Փաստ ինֆո

Միանշանակ մենք արդեն ունենք ներդրումային վարկանիշի վրա բավական մեծ բացասական հետք և դրա դեմ պայքարելու, այդ բացասական հետքը վերացնելու համար, կարծում եմ, տարիներ են պետք։ Այս մասին «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց տնտեսագետ, «Հայացք» վերլուծական կենտրոնի փորձագետ Լիլիա Ամիրխանյանը։ Վերջինիս հետ զրուցել ենք Ամուլսարի հանքի չշահագործման դեպքում ՀՀ ներդրումային դաշտի վրա ակնկալվող ազդեցությունից, ինչպես նաև արբիտրաժային գործողություններից։

Ի՞նչ ազդեցություն կունենա Ամուլսարի հանքի չշահագործումը Հայաստանի ներդրումային դաշտի վրա։

Ամուլսարի հանքի չշահագործումը միանշանակ բացասական ազդեցություն կունենա մեր ներդրումային վարկանիշի վրա և դա պայմանավորված է մի քանի հանգամանքով։ Նախ Ամուլսարի հանքի ներդրումային ծրագիրն արդեն գործող ծրագիր է , ուստի հանքի չշահագործումն իրենից ենթադրում է օտարերկրյա ուղղակի գործող ներդրումային ծրագրի կասեցում։ Այսինքն՝ մեր կառավարությունն օտարերկրյա ներդրողի համար նախադեպ կստեղծի, որ իրենց գործող ներդրումային ծրագիրը նույնպես պարունակում է ինչ-որ պահից կասեցվելու ռիսկ։ Այսինքն` այս դեպքում ներդրողի կատարած բոլոր ծախսերն անարդյունավետ կլինեն։

Հանքի շահագործման դեպքում ներդրումային դաշտի վրա բացասական հետք չի՞ մնա։

Ամուլսարի հանքի հետ կապված այս տարիների վերջին զարգացումները մեր ներդրումային վարկանիշի վրա արդեն ունեցել են բացասական ազդեցություն։ Չնայած երեկ երեկոյան կառավարության ղեկավարն ըստ էության արձանագրեց, որ հանքի շահագործումը կշարունակվի, այնուամենայնիվ մեր ներդրումային վարկանիշի վրա առկա բացասական ազդեցությունը չի մեղմվում։ Դա նաև պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ մեկ տարի առաջ նոր իշխանությունները բավական մեծ շտապողականություն դրսևորեցին և կասեցրեցին գործող ներդրումային նախագիծը։ Ընդ որում հիշեցնեմ՝ գործ ունենք միջազգայնորեն ընկալելի կազմակերպության հետ։ Ցանկացած խոշոր օտարերկրյա ներդրող, երբ ներդրումային ուսումնասիրություններ է կատարում այս կամ այն երկրում, աչքից չի կարող վրիպել այն հանգամանքը, որ նմանատիպ ընկալելի կազմակերպության հետ կապված կառավարությունն ունի բացասական նախադեպ։

Այնուամենայնիվ, եթե հանքը չշահագործվի և երկիրը կանգնի արբիտրաժի առջև, արդյոք կա՞ն հաշվարկված թվեր, թե որքան կկազմի փոխհատուցումը։

Արբիտրաժի հետ կապված փոխհատուցման հստակ թիվ այս պահին չենք կարող ասել։ Դա կախված կլինի այն հանգամանքից, թե ինչ գործով, ինչ մեղադրանքով այն կլինի, և ընկերությունն ինչ փոխհատուցում կպահանջի երկրից։ Հստակ է մի բան, որ «Լիդիան Արմենիա»-ն իր գործունեության սկզբից ի վեր ավելի քան 400 մլն դոլարի ուղղակի ներդրում է կատարել։ Չխոսենք սարքավորումների, տեխնիկայի հետ կապված անուղղակի ներդրումները, որոնք ներկրվել են Հայաստան։ Չնշեմ աշխատողների աշխատավարձերի հետ կապված ծախսերը։ Այսինքն` ավելի քան 400 մլն դոլարի պարտավորություն արդեն փաստացի ունենք։ Այսինքն, եթե մեր կառավարությունը կանգնի արբիտրաժում և փոխհատուցման խնդրի առջև, ապա խոսքը բնականաբար 400 մլն դոլարի մասին չի լինելու, այլ շատ ավելի մեծ գումարի։ Հասկանալի է, որ արբիտրաժի պարագայում կլինեն նաև փոխհատուցման այլ պահանջներ՝ կապված բարոյական վնասի, ընկերության վարկանիշի նկատմամբ ոտնձգության հետ։ Նման դեպքերում պետք է հիշել, որ գործ ունենք միջազգայնորեն ընկալելի, ճանաչելի և հայտնի ընկերության հետ, որի համար ցանկացած գործի հաջողել և չհաջողելը հարված է հասցնում սեփական կազմակերպության միջազգային վարկանշին։ Փաստորեն մեր կառավարությունը ոչ միայն վնասել է սեփական ներդրումային վարկանիշը, այլև որոշակի վնասներ հասցնում նաև ընկերության միջազգային վարկանշին։ 

Որպես ՀՀ քաղաքացի դե՞մ եք, թե՞ կողմ Ամուլսարի հանքի շահագործմանը։

Կպատասխանեմ որպես տնտեսագետ։ Հայաստանի տնտեսության համար պոտենցիալ հիմնական ուղղություններն են տեղեկատվական տեխնոլոգիաները, զբոսաշրջությունը, հանքարդյունաբերությունը։ Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների պարագայում, որքան էլ ցանկանանք զարգացնել այդ ուղղությունը, մասսայականացնել, այնուամենայնիվ մեր բնակչության նույնիսկ կեսը չի կարող տեղեկատվական տեխնոլոգիաների բարձր մակարդակի գիտության և գիտելիքի կրողը լինել։ Ըստ էության, որքան էլ ճյուղը զարգացած լինի և մեր ՀՆԱ-ի մեջ մեծ մասնաբաժին կազմի, շատ փոքր տոկոսով մարդիկ են դրանով զբաղվելու և ունենալու կայուն եկամուտ։ Այսինքն` մեզ նման տնտեսությունների համար պետք է զարգացնել այնպիսի ուղղություններ, որոնք մասսայական աշխատանքի և զբաղվածության հարց կլուծեն։ Այս պարագայում հանքարդյունաբերությունը լավագույն լուծումն է։ Անկախ երկրից և հանքարդյունաբերություն իրականացնող ընկերությունից, այն հանդիսանում է մարդու միջամտությունը բնությանը, ինչը չենք կարող հերքել։ Միջամտությունը մնում է միջամտություն, որն ունի բնապահպանական բազմաթիվ ռիսկեր։ Եթե այդ ռիսկերը կառավարելի են և հնարավոր է իրականացել դրանց նկատմամբ վերահսկողություն, ապա պետք չէ վախենալ և խուսափել։ Կառավարությունը պետք է բնապահպանական բարձր պահանջները դնի ցանկացած կազմակերպության առաջ, որը ցանկանում է հանքարդյունաբերությամբ զբաղվել։ Հասկանալի է, որ բնապահպանական այդ չափանիշները ենթադրում են լրացուցիչ ծախսեր այդ ընկերության համար։ Սակայն դա արդեն տվյալ ընկերության գործն է։ Այս պարագայում «Լիդիան»-ը պատրաստակամություն հայտնել է իրականացնելու մեղմման միջոցները։ 

Հեղինակ` Հասմիկ Կոշկարյան