Փաստ ինֆո

Համակարգչային խաղերի ոլորտն օրեցօր զարգանում է, որին զուգահեռ  հաճախ ականատես ենք լինում երեխաների մոտ հոգեկան անհավասարակշռության ու ագրեսիայի: Հաճախ երեխան կամ ծնողը պատկերացում անգամ չի կարող ունենալ, թե ինչ  հետևանքներ կարող են թողնել  խաղերից որոշները: Երեխաների վրա Համակարգչային խաղերի ազդեցության և դրանց կանխարգելման տարբերակների մասին  զրուցել ենք հոգեբան, ՀՊՄՀ դասախոս Նաիրա Հարությունյանի հետ:

- Ի՞նչ ազդեցություն կարող են ունենալ համակարգչային խաղերը երեխաների վրա և ինչի կարող են  հանգեցնել դրանք: Օրինակ «Синий кит» խաղն իր առաջադրանքներով երեխային դրդում է մինչև  ինքնասպանություն:

- Վերջին հետազոտությունները բաժանվում են երկու խմբի. մի մասը միակարծիք ասում է, որ համակարգչային խաղերն առաջացնում են ագրեսիա, «ես»-ի կորուստ, մյուս մասն էլ պնդում է՝ դրանք ունեն բավական դրական կողմեր: Վերջերս Ամերիկայի բոլոր նահանգներում տեսնում ենք, որ դեռահասը որևէ խաղից, բուռն ռեակցիաներից հետո վերցնում է զենքն ու նույն գործողությունները, կրակոցները շարունակում իրական կյանքում, օրինակ՝ իր դպրոցում: Իհարկե, խաղերը բոլորի վրա նույն կերպ չեն ազդում: Փոքրերի վրա ազդեցությունն այլ կերպ է դրսևորվում, դեռահասների մոտ՝ մեկ այլ: Դեռահասը, եթե ունի ինքնագնահատականի խնդիր,  ընդունված չէ, ընտանիքում խնդիր ունի, ամաչկոտության պատճառով շրջապատի հետ չի շփվում, ունի ոչ ադեկվատ «ես», ապա սկսում է իրեն գտնել վիրտուալ աշխարհում: Եվ կախված նրանից, թե ինչ խաղ է ընտրում դեռահասը, ուրեմն այդ պահանջմունքն էլ ունի: Եթե նա խաղում է «Синий кит», ուրեմն դժվարություններ ունի հաղթհարելու կամ ուրիշի կարծիքը լսելու ներշնչողականության բարձր մակարդակ: Եթե խաղում է ագրեսիվ խաղեր, ուրեմն իր ուժը, «ես»-ը հաստատելու պահանջմունք ունի:

Ինքս հանդիպել եմ «Синий кит»-ի հետ կապված դեպքի: Ծանոթներիցս մեկը հասել էր մի փուլի, որ ուզում էր ինքնասպանություն գործել: Դա արդեն հոգեբանի խնդիր չէր, այլ հոգեթերապևտիկ և ես ուղղորդեցի այլ բժշկի մոտ: Վերջին տվյալներով՝ այդքան մեծ փոփոխություններ չեն եղել:

- Ինչպե՞ս կարող ենք երեխաների մոտ կանխել նման խաղերի կախվածությունը։

- Կարևոր է մեծահասակի ազդեցությունը: Խելացի ծնողը նախ կկանխարգելի, այսինքն կզգա, որ դեռահասին կամաց-կամաց կորցնում է: Ժամանակը կսահմանափակի կամ կփորձի երեխային ավելի հետաքրքիր զբաղմունքներ առաջարկել, ներգրավել ընտանեկան որոշումներ կայացնելու գործընթացում, սպորտի տանել: Բայց եթե արդեն խորացել է, բարձիթողի վիճակ է, ապա ծնողը կօգտագործի դա՝ հասկանալու, թե ինչ է պակասում երեխային: Նախ պետք է փորձի հասկանալ՝ որ խաղն է երեխան խաղում և ինչ է այն իրենից ներկայացնում, այնուհետև  երեխային փորձի բերել իրական աշխարհ: Իսկ վիրտուալ աշխարհից կտրելու ձևն իրական աշխարհն ավելի հետաքրքիր դարձնելն է:

- Իսկ ի՞նչ պետք է ծնողն անի, երբ հանդիպում է երեխայի դիմադրությանը։

- Բնականաբար դժվար կլինի: Պատկերացրեք երեխային միանգամից կտրում ենք իր սիրելի զբաղմունքից: Նեյրոհոգեբանական ու նեյրոպլաստիկ վերջին հետազոտությունները ցույց են տվել, որ երբ մարդ համակարգչային խաղեր է խաղում, ուղեղում առաջանում են համապատասխան հաճույքի հորմոններ: Մեր ուղեղը հետաքրքիր հատկություն ունի. որքան շատ հորմոն է գալիս, այնքան սովորում է դրան և գալիս է մի չափ, երբ միշտ դրա պահանջն է ունենում: Համակարգչային խաղերն էլ տալիս են ադրենալին, դոֆամին, էնդորֆիմ և նմանատիպ տաբեր հաճույքի հորմոններ: Ուստի իրական կյանքում մենք պետք է ստեղծենք նույն վիճակը, որտեղ կլինեն հաճույքի այդ հորմոները: Այսինքն իրական մրցումներ պետք է կազմակերպեն կամ զվարճալի խաղեր: Եթե  ուզում ենք երեխային մի բանից կտրել, դրան համապատասխան, դրանից ուժեղ գործոն պետք է լինի իր կյանքում: Պետք է  ուժեղացնել նաև ընտանիքի մոդելը, ամրացնել ծնող-երեխա փոխհարաբերությունները: Ինչպես նաև սահմանափակենք խաղերի համար նախատեսված  ժամանակը:Կա հստակ ցուցանիշ, որ նախադպրոցական տարիքի երեխան համակարգչի մոտ 25 րոպե կամ կես ժամ կարող է անցկացնել, դպրոցական տարիքինը՝ մեկ ժամ, իսկ ավելի ավագ տարիքինը՝ երկու ժամ: Ինչ վերաբերում է մեկից երեք տարեկան երեխաներին, ապա առհասարակ ծնողին կարգելեի տալ հեռախոս կամ համակարգիչ:

- Ի՞նչ վտանգներ է պարունակում տարիքային այդ խմբի երեխաների կողմից գաջեթների օգտագործումը։

- Դա երեխայի զարգացման կարևոր շրջան է: Երեխան սկսոմ է ճանաչել աշխարհը առարկաների միջոցով: Օրինակ երեխային տալիս են գնդակ, որը նա շոշափում է, տեսնում, որ ուռուցիկություն, գույներ և այլ հատկանիշներ ունի: Այսինքն գնդակով խաղալիս երեխան տեսնում է, որ այն ունի գլորվելու, խփելու և շատ ուրիշ հատկություններ, որը չի տեսնում համակարգչային խաղի մեջ: Այդ նույն գնդակին երեխան մատով կխփի, կխաղա, բայց չի տեսնի, որ այն եռաչափ է, կարող է գլորվել կամ խփել: Երեխան չի տեսնում գործողությունների արդյունքը: Առարկաների հետ շփումն այդ տարիքում երեխաների մոտ զարգացնում է  մտածողությունը, ինչն  ուղիղ կապ ունի խոսքի հետ: Եվ եթե երեխայի մտածողությունը չզարգանա, խոսքն էլ հետ կընկնի:

- Ձեր կարծիքով ագրեսիա առաջացնող համակարգչային խաղեր ստեղծողները հոգեբանական ի՞նչ բնութագիր ունեն: Հնարավո՞ր է նրանք էլ լուրջ հոգեբանական խնդիրներ ունենան։

- Միգուցե, այդ ուղղությամբ չեմ ուսումնասիրել հարցը: Եթե մարդը գիտի ինչ խաղ ստեղծել, ուրեմն ծանոթ է ոլորտին: Այսինքն խաղացել է, գիտի ինչն է պակասում և ինչը պետք է լրացնի: Կարծում եմ հավանականությունը մեծ է, որ այդ խաղերի հետևում կանգնած կլինեն նախկին կամ ներկայիս գեյմերներ, ովքեր թարմացնում են խաղերի շուկան: Սակայն այստեղ ոչ միայն հոգեբանական կողմն է պետք դիտարկել, այլև ֆինանսականը: Վերջերս կարդացի մի հետազոտություն, որտեղ նշված էր, որ միայն համակարգչային խաղերը 17 միլիարդ գումար են բերում: Այսինքն այս խաղերի հիմքում լուրջ հետազոտություններ են: Խաղեր ստեղծողները լավ գիտեն իրենց թիրախային խումբը, իրենց շուկան: Հիմնականում դրանք դեռահասներն են լինում:

- Իսկ կա՞ն խաղեր, որոնք դրական են ազդում երեխաների վրա

- Այո դրականն էլ բավական շատ է համակարգչային խաղերում: Օրինակ աուտիզմի դեպքում, տարբեր խնդիրներով երեխաների հետ աշխատելու համար համակարգչային խաղերն ամենալավն են: Իրականում ցանկացած խաղ կարող է լինել զարգացնող, եթե դրան տանք այդ իմաստ: Օրինակ ստրատեգիական խաղերը զարգացնում են մտածողությունը, միջանձնային հարաբերությունները: Կան նաև ուսումնական հետաքրքիր խաղեր, որոնք որոշ երկրներում կիրառում են  դպրոցներում:

- Մեր երկրում ունե՞նք երեխայի համար իրական կյանքն ավելի հետաքրքիր դարձնելու նախադրյալներ

- Խորապես համոզված եմ՝ ցանկության դեպքում ամեն ինչ հնարավոր է: Շատ են տարատեսակ ճամբարները, ֆորումները, սպորտային, լուսանկարչական մրցույթներ: Շատ են, պարզապես պետք է ուսումնասիրել ու զբաղվել սեփական երեխայով, բացահայտել նրա հետաքրքրությունները: Ամենակարևորը ծնող-երեխա կապը չխզելն է:

Աղբյուր` Փաստինֆո