Փաստ ինֆո

Արդարադատության նախարարությունն իրավական ակտերի նախագծերի միասնական կայքում օրերս հրապարակեց «ՀՀ դատական և իրավական բարեփոխումների 2019-2023 թվականների ռազմավարությունը և դրանից բխող գործողությունների ծրագրերը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծը, որով սահմանվում է անցումային արդարադատության գործիքակազմը, ինչն իրենց ենթադրում է Փաստահավաք հանձնաժողովի ստեղծում։ Հանձնաժողովի կարգավիճակի, նպատակահարմարության եւ գործառույթների մասին «Փաստինֆո»-ն զրուցել է իրավաբան Գոհար Մելոյանի հետ։

-Ինչպե՞ս եք գնահատում Փաստահավաք հանձնաժողովի ստեղծումը որպես անցումային արդարադատության գործիքակազմ։

-Մի փոքր թյուրըմբռնմամբ եմ մոտենում հանձնաժողովի ստեղծման նպատակահարմարությանը, հիմնական նշանակետային նպատակի իրականացմանը եւ գտնում եմ, որ սա բավականին բազմաչարչար աշխատանք է լինելու եւ բազմաթիվ տարակարծությունների տեղիք է տալու։ Թեեւ սրանով որոշակիորեն ճշգրտվել են շրջանակները, թե ինչպես են իրականացվելու այդ բարեփոխումները, ինչպես է պատկերացնում իշխանությունն անցումային արդարադատությունը, սակայն կարծում եմ, որ դատաիրավական բարեփոխումների ռազմավարության մեջ, այնուամենայնիվ, անորոշություն կա։ Կարեւոր է շեշտել, որ Փաստահավաք հանձնաժողովին փաստաթղթով սահմանված է որպես անկախ մարմին։ Այստեղ առկա է իրավական խնդիր. Սահմանադրությունը նախատեսում է օրենքով ինքնավար մարինների ստեղծման հնարավորություն, իսկ անկախ մարմինները սահմանված են Սահմանադրությամբ, օրինակ՝ Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը: Այսինքն՝ նախագծի հեղինակները հետագայում պետք է հստակեցնեն Փաստահավաք հանձնաժողովի կարգավիճակը, հակառակ դեպքում հնարավոր է՝ առաջանա հակասահմանադրականության խնդիր։

-Փաստաթղթում նշված է, որ հանձնաժողովի 20 անդամները պետք է լինեն հեղինակություն վայելող անձինք։ Ինչպե՞ս պետք է ընտրվեն նրանք, ի՞նչ սկզբունքով պետք է գնահատվի նրանց հեղինակություն վայելել-չվայելելը։

-Ըստ նախագծի՝ համանուն օրենք է ընդունվելու, որով սահմանվելու են Հանձնաժողովի ձեւավորման կարգը, դրա իրավասությունները և այլ մանրամասներ։ Սակայն այդ «հանրային հեղինակություն վայելող» եզրույթի իրավական որոշակիության հետ խնդիր կարող է առաջանալ։ Մի խումբ անձանց կողմից հեղինակություն վայելողը կարող է լինել մեկ անձ, մյուս խմբի կողմից՝ մեկ ուրիշը, եւ այդպես շարունակ։ Այսինքն՝ խնդրահարույց է լինելու հանձնաժողովի ձևավորումը։ Իր գործառույթներից ելնելով՝ այն պետք է կազմված լինի բավականին փորձառու իրավաբաններից, սակայն ես մի փոքր թերահավատորեն եմ մոտենում այն հարցին, թե հեղինակավոր իրավաբանները կհամաձայնեն այս հանձնաժողովում ներգրավվել։

-Թեեւ Հանձնաժողովը չի ունենալու իրավապահ մարմնի կարգավիճակ, սակայն նշվում է, որ անհրաժեշտության դեպքում կարող է պետական մարմիններից տեղեկություններ պահանջել։ Անձնական տվյալների պաշտպանության տեսանկյունից այստեղ իրավունքի չարաշահման վտանգ տեսնո՞ւմ եք։

-Այդ հարցում եւս խնդիր կա։ Թեեւ նշված է, որ հանձնաժողովն իրավապահ մարմնի գործառույթ չի իրականացնելու, սակայն այդ անցումը շատ նուրբ է, եւ նախագծի հեղինակները պետք է համանուն օրենքը մշակելիս կարողանան այդ անցումը շատ ճշգրիտ իրականացնել, ինչին եւս թերահավատորեն եմ մոտենում, որովհետեւ այդ հանձնաժողովով, կոպիտ ասած, նախատեսվում է հսկայածավալ աշխատանք անել մի շարք խախտումներ վերհանելու համար այն դեպքում, երբ տվյալ խախտված իրավունքների վերականգնման մեխանիզմներ, իմ կարծիքով, մենք արդեն իսկ ունենք։ Մենք ունենք իրավապահ մարմիններ, եւ ցանկացած դեպքում, երբ քաղաքացիներն ունեն փաստեր՝ իրենց խախտված իրավունքների մասին, կարող են շատ հանգիստ ներկայացնել մեր իրավապահ մարմիններին։ Այսինքն՝ արհեստական մարմին է ստեղծվում, որը կդրդի մի շարք մարդկանց կողմից աղմուկի բարձրացման, պոպուլիստական հայտարարությունների եւ այլնի։

-Իսկ ի՞նչ ընթացակարգով է հանձնաժողովն իր գործառույթներն իրականացնելու։

-Ենթադրում եմ, որ հանրությանը կիրազեկվի, եւ այդ ռազմավարական այդ նպատակի մեջ նշված ոլորտների վերաբերյալ տուժող քաղաքացիները դիմումներ կներկայացնեն, որոնց հիման վրա կիրականացվեն համապատասխան փաստահավաք գործողություններ։ Հետագայում, եթե փաստական հանգամանքներ ներառող տեղեկություններ լինեն, այդ նյութերը տրամադրվելու են իրավապահ մարմիններին։ Նաեւ նշված է, որ հանձնաժողովի կողմից որպես վերջնարդյունք կազմվելու է զեկույց, որը խորհրդատվական եզրակացության տեսքով տրամադրվելու է կառավարությանը եւ ԱԺ-ին, որոնք իրենց հերթին պետք է վերացնեն մարդկանց խախտված իրավունքները։ Բայց այս դեպքում կցանկանայի նշել, որ իրավունքը խախտված որակելու համար անհրաժեշտ է, որ գործողություններ իրականացվեն իրավապահ մարմինների կողմից, կոպիտ ասած, հաստատելու համար, որ այդտեղ առկա է հանցակազմ։ Նման իրավիճակում, եթե նույնիսկ հիպոթետիկ կերպով ընդունենք, որ քաղաքական տեսանկյունից նախկինում կաշկանդվածություն է եղել, այսօր քաղաքացին կարող է հանգիստ դիմել իրավապահ մարմիններին։ Ուստի կրկին հավաստում ենք, որ տվյալ հանձնաժողովի ստեղծումը կարելի է որակել որպես ավելորդ վարչարարություն:

-Եվ ընտրված ժամանակաշրջանը՝ 1991-2018 թվականները, որքանո՞վ են արդարացված Ձեզ համար։

-Ինձ համար արդարացված չէ, քանի որ մինչ 1995 թվականն անգամ նորմալ իրավական համակարգ չենք ունեցել. 1995 թվականին նոր միայն Սահմանադրությունն է ընդունվել։ Իմ կարծիքով՝ ավելի շատ լինելու են նեղ, սուբյեկտիվ բնույթի դիմումներ, որոնցով բարձրացված հարցերի լուծումը բավականին ժամանակատար աշխատանք է պահանջելու։ Ինչպես նշված է ռազմավարության մեջ, նպատակը արդարության վերականգնումն է, իրավունքի գերակայության ապահովումն անցումային արդարադատության միջոցով, սակայն ես չեմ կարծում, թե տվյալ հանձնաժողովի ստեղծման անհրաժեշտությունը կա, առավել եւս, որ սահմանված են ռազմավարական այլ նպատակներ, որոնց միջոցով էլ հնարավոր է իրականացնել այսպես կոչված «անցումային արդարադատությունը»։

Հեղինակ` Միլենա Խաչիկյան