Փաստ ինֆո

Քաղհասարակության ակտիվացման, վերջին շրջանում այս կամ այն ոլորտի նկատմամբ հանրային վերահսկողության անհրաժեշտության եւ նման մեխանիզմների ստեղծման մասին հաճախ է բարձրաձայնվում։ Հասարակական սեկտորի շատ կազմակերպություններ ակտիվորեն աշխատում են այս ուղղությամբ։ Պետական կառավարման համակարգի հրապարակային, թափանցիկ, ասել է թե հասարակության համար տեսանելի եւ հասկանալի աշխատելու սկզբունքը հակակոռուպցիոն քայլերի հիմնական ուղղություններից մեկն է համարվում։ Իրականում ի՞նչ ունենք։

Որպես օրինակ ուսումնասիրել ենք հանրության լայն շրջանակի, նաեւ քննչական մարմինների համար լուրջ հետաքրքրություն ներկայացնող «Հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի ներդրումային ծրագրի» ծախսերը, ավելի ճիշտ՝ դրանց հրապարակայնությունը։ Ոլորտի գերատեսչության ղեկավարների, նույնիսկ երկրի վարչապետի մակարդակով արդեն իսկ հայտարարվել է, որ դրա իրականացման ընթացքում արձանագրվել են լուրջ թերացումներ ու խախտումներ, որոնք քրեական գործերի նյութ են դարձել, սակայն մինչ նախաքննությունն իր գործն է անում, փորձեցինք ոլորտի կառավարման երկու հիմնական կառույցների՝ Տրանսպորտի, կապի եւ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների նախարարության (mtcit.am), ինչպես նաեւ «Տրանսպորտային ծրագրերի իրականացման կազմակերպություն» ՊՈԱԿ-ի (tpio.am) կայքերն ուսումնասիրելով՝ հասկանալ,  քաղհասարակությունը, ցանկության դեպքում, կարո՞ղ է առցանց այս երկու բաց աղբյուրներից օգտվելով՝ ստանալ պարզագույն հարցերի պատասխաններ, ինչպես, օրինակ, որքա՞ն գումար է ծախսվել «Հյուսիս-հարավի» Տրանշ 3-ի(Թալին-Լանջիկ, Լանջիկ-Գյումրի) իրականացման համար 2016-18 թվականներին, ի՞նչ արդյունք է ստացվել՝ քանի՞ կիլոմետր ճանապարհ, որքա՞ն է կառուցված ճանապարհի 1 կմ գոնե միջին արժեքը տվյալ հատվածում, ի վերջո, ծրագրի պատասխանատուներն ի՞նչ թերացումներ են արձանագրել դրա իրականացման ընթացքում։ Ի դեպ, Տրանշ 3-ի ընտրությունը պայմանավորված է նրանով, որ այն աչքի է ընկնում միաժամանակ վարկային, դրամաշնորհային եւ բյուջետային նկատելի միջոցների ներգրավմամբ։ Կառուցվելու է ընդհանուր երկարությամբ շուրջ 46,2կմ ճանապարհ, Թալին-Լանջիկ հատվածի համար, հարկերը ներառյալ, ծախսվելու է ընդհանուր 32.4 մլն ԱՄՆ դոլար, Լանջիկ-Գյումրի հատվածի համար ընդհանուր՝ 88.2 մլն Եվրո գումար։ Արժույթները նշում ենք այնպես, ինչպես ներկայացված են կայքերում, ու թե «Ինչո՞ւ է մի դեպքում ԱՄՆ դոլար, մյուսում՝ Եվրո, որքանո՞վ դա մեզ կխանգարի ուսումնասիրության ընթացքում» հարցերը դուրս են մնում մի քանի պատճառով։ Նախ՝ երկու կայքերում էլ, ըստ տարիների կամ եռամսյակների, ներկայացված հաշվետվություններում գումարի չափը ներկայացվում է հիմնականում դրամով, ինչը համադրելիության որոշակի խնդիր է առաջացնում։ Բայց եւ ամենակարեւորը, մեզ չի հաջողվում գտնել համադրելի տվյալներ նշված երեք տարիներից որեւէ մեկի առումով պլանավորված աշխատանք-գումար եւ իրականացված աշխատանք-ծախսված գումար հարաբերակցությամբ։  Չնայած կայքերն առաջին հայացքից դիտարկելիս թվում էր, թե բավական տեղեկատվություն կա, սակայն խորքային ուսումնասիրության առաջին իսկ փորձերը հանգեցնում են նրան, որ հնարավոր չէ գտնել գոնե մեկ տարվա կտրվածքով համադրելի տվյալ։ Նախարարությունն, օրինակ, 2017-2018 թվականներին ընդամենը երկու եռամսյակային հաշվետվություն է հրապարակել, որտեղ հանգամանալիորեն ներկայացված են «Հյուսիս-հարավի» ծախսերը եւ կատարված ու թերակատավրած աշխատանքները, սակայն երկու եռամսյակ եւ վերջ։ Բազմաթիվ են նաեւ տարատեսակ հաշվետվությունները ծրագրի իրականացման ՊՈԱԿ-ի կայքում, բայց դրանցից գլուխ հանել խորհուրդ կտանք միայն ֆինանսիստի լուրջ գիտելիք ունեցող այն էլ գլուխկոտրուկների սիրահարներին։

Ինչեւէ, «Հյուիսի-հարավի» առնչությամբ տվյալների հրապարակայնության, հասանելիության եւ մատչելիության տեսանկյունից այս կայքերն ավելի հանգամանալիորեն ուսումնասիրած կազմակերպությունը՝ «Ճանապարհային անվտանգության ազգային խորհրուրդ» ՀԿ-ն (ՃԱԱԽ), որը ենթածրագիր է իրականացնում ԵՄ համաֆինանսավորմամբ եւ «Ինֆորմացիայի ազատության կենտրոնի» ու Մաաստրիխտում գործող Եվրոպական լրագրության կենտրոնի հետ համագործակցությամբ՝ «Իրազեկ Հայաստան» ծրագրի շրջանակում, այժմ աշխատում է պետական նշյալ երկու կառույցների հետ՝ իրավիճակը հասկանալու եւ որոշակի լուծումներ գտնելու ուղղությամբ։ ՃԱԱԽ-ն առաջարկել է ընդհանրապես ճանապարհաշինական ծախսերի հրապարակայնությունն ապահովելու համար մշակել եւ ներդնել ամփոփիչ տվյալների ձեւաթուղթ, որը հնարավորություն կտա հանրության լայն շրջանակի համար մատչելի ձեւով պարբերաբար հրապարակվող տեղեկությունների միջոցով ունենալ «իրական» հրապարակայնություն եւ ընդլայնել քաղհասարակության վերահսկողական ու հակակոռուպցիոն գործառույթները։

Հեղինակ` Լիլիթ Գալստյան