Փաստ ինֆո

Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանի Հանրապետությունում գերճգնաժամային իրավիճակում է  հայտնվել ջրային ոլորտը, որի հիմնական պատասխանատուներից մեկը՝ ՀՀ բնապահպանության նախարարությունը որևէ հստակ քայլեր չի իրականացնում ոչ միայն վերացնելու այդ խնդիրները, այլ նաև գոնե դրանք հնարավորինս չեզոքացնելու և նվազեցնելու ուղղությամբ: Բանը հասել է նրան, որ տարեկան կտրվածքով մոտ 10 մլրդ խմ ջուր ունեցող երկրում, որտեղ օգտագործովում է միայն մոտ 2.5 մլրդ խմ քանակությամբ ջուր, այսօր որևէ ձևով չեն կարգավորվում ջրօգտագործման հարաբերությունները, իսկ երբեմն պետության կողմից տնտեսվարողներին սահմանադրորեն և օրենսդրորեն տրամադրված և հաստատված ջրօգտագործման իրավունքները ոչ միայն չեն ապահովվում, այլ նաև հարվածի տակ են դնում, և դրա հիմնական պատճառները վատ կառավարման համակարգն է, որը,  ըստ էության, իր մեջ տարբեր առեղծվածներ է ներառում:

Առեղծված 1. Երբ Սպանդարյանից եկող Որոտան-Արփա ջրատար թունելը չի գործում, Սևանա լիճն օրինական ջրով չի ապահովվում, իսկ «մեղավորը բնությունն է»:

ՀՀ վերականգնող էներգիա արտադրողների ասոցիացիան տարիներ շարունակ այս հարցը բարձաձայնում է հանրության ամենալայն շրջանակներում՝ պահանջելով հստակ պատասխանել. ինչո՞ւ Որոտան-Արփա ջրատար թունելը չի գործում, որը պետք է ապահովվեր և ապահովվի Սևանա լիճը լրացուցիչ 165 մլն խմ ջրով, որի համար էլ ՀՀ պետբյուջեից կատարվել են հսկայական ծախսեր և այն մեկ օր անգամ չի գործել և շարունակում է չգործել, այն ինչ այդ մասին սահմանված և պարտավորեցվում է Սևանա լճի մասին համապատասխան օրենքով: Փոխարենը Սևանա լճի պահպանման փորձագիտական հանձնաժողովի նախագահ Յուրի Ջավադյանի խոսքերով՝ «հիմնական մեղավորը բնությունն է»: Հենց այդպես էր վերջինս արձանագրել ՀՀ վերականգնող էներգիա արտադրողների ասոցիացիայի կողմից բարձրաձայնված խնդրի շուրջ, թե ինչու Որոտան-Արփա ջրատար  թունելը չի գործում, որից հետո ջղաձիգ տոնայնությամբ և անքաղաքավարիության ամենաբարձր կեցվածքով դուրս էր հրավիրել իրենց կառույցի իսկ կողմից հրավիրված Ասոցիացիայի անդամներին: Եվ այդ հարցում թեպետ թվում էր, որ այն ամենաշատը պետք է հետաքրքրեր ՀՀ բնապահպանության նախարարությանը, քանզի Սևանա լճի փրկության ամենաառանցքային կողմերից մեկի մասին է խոսքը գնում, թերևս նույն հենց այդ գերատեսչությունը՝ ի դեմս նախարար Էրիկ Գրիգորյանի որևէ կերպ շահագրգռված չէ այդ հարցով, ասել է թե, եթե այդ հարցով՝ ուրեմն նաև Սևանա լճով, քանի որ, ինչպես նշեցինք, լրացուցիչ 165 մլն խմ ջուր ապահովելու ամենակարևոր հանգուցի մասին է խոսքը գնում, որում ՀՀ բնապահպանության նախարարությունը ոչ միայն հետաքրքրություն չի ցուցաբերում, այլ նաև, ինչպես երևում է, դրևսորում է առավելապես հանցավոր անգործություն: Եվ նման խորհրդավոր լռությունը և դրանով պայմանավորված առեղծվածները, կարծում ենք, որևէ դրական տեղաշարժի չեն կարող հանգեցնել, փոխարենը՝ կստեղծվեն նորանոր խնդիրներ՝ մեծապես բորբոքելով  ոլորտում արդեն իսկ սպիի վերածված վերքերը: Մինչդեռ բնապահպանության մասին մտածող ՀՀ բնապահպանության նախարարությունն այսօր ամբողջությամբ արհամարում է Եղեգիս գետի հիմնախնդիրները՝ իր քայլերով և որոշումներով նպաստելով վերջինիս ամբողջովին ցամաքեցմանն ու արատավորմանը, ինչը գաղտնիք չէ, որ հղի է բնակլիմայական աղետալի տարաբնույթ վտանգներով։ Եվ ի պատասխան գետը փրկելու բազում այն առաջարկների, մասնավորապես՝ ջրամբար կառուցելուն, որոնք ներկայացվում են ՀՀ բնապահպանության նախարար Էրիկ Գրիգորյանին, այսօր անպատասխան են մնում, ինչը ենթադրում է, որ գետն արատավորելու հստակ միտում կա։ Եվ ո՞ւմ է պետք նման իրավիճակը, ի՞նչ առեղծվածներ են առկա այս ամենի հիմքում – հանրությունը, վստահ ենք, մի օր կստանա այդ ամենի պատասխանը։

Առեղծված 2. Երբ ջրերի պակասուրդի ու սակավաջրության մասին առասպելներ են ստեղծվում։

ՀՀ բնապահպանության նախարարությունը տարիներ շարունակ հասարակությանը փորձում է համոզել մի այնպիսի առասպելական պատկերացումների մեջ, որ Հայաստանում գնալով ջրերի քանակը նվազում է, այն ինչ փոխարենը՝ առնվազն ՀՀ  Արտակարգ իրավիճակների նախարարության հիդրոմետ ծառայության կողմից ներկայացվում է լրիվ այլ պատկեր, որի արդյունքում նույիսկ Սևանա լճի ջրի մակարդակը մինչև ս.թ. հունիս ամիս կբարձրանա մոտ 45 աստիճանով: Ավելին, մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա գնտվող հարևան Վրաստանում ջրերի քանակն այնքան է բարձր, որ տարեկան կտրվածքով այդ երկրում կառուցվում է միջինը 50 նոր հիդրոէլեկտրակայան: Իսկ ի՞նչ է հետապնդում նման առեղծվածը, ինչո՞ւ են հանրության մեջ նման անհիմն տեղեկատվություն տարածում, ինչո՞ւ չեն ներկայացնում, արդյոք ո՞ր կենտրոնի մոնիթորինգային և հետազոտությունների արդյունքում են եկել նման եզրակացության: Միգուցե՞ դա հենց այդ կառույցի կողմից վատ կառավարման կողմերը թաքցնելու կամ հստակ կոծկելու լավ հնարավորություն է, առեղծված, որի բացահայտման համար կա հստակ հանրային պահանջ:

Առեղծված 3. Երբ Փոքր հիդրոէլեկտրակայաններին դիտարկում են իբրև նախկին իշխանությունների մաս։

Այսօր երկրի տնտեսության զարգացման առանցքային ուղղություններից մեկը համարվում են էներգետիկ հնարավորությունները, որտեղ հատուկ դերակատարում ունեն փոքր հիդրոէլեկտրակայանները։ Վերջիններս վերականգնող էներգետիկայի կարևորագույն օղակներից են, իսկ մեր երկրի համար թվով մոտ 20 տոկոս ներքին սպառումն ապահովող հայրենական արտադրանք տվող ենթակառուցվածքները։ Եվ սա այն պարագայում, երբ այս ոլորտը զարգացնելու համար որևէ էական խթանող մոտեցում այսօր պատկան մարմինների կողմից չի դրսևորվում, փոխարենը՝ շահարկության թիրախ է ընտրվում «հին ու նոր իշխանություններին» պատկանող այս կամ այն հիդրոէլեկտրակայանի խնդիրը։ Ի գիտություն արձանագրենք, որ ՀՀ վերականգնող էներգիա արտադրողների ասոցիացիան ինչպես մինչև 2018 թվականի թավշյա հեղափոխությունը, այնպես էլ դրանից հետո և ապագայում ևս չի դադարել և չի դադարելու պայքարել բոլոր տեսակի չարաշահումների, անօրինականությունների և ինքնիրավչությունների դեմ և երբևէ այդ պայքարի հիմքերում չի դրել բիզնես պատկանելիության կամ քաղաքական այս կամ այն դրդապատճառները՝ անողոք պահելով հայրենական արտադրության խթանման, ժամանակակից էներգետիկայի զարգացման, և դրանց հասնելու օրինականության պահպանման հիմնարար սկզբունքներն ու կարևորությունները։ Եվ ի հեճույքս այս ամենին, ցավոք, դեռևս մեր իրականությունը զերծ չի մնում նման դրսևորումներից, ինչը, կարծում ենք, անարդար է, անհիմն, անսկզբունքային և հղի խորը և անդառնալի հետևանքներով։

Առեղծված 4. Երբ փոքր հիդրոէլեկտրակայաններին մեղադրում են ջրագողության և ջրայուրացման մեջ։

Հայաստանի Հանրապետությունում ջրային ոլորտը կարգավորվում է մի շարք օրենքներով և նորմատիվ ակտերով, սակայն, ըստ առաջնահերթության, առաջինը ՀՀ ջրային օրենսգիրքն է։ Ըստ այդ օրենքգրքի 19-րդ հոդվածի ջրային ռեսուրսները Հայաստանում ենթակա են հաշվարկման, որն իրականացվում է ջրաչափերի միջոցով, իսկ դրանց բացակայության դեպքում այն իրականացվում է այլընտրանքային կարգով, որն էլ փոքրնհիդորէներգետիկայի ոլորտում իրականացվում է  ստացված արտադրանքի հետհաշվարկային մեխանիզմների շնորհիվ։ Հենց այս սկզբունքով են առաջնորդվել հիդրոէլեկտրակայանները, ինչը բնավ չի ենթադրում օրենքի խախտում։ Փոխարենը՝ ստեղծվել է մի առեղծված, որ այս ոլորտում տիրում է ջրայուրացումներ և ջրագողություններ, ինչը որևէ ձևով անպատասխանատու դրսևորումներ է։ Արդյոք դա չի՞ ենթադրում, որ նման քայլով խնդիր է դրվում ճնշել և վիժեցնել այս ոլորտը, որն այդքան անհրաժեշտ է մեր երկրին և պետությանը՝ անկախ, անվտանգ և հայրենական տնտեսություն կերտելու գործում։ Սակայն անհասկանալի և խիստ առեղծվածային է դիտարկելը և հանրորեն մեղադրելը մի բանում, որ առնվազն օրենքն է վկայում և պահանջում։ Փոխարենը՝ այսօր ոռոգման համակարգերում մեծապես բացակայող ջրաչափական սարքերի և ՋՕԸ-ների կողմից աչքաչափական հաշվարկների վերաբերյալ, որը հսկայական չափերի հասնող կոռուպցիոն ռիսկեր է ենթադրում, ՀՀ բնապահպանության նախարարության կողմից  պատշաճ մակարդակով չի լուսաբանվել։ Միթե սա առեղծված չի՞, որը, կարծում ենք, մի օր հանրությունը հստակ պատասխանը կստանա։

Առեղծված 5. Երբ սահմանվում է նոր բնապահպանական թողքի սահմանաչափեր, որոնք չեն պահպանվում նույն պատկան մարմինների կողմից։

Դեռևս նախկին իշխանությունների ժամանակ ՀՀ բնապահպանության փոխնախարարի պաշտոնը զբաղեցրած Էրիկ Գրիգորյանի մասնակցությամբ ընդունվեց Էկոթողքի սահմանման վերաբերյալ ՀՀ կառավարության 2018 թվականի հունվարի 25-ի N 57-Ն որոշումը, որի համաձայն էկոթողքի տոկոսաբաժինը մոտ 3 անգամ պետք ավելին լինի, քան նախկինում, և դա իրականացվեց ոչ հանրության լայն շրջանակների կողմից քննարկումների արդյունքում, որտեղ լսելի կդառնային մասնագետների և շահագրգիռ կողմերի ձայները, այլ մեծապես կատարվեց բավական փակ և օպերատիվ կերպով։ Նախկին իշխանությունների նման հակասահմանադրական քայլը նախարար Էրիկ Գրիգորյանի ղեկավարմամբ հաստատվեց և շարունակվեց, որի արդյունքում այսօր հարցականի տակ է դրվում ոլորտում ներդրումային քաղաքականությունը, քանի որ սույն գերատեսչությունը ոլորտի բոլոր տնտեսվարողներին, անկախ նրանից վերջիններս իրենց գործունեությունը և տեխնիկա-տնտեսական հիմնավորումները մշակել և հաստատել են այդ որոշումից առաջ թե հետո, պարտավորեցնում է, ըստ էության, անցնեն էկոթողքի նոր սահմանաչափերին։ Սակայն պետք է նշել, որ օրենքը հետին ուժ չունի և նախկին տնտեսվարողները գործունեություն ծավալելու իրենց իրավունքը ձեռք են բերել նախկին պահանջների համաձայն, իսկ սույն պահանջով հարցականի տակ է դրվում իրենց արտադրանքն ու ողջ բիզնես-հաշվարկները։ Իհարկե, սա առեղծվածային մոտեցում է. ինչի՞ համար է այն գործարկվում նախկին տնտեսվարողների նկատմամբ, որոնք արտադրանքի հստակ պակասուրդ կարող են ունենալ, շատերը նույիսկ կարող են սննկացման եզրին հայտնվել, ինչո՞ւ է հաստատվում նախկին իշխանությունների կողմից հանձն առնված մի որոշում, որը բարձր մասնագիտական փորձարկումների չի ենթարկվել, քանզի հիմքում ընկած չեն գետերի առանձնահատկությունների անհատական ուսումնասիրությունների պահանջը և դրանից բխող մեթոդաբանության հաստատումը… ինչուների բազմություն, որը հղի է ինչպես ջրային ոլորտում օրեցօր մեծացող վտանգներով և հետևանքներով, այնպես էլ փոքր հիդրոէներգետիկայի խափանման և վիժեցման միտումներով և խնդիրներով։

Շարունակելի…

 
ՀՀ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՎՈՂ ԷՆԵՐԳԻԱ ԱՐՏԱԴՐՈՂՆԵՐԻ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ

Աղբյուր` Փաստինֆո