Փաստ ինֆո

Գիտնական իրավաբանները խնդրահարույց են համարում գործադիրի ենթակայության տակ գտնվող՝ Ազգային անվտանգության ծառայության եւ պետական եկամուտների կոմիտեի քննչական մարմինների սահմանադրականության հարցը։ Ընդ որում՝ առավել արդիական է ԱԱԾ քննչական դեպարտամենտի հարցը, քանի որ  այստեղ հաճախ քննվում են նաեւ քրեական դատավարության օրենսգրքով իրենց ոչ ենթակա քրեական գործերը՝ ընդհուպ քրեական հեղինակություններին վերաբերող։

«Փաստինֆո»-ի տեղեկություններով՝ դեռեւս ամիսներ առաջ՝ օգոստոսին, իրավաբանական գիտությունների դոկտոր, փաստաբան  Արթուր Ղամբարյանը կոնկրետ գործով միջնորդություն է ներկայացրել  ՀՀ գլխավոր դատախազին՝ բարձրացնելով քրեական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված՝  «քրեական գործով նախաքննություն կատարում են ազգային անվտանգության մարմինների քննիչները» նորմի սահմանադրականությունը որոշելու համար Սահմանադրական դատարան դիմելու հարցը:

Քրեական գործը, որով փաստաբան Ղամբարյանը նման միջնորդությամբ է հանդես եկել, վերաբերում է կաշառքին, որը հարուցվել է ԱԱԾ օպերատիվ մարմինների կողմից իրացված օպերատիվ տվյալների հիման վրա, քննությունն էլ շարունակել է ԱԱԾ քննչական դեպարտամենտում։  «Տվյալ գործով իմ վստահորդը զրկված է օբյեկտիվ և համակողմանի նախաքննությանը (որը կազմված է ոչ միայն ապացույցների հավաքման՝ քննության, այլև յուրիսդիկցիոն՝ կիսադատական տարրից) մասնակցելու հնարավորությունից, քանի որ ենթադրյալ հանցագործությունը բացահայտած հետաքննության մարմնի շրջանակներում գործող քննչական ստորաբաժանումը apriori չի կարող դուրս գտնվել ենթադրյալ հանցագործությունը բացահայտած օպերատիվ հետախուզական մարմնի ազդեցությունից»,- նշել է Ա.Ղամբարյանը:

ՀՀ կառավարությունը Եվրոպական դատարանում արդյունավետ քննության  փաստը հիմնավորելու համար հաճախ նշում է, որ քննությունը կատարել է առանձին և անկախ մարմին, որը չի գտնվում ոստիկանության կազմում և ոչ էլ վերջինիս ենթակայության տակ: 

2015թ. փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրությամբ պետական մարմինների համակարգում կատարվեցին մի շարք փոփոխություններ, պետական մարմինների համակարգում ավելացվեց նաև քննչական մարմինները: Այսպես՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ նախատեսվել է «Դատախազությունը և քննչական մարմինները» վերտառության ինքնուրույն գլուխ: «Սահմանադրի (Ժողովրդի) կամքի համաձայն՝ նախաքննության մարմինները չեն կարող գործել պետական կառավարման համակարգում և որպես պետական կառավարման մարմին չեն կարող իրականացնել մինչդատական վարույթ»,- նշել է հեղինակը միջնորդագրում՝ ավելացնելով.

«Առաջին՝ պետական կառավարման և քննչական մարմինների տարանջատվածությունը ՀՀ Սահմանադրության կառուցվածքի տեսանկյունից: Ինչպես նշվեց ՀՀ Սահմանադրությամբ՝ դատախազության և քննչական մարմինների վերաբերյալ սահմանադրական նորմերն առանձնացված են ինչպես գործադիր իշխանության, այնպես էլ դատական իշխանության մարմիններին վերաբերյալ գլուխներից, դատախազությանը և քննչական մարմիններին նվիրված է առանձին գլուխ։ ՀՀ Սահմանադրության կառուցվածքը թեև ունի առավելապես իրավատեխնիկական նշանակություն, սակայն ի թիվս ստորև նշված հանգամանքների, Սահմանադրության կառուցվածքի տրամաբանությունից բխում է, որ դատախազությունը և նախաքննության մարմինները պետական կառավարման մարմինների համակարգից դուրս գործող մարմիններ են:

Երկրորդ՝ պետական կառավարման և քննչական մարմինների տարանջատվածությունը պաշտոնային հարթությունում: ՀՀ Սահմանադրությամբ պետական կառավարման և քննչական մարմիններն միմյանցից տարանջատված են ոչ միայն ինստիտուցիոնալ, այլև պաշտոնային հարթությունում: Այսպես՝ ՀՀ Սահմանադրության 44-րդ հոդվածի 3-րդ մասում Սահմանադիրը տարանջատել է դատարաններում, դատախազությունում և քննչական մարմիններում պաշտոնները զբաղեցնող անձանց և պետական կառավարման ռազմականացված մարմինների ծառայողների` կոնկրետ իրավունքի սահմանափակման իրավական կարգավորումը:

Երրորդ՝ պետական կառավարման և քննչական մարմինների գործառույթների անհամատեղելիությունը քրեադատավարական հարթությունում: Պետական կառավարման և քննչական մարմինների գործառութային անհամատեղելիության մասին է վկայում այն, որ մի կողմից՝ քննչական մարմինները իրականացնում են կիսադատական բնույթի գործառույթ, որին օտար է վարչաիրավական ենթակայությունը, մյուս կողմից՝ պետական կառավարման մարմիններին ներհատուկ է վարչաիրավական ենթակայության հարաբերությունները»:

Ավելին՝ ՀՀ սահմանադրական դատարանը 2019 թվականի փետրվարի 12-ի  ՍԴՈ-1443 որոշմամբ նույնպես նշել է. «Սահմանադրության մեջ ընդգրկելով քննչական մարմինների վերաբերյալ դրույթներ՝ ըստ էության, ընդգծվել է մինչդատական վարույթում դրանց առնվազն գործառութային ինքնուրույնությունը»:

Փաստաբան Արթուր Ղամբարյանի դիտարկմամբ՝ քննչական մարմինը քրեական արդարադատության համակարգում իրականացնում է կիսադատական գործառույթ, ինչը պահանջում է անկախության և դատավարական ինքնուրույնության բարձր աստիճան։ Քրեական դատավարության գործող մոդելի պայմաններում քրեական արդարադատության ապացուցողական հիմքերն առավելապես ձևավորվում են մինչդատական վարույթի ընթացքում, ուստի այս վարույթի նկատմամբ տարածվում է նաև արդար դատական պաշտպանության իրավունքի երաշխիքները:

«Այսպիսով՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 189-րդ հոդվածով նախատեսված՝ «քրեական գործով նախաքննություն կատարում են ազգային անվտանգության մարմինների քննիչները» նորմը և դրա հետ համակարգային կապերի մեջ գտնվող այլ նորմերն առերևույթ հակասում են ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին և 178-րդ հոդվածի 1-ին մասերին: Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քր. դատ. օր-ի 199-րդ հոդվածի 1-ին մասով՝ միջնորդում եմ ՀՀ Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետի հիման վրա դիմել ՀՀ սահմանադրական դատարան՝ ՀՀ քր. դատ. օր-ի 189-րդ հոդվածով նախատեսված՝ «քրեական գործով նախաքննություն կատարում են ազգային անվտանգության մարմինների քննիչները» նորմի և դրա հետ համակարգային կապերի մեջ գտնվող այլ նորմերի սահմանադրականությունը որոշելու հարցով»,- նշված է միջնորդագրում:

Հեղինակ՝ Իզաբել Սահակյան

Աղբյուր` Փաստինֆո