Փաստ ինֆո

«Շահերը հավասարակշռելիս օրենսդիրը պետք է ոչ թե բացարձակ առավելություն տա մեկին ու ամբողջովին սահմանափակի մյուսը, այլ պետք է այնպես հավասարակշռի, որ երկուսն էլ հնարավորինս կարողանան դրսեւորվել` չխանգարելով մեկը մյուսին»,- կարծում է իրավաբանական գիտությունների դոկտոր, ՍԴ դատավորի թեկնածու Գոռ Հովհաննիսյանը։ Նրա հետ զրուցել ենք մարդու հիմնարար իրավունքների՝ տեղեկատվության ազատության եւ անձնական տվյալների պաշտպանության բախման եւ հավասարակշիռ իրացման անհրաժեշտության շուրջ։

-Պրն Հովհաննիսյան, խոսենք տեղեկատվության ազատությունից. այն հաճախ խաչվում է մարդու հիմնարար իրավունքներին, ինչպիսիք են անմեղության կանխավարկածը, անհատական տվյալների պաշտպանությունը, պատիվն ու արժանապատվությունը: Ըստ Ձեզ` ո՞րն է այս հիմնարար իրավունքների հավասարակշիռ իրացման բանաձեւը:

-Ես կարծում եմ, որ նման բանաձեւ չկա, յուրաքանչյուր դեպքում դա օրենսդիրի գնահատման հարցն է: Եթե մենք վերլուծենք ցանկացած օրենք, կտեսնենք, որ ինչ-որ իրավանորմով օրենսդիրը պաշտպանում է մի շահ ու որոշ չափով սահմանափակում մեկ այլ շահ: Այսինքն` խորհրդարանի կողմից ընդունվող օրենքների ամբողջ իմաստը հասարակության մեջ բաշխվող շահերի հավասարակշռումն է: Նույնը վերաբերում է նաեւ Ձեր բարձրացրած հարցին: Հետեւաբար, յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում օրենսդիրն ինքը պիտի որոշի, թե կոնկրետ որ շահին առավելություն տրվի: Ընդհանուր մոտեցումն այն է, որ օրենսդիրը շահերը հավասարակշռելիս պետք է ոչ թե բացարձակ առավելություն տա մեկին ու ամբողջովին սահմանափակի մյուսը, այլ պետք է այնպես հավասարակշռի, որ երկուսն էլ հնարավորինս կարողանան դրսեւորվել` չխանգարելով մեկը մյուսին: Այսինքն` օրենսդիրը բախվող շահերին պիտի հաղորդի գործնական ներդաշնակություն:

-Առանձին դեպքերում, երբ խոսքը վերաբերում է հանրային դեմքերի, արդյո՞ք տեղեկատվությունը պետք է լինի  առավել թափանցիկ, եւ այդ անձինք պետք է լինեն առավել հանդուրժող դրանց տրամադրման գործընթացի նկատմամբ:

-Այո, բայց դա ոչ թե պետք է նախատեսվի օրենքով, այլ դատարանի մեկնաբանությամբ` պայմանավորված կոնկրետ գործի հանգամանքներով: Ինչքան մեծ է մարդու նկատմամբ հետաքրքրությունը, այնքան միջամտությունը նրա անձնական ոլորտին մեծ է: Եվ հաշվի առնելով իր դերը հասարակության մեջ` մարդը պետք է ավելի շատ սահմանափակումներ հանդուրժի, քան սովորական քաղաքացիները: Սովորական քաղաքացին կարող է չհանդուրժել ու դատարանով հասնել մի բանի, որը նույն իրավիճակում հասարակական-քաղաքական գործչին չպետք է հաջողվի: Այսինքն` նա պետք է հաշվի նստի այն բանի հետ, որ մեծ հետաքրքրություն է հարուցում հանրության մեջ, Ձեր խոսքով` այո, պիտի հանդուրժող լինի:

- Ինչքանո՞վ է իրավաչափ, երբ կոնկրետ գործի շրջանակներում իրավապահ մարմինները հրապարակում են մարդու մասնավոր, ընտանեկան կյանքի վերաբերյալ տեղեկություններ։

-Դա պետք է գնահատվի` կոնկրետ դեպքի հանգամանքներից ելնելով: Մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիության գաղտնիության իրավունքի տեսանկյունից` մարդու կյանքը բաժանում ենք երեք ոլորտների. առաջինը նեղ ինտիմ ոլորտն է, որը բացարձակ անձեռնմխելի է, այդ թվում եւ պետության համար: Երկրորդը մարդու մասնավոր ոլորտն է, որը ներառում է նրա ընտանեկան կյանքը ընդհանրապես: Սա նախորդի պես բացարձակ անձեռնմխելի չէ, բայց դարձյալ շատ ուժեղ պաշտպանված է. միայն կարեւորագույն հասարակական շահը կարող է արդարացնել միջամտությունը դրա նկատկամբ: Եվ երրորդը մարդու սոցիալական ոլորտն է, որը ներառում է նրա հարաբերությունները հասարակության հետ: Այսպիսով` կախված նրանից, թե իրավապահ մարմինը որ ոլորտի ինֆորմացիա է հրապարակում, իրավաչափությունը տարբեր է: Ամենակարեւորը՝ հասկանալ, թե ինչ շահի համար է այդ միջամտությունը տեղի ունեցել:

-Օրինակ` խուզարկությունների դեպքում երբեմն հրապարակում են ոչ միայն հայտնաբերված արդյունքը, այլ նաեւ` կադրեր մարդու կենցաղից, ընդ որում` առանց նրա համաձայնության: Տվյալ դեպքում դա իրավաչա՞փ է, դրա համար մարդու համաձայնությունը պե՞տք է:

-Դարձյալ պետք է հասկանալ` այդ կադրերի հրապարակումը ինչ նպատակ է հետապնդում. եթե նպատակը միայն հանրային կարծիք ձեւավորելն է, դա չի արդարացնում հրապարակումը, բայց եթե ցուցադրվում է, որովհետեւ կարող են լինել մարդիկ, ովքեր, օրինակ, տան ներսը տեսնելով, որպես վկա կարող են հանցագործության մասին հաղորդել արժեքավոր տեղեկություններ, որոնք կօգնեն բացահայտել ծանր հանցագործությունը, ապա այդ դեպքում արդարացված է:

-ՄԻԵԴ-ի նախադեպային վճիռներով անձի լուսանկարի հրապարակումը, անգամ ձերբակալվածի պարագայում, դիտարկվել է որպես անհատական տվյալների պաշտպանության խախտում։ Նման խնդիր մեզ մոտ էլ կա. հաշվի առնելով հասարակության տեղեկատվություն ստանալու իրավունքը՝ հրապարակում են անձի ձերբակալման պահից լուսանկար, բայց պահատում է, որ հետագայում գործ էլ չի հարուցվում, եւ նա բաց է թողնվում։ Դուք սա դիտարկո՞ւմ եք որպես անհատական տվյալների պաշտպանության խախտում։

-Կախված է նրանից, թե ով է ձերբակալվածը. եթե ձերբակալում են, օրինակ, ՀՀ նախագահին, ապա լուսանկարի հրապարակումը նա պիտի որ հանդուրժի, որովհետեւ լինելով պետության գլուխ՝ իր արարքներով, փաստորեն, հիմք է տվել ենթադրելու, թե կարող է հանցագործություն կատարած լինի, թեկուզ եւ հետո դա չարդարացվի։ Բայց եթե ձերբակալվողը հանրությանը անհայտ մեկն է, նա պարտավոր չէ նույնքան հանդուժող լինել. չէ՞ որ դրանով իրավապահ մարմինը ոչ մի շահ չի հետապնդում։

Հայաստանում դատական ակտերը իրենց հասցեատերերին չեն համոզում. Գոռ Հովհաննիսյան

Հեղինակ` Միլենա Խաչիկյան