Փաստ ինֆո

«Ատելության խոսքի դեմ պայքարը որեւէ դեպքում չպետք է շփոթել խոսքի ազատության անհարկի սահմանափակման հետ»,- այս կարծիքն է հայտնել «Իրավունքի ուժ» ՀԿ-ի համահիմնադիր Արման Ղարիբյանը «Մարդու իրավունքների պաշտպանության կոալիցիա»-ի կողմից  կազմակերպված հանրային քննարկման ժամանակ։ Քննարկումը կրում էր «Սպառնալիքներ իրավապաշտպանների նկատմամբ․ատելության խոսքը՝ համացանցում» խորագիրը։

Արման Ղարիբյանի կարծիքով՝ երբեմն զլմ-ներն իրենք են ատելության խոսքի տարածողը, բայց երբեմն էլ դրա զոհն են. «Որեւէ մեկս ապահովագրված չէ ատելության խոսքից, ուստի պետք է շահագրգռված լինենք, որ մեր խոսքը լինի ավելի պատասխաանտու եւ չխախտի ուրիշների իրավունքները»։

Անդրադառնալով ատելության խոսքի միջազգային եւ հայաստան իրավական կարգավորումներին՝ Ղարիբյանը նշեց, որ ատելության խոսքի վերաբերյալ կան որոշակի համընդհանուր սկզբունքներ։ Մասնավորապես, ատելության խոսք է որակվում բանավոր կամ գրավոր խոսքը կամ ցանկացած արտահայտչամիջոց, որով խիստ բացասական վերաբերմունք է արտահայտվում կամ ատելություն է սերմանվում որեւէ անձի կամ խմբի նկատմամբ՝ պայմանավորված էթնիկ, ազգային, ռասսայական, սեռական, կրոնական կողմնորոշումներով, հաշմանդամություն ունենալու կարգավիճակով եւ սոցիալական այլ հատկանիշներով. «Մեր օրենսդրությունը որոշակիորեն արգելում է ատելություն հարուցելը, սակայն չի ներառում սոցիալական կոնկրետ խմբեր, ինչի առաջնահերթությունը այսօր ունենք»,-ասում է Արման Ղարիբյանը եւ հիշատակում Եվրոպայի նախարարների կոմիտեի հանձրարարականը, որով հստակեցվում է ատելության քարոզը։

Ըստ այդ հանձնարարականի՝ ատելության խոսքի քարոզ է համարվում դրա տարածումը, հրահրումը, խրախուսումը եւ արդարացումը. «Եթե համակցենք այս չորս գործողությունները եւ հետեւենք մեր համացանցային տիրույթում երկխոսություններին, կտեսնենք, որ գրեթե ամեն երկրորդը, ըստ էության, ատելություն է քարոզում»,-կարծում է Արման Ղարիբյանը։

Ինչ վերաբերում է հայաստանյան օրենսդրական կարգավորմանը, այն ատելության խոսքի տարածման համար նախատեսում է քրեական պատասխանատվություն. «Սակայն ուշադրություն դարձնենք, որ ՀՀ ՔՕ-ի 226-րդ հոդվածը սահմանում է պատասխանատվություն միայն ազգային, ռասսայական կամ կրոնական թշնամանք հարուցելու համար»,-ընդգծեց Ղարիբյանը՝ հավելելով, որ ատելության խոսքի տարածումն ինքնին հանցագործություն է, բայց այն կարող է ծնել նաեւ դրանով պայմանավորված այլ վտանգավոր հանցագործություններ, ինչպես, օրինակ, ֆիզիկական բռնությունն է, խոշտանգումը կամ մահը։

Մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմի հետազոտական եւ կրթական կենտրոնի ղեկավարի տեղակալ Տիգրան Մելքոնյանն էլ կարծում է, որ ատելության ցանկացած դրսեւորում անթույլատրեի է՝ անկախ նրանից, թե ով է այն անում եւ ում դեմ է ուղղված. «Համացանցն ու սոցիալական հարթակները հաճախ օգտագործվում են ատելության խոսքն ու բռնությունը տարածելու համար, ինչը անթույլատրելի է։ Հիմա էլ եթե բացենք որեւէ հոդված, ամենաթեթեւ բանը, որ կտեսնենք դրա մեկնաբանություններում, վիրավորանքը կլինի, իսկ անհանդուրժողականության մթնոլորտը ազդում է առողջ հասարակության եւ համերաշխության ձեւավորման վրա»-նշում է նա։

Նրա պնդմամբ՝ խոսքի ազատության տարրեից մեկը այլակարծությունն է, ինչը այսօր մարդիկ դիմավորում են ատելության խոսքով եւ սպառնալիքներով. «Մեր ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ առանց հոդվածի բովանդակությանը ծանոթանալու՝ մարդիկ անհանդուրժողականության կոչերի եւ վիրավորանքների տարափ են հնչեցնում մեկնաբանություններում։ Այս առումով շատ կարեւոր է լրագրողների դերը»։

ՄԻՊ աշխատակիցը ընդգծում է նաեւ մեկ այլ խնդիր. «Մեր հասարակությունը փաստաբանին նույնացնում է այն մարդու հետ, ում վերջինս պաշտպանում է, եւ չի ցանկանում ընդունել, որ փաստաբանն ուղղակի կատարում է իր աշխատանքը՝ պրոֆեսիոնալ կերպով պաշտպանելով մի մարդու, ում պետությունը կասկածում է որեւէ անօրինական արարք կատարելու մեջ»,-ասում է նա եւ հավելում, որ այդ կարծրատիպը պետք է կոտրել։

Հեղինակ` Միլենա Խաչիկյան