կամ չլինելը։ Ուստի, պետությունը գտել է, որ հետ գնալ չենք կարող, բայց կարող ենք հետևել, որ հիմա դատավորներն աշխատեն ավելի թափանցիկ և բաց։ Դատավորների կողմից դատական ակտերի կայացման պրոցեսի ու դատական ակտերի ներկայացման պահանջների մասով հսկողություն լինելու է ու դատավորները լինելու են ուշադրության կենտրոնում, եթե դատավորը կայացնի այնպիսի դատական ակտ, որը կխաթարի արդարադատության էությունը, կհեղինակազրկի դատական իշխանությունը և դա կլինի դիտավորյալ կամ կոպիտ անփութությամբ, ապա կարող է ընդհուպ մինչև դատավորին դատական համակարգից հեռացնելու հարց բարձրացվել։

Աղբյուր` Փաստինֆո