Փաստ ինֆո

«Պետական համակարգի, այդ թվում՝ արդարադատության նկատմամբ վստահության թեմայով խոսելիս պետք է խոսենք ոչ թե վստահության վերականգնման, այլ դրա կառուցման մասին»,- «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում այս կարծիքն է հայտնել «Լուսավոր Հայաստան» կուսակցության պատգամավոր, մասնագիտությամբ իրավաբան Տարոն Սիմոնյանը։ Նրա հետ զրուցել ենք անցումային արդարադատության, վեթթինգի, դրանց գործիքակազմերի, ինչպես նաեւ՝ Ապրիլյան պատերազմի քննիչ հանձնաժողովի ստեղծամ մասին

-Պրն Սիմոնյան, քանի որ մեկնաբանությունները շատ են եւ տարբեր, կսահմանե՞ք՝ ինչ է իրենից ենթադրում անցումային արդարադատությունը։

-Անցումային արդարադատությունը բավականին լայն հասկացություն է, որի առաջնային խնդիրը հասարակական համերաշխություն ապահովելն է նախկինում հանցագործություն կատարված անձանց եւ հասարակության միջեւ։ Սա ենթադրում է հաշտեցման գործիք եւ չի ենթադրում պատժիչ ինչ-որ բան։ Այս գործիքակազմը առաջին հերթին օգտագործվում է այն երկրներում, որոնք նախկինում ունեցել են պատերազմական կամ քաղաքացիական պատերազմական իրադրություն, եւ անցում են կատարել խաղաղ պայմանների, եւ որպեսզի ամբողջ հասարակությանը չդատեն, որովհետեւ բոլորն էլ հանցագործություն կատարած են եղել այդ շրջանում, որոշում են, որ կարելի է դիմացինին ներել եւ ներման միջոցով հաշտեցման գնալ։ Մյուս տարբերակը՝ ավտորիտար իշխանություններից հետո վերականգնվող ժողովրդավար իրականություններն են, որտեղ նոր իշխանությունները փորձ են անում վերականգնել հանրային վստահությունը ամբողջ պետական համակարգի, այդ թվում՝ արդարադատության նկատմամբ։

-Մեզանում ո՞ր տարբերակն է կիրառական։

-Ավելի շատ երկրորդը, որովհետեւ մենք սոցիալական բախում, որպես այդպիսին, չունենք, որ հաշտեցնենք։ Բայց երկրորդն էլ կիրառելի է շատ սահմանափակ եղանակով, որովհետեւ մենք նախկինում դատարանների նկատմամբ վստահություն չենք էլ ունեցել ոչ Սովետական միության, ոչ Առաջին Հանրապետության, ոչ Ռուսական Կայսրության, ոչ Օսմանյան Կայսրության շրջանում, եւ այդպես մինչեւ Կիլիկիան Հայաստան կարող ենք գնալ, բայց այնտեղ էլ չգիտենք՝ վստահություն եղել է թե չէ։ Այսինքն՝ մենք պետք է խոսենք ոչ թե վստահության վերականգնման մասին, այլ վստահության կառուցման մասին։ Սրա համար լրիվ այլ տրամաբանություն է գործում, եւ այլ գործիքակազմ է աշխատում։ Ուստի, եթե մենք ուզում ենք կառուցել վստահություն, պետք է ոչ թե վերանայենք նախկինում կատարված գործողությունները, այլ սկսենք զրոյական մակարդակից։ Իսկ եթե ուզում ենք վերանայել, պետք է սկսենք անկախության առաջին օրվանից. շատ սխալ կլինի, եթե մենք այստեղ ընտրողական վերաբերմունք դրսեւորենք, եւ օրինակ, վերջին տասը տարվա կտրվածքով վերանայենք, որովհետեւ դրանից առաջ էլ կլինեն գործողություններ, որոնք կմնան չբացահայտված։ Արդյունքում՝ կստացվի, որ հանցագործություն կատարած անձանց մի մասը պատասխանատվության է ենթարկվում, մյուս մասը՝ ոչ։ Այսինքն՝ պետք է հասկանալ՝ ինչ գործիքներ ենք ընտրում, ինչպես ենք դա կիրառում եւ ինչ նպատակով։

-Իսկ ովքե՞ր պետք է ներգրավված լինեն դրա իրականցման գործում, որպեսզի հանրային վստահությունը բավարար լինի։

-Գիտե՞ք՝ դժվար է ասել. եթե մենք խոսում ենք ներգրավվածության մասին, ապա դա պետք է անեն հասարակության հնարավորինս լայն շերտեր. կարող են լինել քաղաքական իշխանության ներկայացուցիչներ, ընդդիմության կամ հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ։ Բայց պետք է նաեւ հասկանալ, թե այդ անձանց ներգրավելով՝ նրանց առջեւ ինչ խնդիր ենք դնում. եթե խնդիր ենք դնում վերանայել դատավորների մասնագիտական ունակությունները, ապա վստահեցնում եմ, որ մենք կքանդենք համակարգը, եւ չենք ստեղծի, արդյունքում՝ կունենանք ավելի վատ իրավիճակ։ Որովհետեւ մասնագիտական գիտելիքների գնահատման ասպարեզում ես կխուսափեմ որեւէ անձի իրավունք վերապահել դատավորի մասնագիտական գիտելիքները վերանայել։ Դա կարող է ավելի վատ հետեւանքների հանգեցնել, եւ ամենալավ դատավորները, արժանապատվությունից ելնելով, միանգամից հրաժարական կտան եւ դուրս կգան համակարգից, եւ համակարգում նորից կունենանք միջակություն։ Դրա համար պետք է շատ նուրբ մոտենալ այդ հարցին։

-Վեթթինգն առհասարակ ի՞նչ մեխանիզմներ է ենթադրում։

-Վեթթինգը, ըստ էության գնահատման, զսպման պրոցես է, որ իրականացվում է քաղաքական կապերի, կոռուպցիոն ռիսկերի, գույքային դրությունը պարզելու միջոցով, առանձին երկրներում՝ նաեւ մասնագիտական գիտելիքների վերհանման միջոցով։ Այս երրորդ կոմպոնենտի հետ կապված ես, ինչպես ասացի, խնդիր տեսնում եմ, որովհետեւ հարց է առաջանում. ո՞վ պետք է գնահատի դատավորներին։ Վերջին 5-6 տարվա ընթացքում արդարադատության ակադեմիան ավարտողները մոտ 50 քննություն են տվել եւ մտել դատական համակարգ՝ որպես դատավորներ, ունենք եւ դատավորներ, ովքեր 90-ականներից պատահաբար նշանակվել են դատավոր եւ մինչ օրս աշխատում են՝ իրականացնելով հենց այնպես դատավարություններ։ Հիմա տարանջատու՞ւմ ենք այս մարդկանց թե՞ բոլորին նույն չափանիշներով գնահատում։

-Այդ դեպքում Դուք ինչպե՞ս եք տեսնում լուծումը։

-Կխուսափեի գնահատման պրոցեսին մասնակցություն ունենալուց, որովհետեւ ես մտածում եմ, որ պետությունն ունի իրավապահ համակարգ, Ազգային անվտանգության ծառայություն, եւ ենթադրում եմ՝ իմ ենթադրության մեջ ինչ-որ առումով վստահ լինելով, որ դատավորների բավական մեծ քանակի վերաբերյալ գործեր կան։ Եվ եթե կան, ապա ինչու՞ չեն բացահայտվում եւ այդ մարդկանց համապատասխան պատասխանատվության չեն ենթարկում։ Միգուցե դա էլ մաքրման պրոցես կլինի։

- Վեթթինգի հարցի բարձրացումն ինչքանո՞վ էր ճիշտ ձեզ համար հենց այս փուլում։

-Դե, մենք էլ ենք զարմացած, որովհետեւ կարծում ենք, որ այս մեկ տարին, ըստ էության, բացթողնված ժամանակ էր, եւ կարելի էր օգտագործել, հատկապես, երբ այդ հեղափոխական ավյունը հասարակության մեջ կար, եւ այդ ընթացքի մեջ կարելի էր բավականին լուրջ փոփոխություններ իրականացնել եւ ներուժը չսպառել։ Հիմա այդ ներուժը կամաց-կամաց սառում է, ինչի արդյունքում մենք միգուցե չկարողանանք հասնել մաքրման այն աստիճանին, որին կարող էինք հասնել նախկինում։

-Վեթթինգի նկատմամբ դատավորների արձագանքն ինչպե՞ս կգնահատեք։

-Մեծ քանակությամբ լավ դատավորներ ավելի շատ են ցանկանում, որ համակարգը մաքրվի, քան մենք, որովհետեւ դա իրենց միջավայրն է, եւ իրենք ուզում են նորմալ աշխատել, եւ այն վատ դատավորները, որ կան, նախ անվանարկում են իրենց, ապա՝ թույլ չեն տալիս նորմալ աշխատել։ Դրա համար էլ մի մասի մոտ բավականին դրական է, մյուս մասի մոտ՝ բացասական։

-Իսկ ի՞նչ ժամկետներ կպահանջվեն դրա իրագործման համար։

-Եթե մենք որոշել ենք, որ անպայման վեթթինգի ճանապարհով ենք գնում, ըստ էության, Սահմանադրության մեջ փոփոխություն պետք է մտցնենք։ Սահմանադրության մեջ փոփոխություն մտցնելու համար հանրաքվե պետք է լինի, որովհետեւ դա վերաբերում է դատական իշխանությանը, որը առանց հանրաքվեի չի կարող լինել։ Հանրաքվեն իրականացնելու համար պետք է պատրաստվենք, պետք է առաջանան դեմ-կողմ թեւեր, որոնք իրենց տեսակետներն առաջ կտանեն։ Իսկ մինչ այդ պետք է մշակվի այն փաթեթը, որի միջոցով այդ ամենը պետք է տեղի ունենա։ Եթե ժամանակային կտրվածքով ասենք, մի տարին էլ կարող է անցնել։

-Պրն Սիմոնյան, խոսենք նաեւ Ապրիլյան պատերազմի քննիչ հանձնաժողովի ստեղծման մասին. ինչու՞ հենց հիմա առաջացավ դրա անհրաժեշտությունը։

-Ես մտածում եմ, որ դրա անհրաժեշտությունը կարող էր շատ ավելի շուտ առաջանալ, եւ կարծում եմ, որ բոլոր հակաիրավական արարքները, որ նախկինում կատարվել են, պետք է անպայման համապատասխան արձագանքի արժանանան, եւ այն անձինք, ովքեր հանցագործություն են կատարել, նաեւ պատիժ կրեն, որովհետեւ դա է պահանջում անպատժելիության մթնոլորտի վերացումը, եւ պատժի անխուսափելիության սկզբունքի գործնական կիրառումը։ Այս առումով էլի ողջունելի է, որ Ազգային ժողովը կարող է ճշմարտության բացահայտման հանձնաժողով ձեւավորել եւ փորձել ինֆորմացիա վեր հանել։

-Ի՞նչ արդյունքների կարող է հանգեցնել դա, ի՞նչ ակնկալել։

-Դա պետք է ինչ-որ առումով փակ ռեժիմով արվի, որովհետեւ կարող է նաեւ բանակի հետ կապված պետական գաղտնիք լինի։ Այսինքն՝ այստեղ էլ պետք է զգույշ լինենք, եւ խորանանք միջոցների, մեթոդների, գործիքակազմի մեջ։ Ակնկալիքն այն է, որ բացահայտվեն բոլոր հակաօրինական արարքները եւ տրամադրվեն Դատախազությանը, որպեսզի դրանցով քրեական գործեր հարուցվեն։

Հեղինակ` Միլենա Խաչիկյան