Փաստ ինֆո

Ինչպես արդեն հայտնի է՝ Արդարադատության նախարարությունը իրավական ակտերի հրապարակման միասնական հարթակում հանրային քննարկման է ներկայացրել «Դատական օրենսգիրք» և «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին և հարակից օրենքների նախագծերի փաթեթը: Նախատեսվող փոփոխությունների շուրջ «Փաստինֆո»-ն զրուցել է սահմանադրագետ, Պառլամենտարիզմի զարգացման միջազգային կենտրոնի գործադիր տնօրեն Գոհար Մելոյանի հետ։

-Տիկին Մելոյան, «Դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում նախատեսվող փոփոխություններով սահմանվում է, որ դատավորը կիրառման ենթակա իրավունքի վերաբերյալ հարցերով խորհրդակցելու համար իրավունք է ունենալու դիմելու գործի ելքում չշահագրգռված մասնագետների։ Ինչպե՞ս պետք է ընտրվեն այդ չշահագրգռված մասնագետները, ովքե՞ր պետք է լինեն նրանք։

-Ենթադրաբար, գործով չշահագրգռված մասնագետ ասելով՝ նկատի են ունեցվել համապատասխան մասնագիտական հմտություններ և աշխատանքային փորձ ունեցող անձինք, այսինքն՝ ոլորտային փորձագետները։ Հաշվի առնելով սահմանադրության իրավական որոշակիության սկզբունքը՝ «չշահագրգռված մասնագետ» եզրույթը պետք է բացահայտվեր տվյալ կարգավորումների շրջանակում։ Տեղին և ճշգրիտ են նաև Ձեր հարցադրումները, քանի որ, նույն իրավական որոշակիության սկզբունքի համատեքստում, նախագծում պետք է բացահայտված լինեին նաև տվյալ մասնագետի ընտրության, ներգրավման, վարձատրության հարցերը։

Այսինքն՝ սահմանված է զուտ ընդհանրական երևույթը, ինչը և' իրավական տեխնիկայի տեսանկյունից, և' հատկապես նմանաբնույթ նուրբ բնագավառի կարգավորման կոնտեքստում, բավականին խնդրահարույց է։

-Ըստ նախատեսվող փոփոխությունների՝ դատավորները Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողով պետք է ներկայացնեն գույքի փոփոխության հիմնավորման պատշաճ նյութեր։ Ի՞նչ է սա իրենից ենթադրում։

-2019 թվականի հունվարից ուժի մեջ են մտել «Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի մասին» օրենքի դրույթները, համաձայն որոնց՝ պետք է ունենայինք այդ կարգավորումներին հիման վրա ձևավորված հանձնաժողով։ Հստակեցնեմ, որ դա նույն Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց էթիկայի հանձնաժողովն է, որը, ըստ վերոնշյալ օրենքի՝ վերանվանվել է Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի։

Ընդ որում՝ այս հանձնաժողովի ձևավորման հետ կապված ևս բավականին ուշագրավ զարգացումներ են սպասվում, քանի որ գործող կարգավորումներով սահմանված է հանձնաժողովի ձևավորման բավականին բարդեցված ընթացակարգ՝ պայմանավորմած տվյալ ինքնավար մարմնի առանձնահատկությամբ և ձևավորված միջազգային պրակտիկայով, իսկ վերջերս Ազգային ժողովում առաջին ընթերցմամբ ընդունվեց նախագիծ, որը այլ կարգավորումների հետ միաժամանակ նախատեսում է Հանձնաժողովի ձևավորման ընթացակարգի պարզեցումը։

Նախագծերի փաթեթը՝ նմանաբնույթ կարգավորումներով սպասելի էր, քանի որ Վենետիկի հանձնաժողովի 119-րդ լիագումար նիստի զեկույցում նշված էր, որ իշխանական թևի հետ համաձայնություն էր ձեռք բերվել, որ վեթինգի կիրառումը բոլոր դատավորների նկատմամբ աննպատակահարմար և անօգտակար է. ինչի փոխարեն՝ կուժեղացվեն կարգապահական ընթացակարգերը, և կապը հայտարարագրման համակարգի հետ։ Այդ պայմանավորվածության համաձայն՝ Հայաստանյան կողմը պետք է Վենետիկի հանձնաժողովի հրատապ կարծիքը ստանալու նպատակով՝ ներկայացներ «Դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի փոփոխությունների փաթեթը։

-Նշվում է նաեւ, որ դատավորը պետք է զերծ մնա այնպիսի գործողություններ ձեռնարկելուց, որոնք նպատակ կհետապնդեն ստեղծել ինքնաբացարկի հիմքեր։

Արդյո՞ք սա եւս ընդհանրական ձեւակերպում չէ։

-Ինքնաբացարկի ինստիտուտը արդեն իսկ սահմանված է, եւ գործող Դատական օրենսգրքի ձևակերպումը, համաձայն որի՝ դատավորը ողջամտության սահմաններում պետք է իրեն դրսևորի այնպես, որ նվազագույնի հասցվեն ինքնաբացարկի անհրաժեշտություն առաջացնող դեպքերը, միանշանակ ավելի հաջող է։ Գտնում եմ, որ առաջարկվող այս ձևակերպումը ևս չի տեղավորվում որոշակիության սահմաններում, ինչին հետագա ծավալվելիք քննարկումների ընթացքում և' մասնագիտական հանրությունը, և' օրենսդիրը պետք է ուշադրություն դարձնեն։ Կրկին ծագում են հարցադրումներ. դիցուք՝ ով և/կամ ինչպես է որոշելու, որ դատավորի գործողության նպատակը եղել է ինքնաբացարկի հիմքերի ստեղծումը։ Այսինքն՝ նմանաբնույթ անորոշ կարգավորումների շրջանակը դատական իշխանության անկախության նկատմամբ լրացուցիչ շահարկումների եւ ճնշումների հնարավոր գործիքակազմ կարող են հանդիսանալ։

-«Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքում նախատեսվող փոփոխությամբ օգոստոսի 1-ից մինչև հոկտեմբերի 31-ը հրաժարական ներկայացրած Սահմանադրական դատարանի դատավորները մինչև իրենց պաշտոնավարման տարիքը լրանալը պահպանելու են իրենց հրաժարականի պահին ունեցած աշխատավարձը, դրա նկատմամբ սահմանված հավելավճարները և սոցիալական երաշխիքները, իսկ պաշտոնավարման տարիքը լրանալուց հետո ստանում են օրենքով նախատեսված կենսաթոշակ։ Սրա վերաբերյալ ի՞նչ կասեք։

-Այս կարգավորումն առնվազն տարակուսելի է։ Նախ՝ նախագծերի սույն փաթեթը, որը կայքում տեղադրվել է օգոստոսի 9-ին ՍԴ դատավորների համար երաշխիքներ է նախատեսում օգոստոսի 1-ից մինչև հոկտեմբերի 31-ը հրաժարական ներկայացնելու դեպքում։ Հարց է ծագում, արդյոք, ենթադրվել էր, որ ՍԴ դատավորները հնարավոր է այնքան ոգևորվեն առաջարկով, որ հետին թվով հրաժարականի դիմում ներկայացնեն։

Բացի այդ, «Սահմանադրական դատարանի մասին» օրենքը սահմանադրական օրենք է, որում փոփոխությունները կատարվում են որակյալ մեծամասնությամբ, և, բնականաբար, հնարավոր են առավել երկարատև և ծավալուն քննարկումներ նախագծի շուրջ։ Հետևաբար՝ այլ հարցեր են ծագում. թե ինչու է սահմանվել հրաժարական ներկայացնելու այդքան կարճ վերջնաժամկետ, կամ թե, ընդհանրապես, ինչու է վերջնաժամկետ սահմանվել։

Կարելի է այս կարգավորումները դիտարկել որպես վերջնագիր ուղղված ՍԴ դատավորներին. կամ հրաժարական ներկայացրեք՝ պահպանելով սոցիալական երաշխիքները, կամ էլ հնարավոր է՝ հարուցվեն որոշակի քրեական գործեր, եւ լիազորություններ կասեցվեն, ինչի հետ կապված առկա են այլ իրավական հակասություններ, որոնց կանդրադառնամ լրացուցիչ վերլուծությամբ։

Հեղինակ` Միլենա Խաչիկյան